Archivi categoria: Ιστορία Αθήνας

1.   Μυθολογία της Αθήνας

Pubblicato su da

 

Ιστορία πόλεως Αθηνών   |   Αθήνα

Η διαμάχη Αθηνάς-Ποσειδώνα για την ονομασία της Αθήνας.

Περιεχόμενα

 

 

1.1    Ωγύγος, 1745 πκχ.

1.  Κατακλυσμός του John Martin, 1834, Yale University.     2.  Ο κατακλυσμός του Ωγύγου.

Ο Ωγύγος ή Ωγύγης, κατά την Ελληνική Μυθολογία ένας από τους αρχέγονους ηγέτες στην Αρχαία Ελλάδα, ήταν ο πρώτος βασιλιάς της Αττικής. Κατά μία άλλη εκδοχή ήταν βασιλιάς στην Βοιωτία.

Η ετυμολογία και η έννοια του ονόματος «Ωγύγος» σημαίνει, αρχέγονος, πρωταρχικός, πολύ αρχαίος.

Στα χρόνια του Ωγύγου συνέβη ο πρώτος κατακλυσμός στην Ελλάδα.

Ο Κατακλυσμός του Ωγύγου χρονολογείται την Ογδόη Εποχή, κατά το 37ον έτος της βασιλείας του Ωγύγου και όταν βασιλιάς του Άργους ήταν ο Φορωνέας.

Η Αττική πλημμύρισε από τα νερά του Κηφισσού δημιουργώντας τέτοια καταστροφή ώστε άφησε ένα ιστορικό κενό 189 ετών, μέχρι την εποχή του Κέκροπα, ο οποίος βασίλευσε πολύ αργότερα.

Κατά τον κατακλυσμό καταστράφηκε η Αττική και πνίγηκαν πολλοί από τους κατοίκους της, όσοι επέζησαν, μεταξύ αυτών και ο Ωγύγος, μετοίκησαν στην Αίγυπτο, της οποίας το πρώτο όνομα ήταν επίσης «Ωγυγία», όπως της Αττικής και της Βοιωτίας.

Στην μετακατακλυσμική εποχή αγνοείται τι συνέβη στην Αττική.

Οι πρώτοι βασιλείς της πόλης, ο Κέπρωπας, ο Κραναός, ο Αμφικτύων και ο Εριχθόνιος, ξεφύτρωσαν από τα χώματά της. Ήταν σάρκα από την σάρκα της.

Η Αθήνα, λοιπόν είχε βασιλιάδες βγαλμένους από τα σπλάχνα της και όχι ξενόφερτους.

⏏

 

1.2    Κέκροψ

1.  Κέκροπας ο βασιλιάς της Αθήνας, ερυθρόμορφη κύλικα (περίπου το 440 πκχ.), Antikensammlung, Βερολίνο.     2.  Οι τρεις κόρες του Κέκροπα, Άγραυλος, Έρση και Πάνδροσος, κρατήρας, 441 πκχ.

Ο Κέκροψ γιος της Μητέρας Γης και του Ουρανού ήταν ο μυθικός ιδρυτής της πρώτης πόλης των Αθηνών στην Ακρόπολη, της Κεκροπίας. Ήταν ο πρώτος αττικός ήρωας και χθόνια θεότητα από τη μέση και πάνω άνθρωπος και από τη μέση και κάτω φίδι.

Θεωρείτο γενάρχης των Αθηναίων (Κεκροπίδες) και ο τάφος του βρισκόταν στην στοά των Καρυάτιδων στο Ερέχθειο (διατηρείτο μέχρι και τον 4ο αι. πκχ.). Σε αυτόν αποδίδετο η θέσπιση διαφόρων νόμων, η εφεύρεση της γραφής, η απογραφή του πληθυσμού, οι προσφορές εδεσμάτων (πελανοί) στις τελετές αντί για ανθρωποθυσίες και η διαιτησία στη διαφωνία μεταξύ Αθηνάς και Ποσειδώνος για την κηδεμονία της πόλης. Θεωρείτο επίσης ότι εισήγαγε την λατρεία του Δία Υπάτου και της Αθηνάς Πολιάδος.

Ο Κέκροψ πρέπει να έζησε γύρω στα 1600 πκχ., σύζυγος του ήταν η Άγλαυρος, κόρη του Ακταίου, πρώτου βασιλιά των Αθηνών. Παιδιά του ήταν ο Ερυσίχθον, η Άγραυλος, η Έρση και η Πάνδροσος.

Τέλος ο Κέκροψ διαίρεσε τους κατοίκους της Αθήνας σε τέσσερις φυλές, με περίπου 20.000 κατοίκους η κάθε μία, και τις ονόμασε Κεκροπίς, Αυτόχθων, Ακταία και Παραλία. Επίσης διαίρεσε την Αττική σε δώδεκα αυτόνομους δήμους.

Όταν ένας εχθρικός στρατός πολιόρκησε την Αθήνα, οι Αθηναίοι ζήτησαν την συμβουλή του μαντείου των Δελφών, το οποίο τους έδωσε τον χρησμό, ότι για να σωθεί η πόλη, ένας Αθηναίος έπρεπε να θυσιαστεί με την θέλησή του. Όταν η κόρη του Κέκρωπος, Άγραυλος, έμαθε τον χρησμό ανέβηκε στην Ακρόπολη και πέφτοντας σκοτώθηκε. Οι Αθηναίοι για να την τιμήσουν, έκτισαν έναν ναό στην Ακρόπολη και κάθε χρόνο εόρταζαν τα Αγραύλεια.

Τον Κέκροπα διαδέχθηκε ο γιος του, Ερυσίχθον, ο οποίος δεν είχε παιδιά και αυτόν ο Κραναός. Μια από τις θυγατέρες του Κραναού, ονομάζετο Ατθίς και από το όνομα της ονομάσθηκε Αττική ολόκληρη η περιοχή.

Ο Κραναός εκθρονίσθηκε από τον Αμφικτύωνα, ο οποίος στην συνέχεια εξορίστηκε από τον Εριχθόνιο.

⏏

 

1.3    Η ονομασία της πόλης της Αθήνας

1.  Η έριδα μεταξύ της θεάς Αθηνάς και του θεού Ποσειδώνα για τη διεκδίκηση της αττικής γης, δυτικό αέτωμα του Παρθενώνα, αναπαράσταση.     2.  Η ελιά της θεάς Αθηνάς, δυτική πλευρά του Ερεχθείου, Ακρόπολη Αθηνών.

Το παλιότερο όνομα της πόλης της Αθήνας ήταν Ακτή και κατά την μυθολογία είχε ονομαστεί έτσι από τον πρώτο της βασιλιά τον Ακταίο. Αργότερα όταν ο Κέκροψ, που είχε σώμα δράκοντα, παντρεύτηκε την κόρη του βασιλιά Ακταίου ονόμασε την πόλη Κεκροπία.

Ο βασιλιάς Κέκροψ αποφάσισε να ζητήσει από τους θεούς έναν προστάτη και επειδή παρουσιάστηκαν δύο, η θεά της σοφίας Αθηνά και ο θεός της θάλασσας Ποσειδών, έπρεπε να γίνει αγώνας μεταξύ τους για το ποιος θα πρόσφερε το πολυτιμότερο δώρο στην πόλη.

Έτσι πρώτος ο Ποσειδών κτύπησε με την τρίαινα του πάνω στον βράχο της Ακρόπολης και ανέβλυσε μια πηγή με αλμυρό νερό. Από το κτύπημα (τα τρία σημάδια του οποίου είναι ορατά πίσω από το Ερέχθειο) ξεπήδησε το πρώτο άλογο έτοιμο να υπηρετήσει τον άνθρωπο. Έπειτα ήρθε η σειρά της Αθηνάς που χτύπησε με το δόρυ της στο έδαφος και φύτρωσε μια μικρή ελιά (ορατή πίσω από το Ερέχθειο). Ο Κέκροψ ως κριτής εντυπωσιάστηκε περισσότερο με το δώρο της Αθηνάς, όπως και οι γυναίκες της πόλης που ήταν περισσότερες από τους άντρες και έδωσαν σε αυτήν τη νίκη, ονομάζοντας την πόλη Αθήνα.

Από τότε η Αθηνά έγινε η θεά-προστάτιδα της πόλης. Ο Ποσειδών, χολωμένος που έχασε τον αγώνα από την Αθηνά τιμώρησε την πόλη με το να μη έχει ποτέ επαρκές νερό. Λέγεται ότι από τότε η Αθήνα υποφέρει από λειψυδρία. Λέγεται επίσης, ότι εξαιτίας της έλλειψης νερού, που αποτελούσε μεγάλο πρόβλημα για την πόλη, αργότερα οι Αθηναίοι τιμώρησαν τις γυναίκες για την επιλογή τους, αφαιρώντας τους το δικαίωμα της ψήφου!

⏏

 

1.4    Εριχθόνιος

1.  Η Γαία παραδίδει στην Αθηνά τον νεογέννητο Εριχθόνιο, ερυθρόμορφη κύλιξ, ζωγράφος του Κόρδου 440 πκχ., Staatliche Antikkensammlungen, Βερολίνο.     2.  Η Αθηνά τοποθετεί τον Εριχθόνιο σε κίστη βάζοντας δύο φίδια για φύλακες, ερυθρόμορφη πελίκη, Εριχθόνιος 440-430 πκχ., Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο.

Ο Εριχθόνιος βασίλεψε στην Αθήνα γύρω στα 1500 πκχ. αφού εξόρισε από το θρόνο τον Αμφικτύονα και εδραίωσε μια ισχυρή δυναστεία, από την οποία προήλθαν οι ήρωες Πανδίων, Ερεχθεύς, Αιγέας και Θησέας. Σύμφωνα με τη μυθολογία ήταν μισός άνθρωπος και μισός φίδι. Ήταν αυτός που τοποθέτησε το ξύλινο άγαλμα της Αθηνάς σε ναό αφιερωμένο στη θεά (στους κλασικούς χρόνους φυλασσόταν στο Ερέχθειο) και ίδρυσε γιορτή προς τιμή της, τα Αθήναια.

Για την καταγωγή του Εριχθόνιου υπάρχουν δύο εκδοχές. Η πρώτη τον θέλει γιο του θεού Ηφαίστου και της Ατθίδος, κόρης του βασιλιά της Αθήνας Κραναού, από την οποία η Αττική πήρε το όνομα της.

Η δεύτερη εκδοχή του μύθου αναφέρει ως γονέα του τον Ήφαιστο, του οποίου το σπέρμα δέχτηκε η γη στην θέα της γέννησης της Αθηνάς και γεννήθηκε ο Εριχθόνιος ως φίδι. Η Αθηνά τον έκλεισε σε ένα καλάθι και τον εμπιστεύθηκε στις τρεις κόρες του Κέκροπος, Έρση, Πάνδροσο και Άγλαυρο, με την εντολή να μην το ανοίξουν. Η Έρση και η Άγλαυρο άνοιξαν το καλάθι και αντίκρισαν ένα μωρό τυλιγμένο με δύο φίδια. Ο τρόμος τους ήταν τέτοιος που έπεσαν από τον βράχο της Ακρόπολης.

Κατά μια άλλη εκδοχή όταν οι κόρες του Κέκροπος άνοιξαν το καλάθι είδαν μόνο το φίδι, και αφού έπεσαν από την Ακρόπολη, το φίδι κρύφτηκε στην ασπίδα της Αθηνάς. Η θεά τον μεταμόρφωσε σε άνθρωπο, τον μεγάλωσε και πρώτο τον δίδαξε να ιππεύει άμαξα με τέσσερα άλογα.

Ο Εριχθόνιος ήταν ο εφευρέτης των αρμάτων με τις τέσσερις ρόδες και ο πρώτος που χρησιμοποίησε την εκτροφή αλόγων. Παντρεύτηκε την νύμφη Πασιθέα και απόκτησε έναν γιο, τον Πανδίονα. Ο Πανδίων παντρεύτηκε την νύμφη Ζευξίππη και απόκτησε δίδυμους γιους, τον Ερεχθέα και τον Βάτη και δύο κόρες, την Πρόκνη και την Φιλομήλα.

⏏

 

1.5    Ερεχθέας

1.  Ο Ερεχθεύς και οι κόρες του.     2.  Ερέχθειο, Ακρόπολη Αθηνών.

Τον Πανδίονα διαδέχθηκε ο Ερεχθέας. Κάποτε ο Ερεχθέας βρέθηκε σε πόλεμο με τους Ελευσίνιους τους οποίους ήρθε να βοηθήσει με πολύ στρατό ο βασιλιάς των Θρακών Εύμολπος, γιος του Ποσειδώνα. Ο Ερεχθέας έλαβε χρησμό από τους Δελφούς, ότι για να νικήσει θα έπρεπε να θυσιάσει τις τρεις από τις έξι θυγατέρες του. Όταν οι κοπέλες με την θέληση τους συναίνεσαν, ο Ερεχθέας τις θυσίασε. Μετά την θυσία, σκότωσε τον Εύμολπο και νίκησε τον πόλεμο. Ο Ποσειδώνας όμως οργίσθηκε για τον θάνατο του παιδιού του και κτύπησε με την τρίαινά του τον Ερεχθέα και τον σκότωσε. Κατά άλλη εκδοχή ο Ποσειδώνας μεσολάβησε στον Δία και εκείνος κεραυνοβόλησε τον Ερεχθέα.

Ο Ερεχθέας ήταν εκείνος που έδωσε την πολιουχία της Αθήνας στη θεά Αθηνά και μετονόμασε τους κατοίκους της σε «Αθηναίους» που μέχρι τότε ονομάζοντο «Κεκροπίδες». Αμέσως μετά, ίδρυσε ναό της θεάς, εισήγαγε την λατρεία της στην Αττική και καθιέρωσε την εορτή των «Αθηναίων».

Οι Αθηναίοι τιμούσαν εξαιρετικά τον Ερεχθέα ως επώνυμο ήρωά τους και του έστησαν ανδριάντα.

Στο ιερότερο κτίριο της Ακρόπολης, το Ερέχθειο, στο δάπεδο του βόρειου προστεγάσματος του οι Αθηναίοι έδειχναν το σημάδι με το οποίο ο Δίας σκότωσε τον μυθικό τους βασιλιά Ερεχθέα.

Τον Ερεχθέα διαδέχθηκε ο γιος του, Κέκρωψ Β’ και αυτόν, ο γιος του Πανδίων Β’, ο οποίος είχε τέσσερις γιους, τον Αιγέα, τον Πάλλαδα, τον Νίσο και τον Λύκο.

⏏

 

1.6    Αιγέας

1.  Ο Αιγέας λαμβάνει τον χρησμό, ερυθρόμορφη κύλιξ, Κόδρος 440 πκχ., Αρχαιολογική συλλογή Βερολίνου.     2.  Αρχαία Τροιζήνα.

Ο Αιγέας ήταν ο ένατος στη σειρά μυθικός βασιλιάς της αρχαίας Αθήνας, όπου βασίλεψε γύρω στον 13ο αιώνα. Καταγόταν απ’ ευθείας από τη γενιά του Ερεχθέα. Ήταν γιος του Πανδίονα τον οποίο είχαν εκθρονίσει οι Μητιονίδες και είχε καταφύγει στα Μέγαρα, όπου παντρεύτηκε την Πυλία, κόρη του εκεί βασιλιά.

Μετά το θάνατο του πατέρα του, ο Αιγέας γύρισε στην Αθήνα και ανέκτησε την εξουσία, όμως είχε την ατυχία να αποκτά μόνο κορίτσια και κανένα αγόρι. Απελπισμένος πήγε στο Μαντείο των Δελφών να ζητήσει συμβουλή. Εκεί η Πυθία τού έδωσε το χρησμό που έλεγε: «Μη λύσεις το προεξέχον πόδι του ασκού, μεγάλε αρχηγέ των λαών, πριν φτάσεις στο δήμο των Αθηναίων». Ο ασκός που ανέφερε ο χρησμός ήταν το ασκί, όπου έβαζαν κρασί οι αρχαίοι, και το πόδι που προεξείχε ήταν το μέρος από όπου το γέμιζαν. Και ήθελε να πει πως δεν έπρεπε να πιει πολύ κρασί και να μεθύσει πριν φτάσει στην πατρίδα του.

Ο Αιγέας δεν κατάλαβε τη σημασία του χρησμού και πήγε στον Πιτθέα, τον βασιλιά της Τροιζήνας, που ήταν σοφός και ζήτησε τη γνώμη του. Ο Πιτθέας μάντεψε το χρησμό αλλά δεν έδωσε την πραγματική εξήγηση και το ίδιο βράδυ οργάνωσε στο παλάτι του ένα βασιλικό γλέντι όπου ανοίχθηκαν ασκιά με διαλεκτά κρασιά και η κόρη του Πιτθέα, η πεντάμορφη Αίθρα, κερνούσε συνέχεια τον Αιγέα ώσπου τον μέθυσε. Έτσι μεθυσμένο τον πάντρεψε ο Πιτθέας με την Αίθρα, θέλοντας να αποκτήσει εγγονό και διάδοχο ισχυρού πατέρα.

Οταν ξεμέθυσε ο Αιγέας και κατάλαβε την πονηριά του Πιτθέα, άφησε την Αίθρα κι έφυγε μόνος του για την Αθήνα. Πριν φύγει είπε στην Αίθρα ότι αν γεννήσει γιο να μην φανερώσει την ταυτότητά του, και κάτω από μία μεγάλη πέτρα, τον «βωμό του Σθενίου Διός» (βωμό του δυνατού Δία) τοποθέτησε το ξίφος και τα σανδάλια του λέγοντας στην Αίθρα ότι όταν ο γιος τους σηκώσει αυτή την πέτρα, να φορέσει τα σανδάλια και το ξίφος και να έρθει στην Αθήνα για να τον αναγνωρίσει.

⏏

 

1.7    Η Αθήνα υποταγμένη στον Μίνωα

1.  Ο Αιγέας υποδέχεται τον Θησέα, όστρακο ερυθρόμορφου σκύθου, 470-450 πκχ., Μουσείο Λούβρου, Παρίσι.     2.  Ακρωτήριο Σούνιο.

Φθάνοντας στην Αθήνα, ο Αιγέας έμπλεξε σε πόλεμο με τον πανίσχυρο βασιλιά της Κρήτης, Μίνωα, ο οποίος έφτασε με καράβια και στρατό και κατέλαβε τα Μέγαρα και πολιόρκησε την Αθήνα. Αιτία του πολέμου ήταν η δολοφονία του γιου του Μίνωα, Ανδρόγεω από τους Αθηναίους, επειδή τους είχε νικήσει στα αγωνίσματα μιας αθλητικής γιορτής.

Οι Αθηναίοι κατέφυγαν τότε στο Μαντείο των Δελφών, μα η Πυθία τους απάντησε ότι έπρεπε να δεχθούν τους όρους του Μίνωα. Ο Αιγέας συνθηκολόγησε με τον Μίνωα, ο οποίος επέβαλε βαρύτατο φόρο για τους Αθηναίους: επτά νέες και επτά νέοι έπρεπε να στέλνονται κάθε χρόνο στην Κρήτη ως τροφή στο φοβερό θηρίο, τον Μινώταυρο.

Εκείνο τον καιρό έφτασε στο παλάτι η Μήδεια ζητώντας φιλοξενία. Ο Αιγέας παντρεύτηκε την Μήδεια και απόκτησε μαζί της ένα γιο τον Μήδο.

Στο μεταξύ η Αίθρα απόκτησε ένα γιο, τον Θησέα, ο οποίος όταν έγινε 16 χρονών, ξεκίνησε από την Τροιζήνα για την Αθήνα για να ανταμώσει τον Αιγέα, χωρίς να γνωρίζει πως ήταν ο πατέρας του. Στη διαδρομή έκανε πολλά κατορθώματα και έφτασε στο παλάτι φορώντας τα σανδάλια και το σπαθί του πατέρα του, που είχε πάρει κάτω από την μεγάλη πέτρα, τον «βωμό του Σθενίου Διός». Η Μήδεια αναγνωρίζοντας τον Θησέα ως γιο του Αιγέα είχε αποφασίσει να τον δηλητηριάσει, αλλά όταν ο Αιγέας αναγνώρισε το γιο του, τον αγκάλιασε και έδιωξε από το παλάτι τη Μήδεια και τον Μήδο.

Ο Αιγέας ενημέρωσε το γιο του για τον βαρύ φόρο αίματος που πλήρωνε στον Μίνωα, και ο Θησέας ξεκίνησε για την Κρήτη με σκοπό να σκοτώσει τον Μινώταυρο. Λόγω του φόρου αίματος τα πανιά στο καράβι ήταν μαύρα και ο Αιγέας ζήτησε από τον Θησέα αν πετύχαινε η αποστολή και επέστρεφε ζωντανός να σήκωνε στο καράβι άσπρα πανιά. Ο Θησέας πέτυχε στην αποστολή όμως πάνω στη χαρά δεν θυμήθηκε να αλλάξει τα πανιά. Όταν ο Αιγέας είδε από το Σούνιο να φτάνει το καράβι με μαύρα πανιά, νόμισε ότι ο Θησέας ήταν νεκρός και ρίχτηκε στη θάλασσα και σκοτώθηκε. Από τότε η θάλασσα ονομάστηκε Αιγαίο Πέλαγος.

⏏

 

1.8    Θησέας, το ταξίδι προς την Αθήνα

1.  Ο Θησέας σηκώνει τον βράχο, ρωμαϊκό ανάγλυφο 1ος αι. κχ., Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο.     2.  Αιγέας, Αίθρα, Θησέας, Πιτθέας, ερυθρόμορφο αγγείο, 480-460 πκχ., Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο.     3.  Οι άθλοι του Θησέα, ερυθρόμορφη κύλιξ, Κόδρος 440-430 πκχ., Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο.

Ο Θησέας γιος του βασιλιά της Αθήνας, Αιγέα και της Αίθρας μεγάλωσε με τον παππού του Πιτθέα τον σοφό βασιλιά της Τροιζηνίας. Όταν έγινε 16 ετών, η μητέρα του Αίθρα τον οδήγησε στον βράχο «βωμό του Σθενίου Διός», τον οποίο σήκωσε και αφού πήρε τα δώρα του πατέρα του, ξεκίνησε για να τον βρει.

Στο ταξίδι του για την Αθήνα, είχε μια σειρά από περιπέτειες. Εκείνο τον καιρό πολλοί κακοποιοί σκότωναν και τρομοκρατούσαν τους ταξιδιώτες.

Όταν ο Θησέας έφθασε στην Επίδαυρο, συνάντησε τον Περιφέτη ο οποίος σκότωνε τους περαστικούς με ένα μπρούτζινο ρόπαλο. Ο Θησέας αφού εξόντωσε τον Περιφέτη, κράτησε το ρόπαλο για τον εαυτόν του.

Στις Κεγχρεές κοντά στον Ισθμό, συνάντησε τον Σίνι τον Πιτυοκάμπτη ο οποίος σκότωνε τους ταξιδιώτες δένοντας τους σε δύο λυγισμένες κορυφές πεύκων, τις οποίες άφηνε ελεύθερες, σχίζοντας έτσι τα θύματα του στα δύο.

Στον Κρομμύωνα (Άγιοι Θεόδωροι), ο Θησέας σκότωσε την άγρια γουρούνα Φαία, η οποία έκανε μεγάλες καταστροφές στην περιοχή.

Στις Σκιρωνίδες Πέτρες (Κακιά Σκάλα) σκότωσε τον Σκίρωνα, ο οποίος ανάγκαζε τους περαστικούς να του πλύνουν τα πόδια και όταν τα θύματα του έσκυβαν, με μια κλοτσιά, τα πέταγε κάτω από τον βράχο, όπου μια τερατώδης χελώνα τα καταβρόχθιζε.

Στην Ελευσίνα, ο Θησέας συνάντησε τον Κερκύονα, ο οποίος ανάγκαζε τους ταξιδιώτες να παλέψουν μαζί του, μέχρι θανάτου.

Το τελευταίο κατόρθωμα του Θησέα έγινε στην Ιερά Οδό (κοντά στο Δαφνί), όπου ο Προκρούστης έβαζε τους ταξιδιώτες σε ένα κρεβάτι και τους κοντούς τους τράβαγε να μακρύνουν ενώ τους ψηλούς τους έκοβε τα πόδια.

⏏

 

1.9    Θησέας και Μινώταυρος

1.  Ο Θησέας σκοτώνει τον Μυνώταυρο, μελανόμορφη άμφορα, Αμασις 560-540 πκχ., Μουσείο J. Paul Getty, Λος Άντζελες, ΗΠΑ.     2.  Ο Αιγέας από το Σούνιο αντικρίζειο το πλοίο με τα μαύρα πανιά.

Φθάνοντας στην Αθήνα ο Θησέας παρουσιάσθηκε στο παλάτι όπου ο πατέρας του Αιγέας τον αναγνώρισε. Ο Αιγέας έδιωξε την σύζυγό του Μήδεια που προσπάθησε να δηλητηριάσει τον Θησέα.

Στην Αθήνα πολέμησε κατά του Πάλλαντα, αδελφού του Αιγέα και των 50 γιων του, τους Παλλαντίδες οι οποίοι προσπάθησαν να σφετερισθούν τον θρόνο.

Ο άγριος ταύρος της Κρήτης, που συνέλαβε ο Ηρακλής κατά τον έβδομο άθλο του και τον οποίο ο δειλός Ευρυσθέας τον είχε αφήσει ελεύθερο, είχε καταφύγει στην περιοχή του Μαραθώνα και επέφερε καταστροφές. Ο ήρωας αιχμαλώτισε ζωντανό τον ταύρο, τον οποίο οδήγησε στην Αθήνα δεμένο από τα κέρατα και στην Ακρόπολη τον θυσίασε στους θεούς.

Ο Μίνωας αφού νίκησε τους Αθηναίους όρισε κάθε εννιά χρόνια επτά νέοι και επτά νέες από την Αθήνα να στέλνονται στην Κρήτη και να κατασπαράζονται από τον Μινώταυρο.

Ο Θησέας για να σταματήσει αυτή την εισφορά αίματος κατάπλευσε με τους νέους και τις νέες στην Κρήτη. Στην Κνωσσό γνώρισε την κόρη του Μίνωα, Αριάδνη, η οποία τον ερωτεύθηκε. Η Αριάδνη αφού τον έβαλε να υποσχεθεί ότι θα την έπαιρνε μαζί του, του έδωσε ένα κουβάρι, τον «μίτο της Αριάδνης», ώστε όταν ο Θησέας έμπαινε στον λαβύρινθο να το ξετύλιγε και αφού σκότωνε τον Μινώταυρο, να έβρισκε την έξοδο τυλίγοντας τον μίτο.

Ο Θησέας αφού σκότωσε τον Μινώταυρο μαζί με την Αριάδνη και τους υπόλοιπους νέους δραπέτευσαν στο λιμάνι και πήραν το πλοίο τους για το ταξίδι της επιστροφής. Κατά την επιστροφή, ο Θησέας άφησε την Αριάδνη στην Νάξο, μετά από προτροπή της θεάς Αθηνάς, και συνέχισε το ταξίδι προς την Αθήνα.

Πριν την αναχώρηση ο Αιγέας είχε ζητήσει αν η αποστολή είχε επιτυχία να αντικαταστήσουν τα μαύρα πανιά του πλοίου με λευκά. Εξαιτίας όμως κάποιας κατάρας της Αριάδνης κανένας δεν θυμήθηκε να αλλάξει τα πανιά. Ο Αιγέας βλέποντας το πλοίο να φθάνει με μαύρα πανιά στο ακρωτήριο Σούνιο αυτοκτόνησε από την απελπισία του πέφτοντας κάτω από τον βράχο, δίνοντας έτσι στο Αιγαίο Πέλαγος το όνομά του.

⏏

 

1.10    Θησέας βασιλιάς

1.  Ο Θησέας βασιλιάς της Αθήνας, άγαλμα.     2.  Ο Θησέας με τον Πειρίθοο απάγει τη βασίλισσα των Αμαζόνων, αγγείο, 500-490 πκχ., Μουσείο Λούβρου, Παρίσι.

Ο Θησέας (1300 πκχ.) ήταν ο πρώτος κοινωνικός μεταρρυθμιστής της Αθήνας. Στα χρόνια του, η Αττική αποτελείτο από δώδεκα πόλεις, που η κάθε μία είχε τον δικό της κυβερνήτη, και οι οποίες συχνά βρίσκοντο σε διαμάχη μεταξύ τους. Ο Θησέας ένωσε τις πόλεις (συνοικισμούς) και μετονόμασε την πόλη της Αθήνας, Αθήναι, για να σημαίνει την ένωση των δώδεκα πόλεων. Για να εορτάσει αυτό το γεγονός, καθιέρωσε την εορτή της ενώσεως των φυλών τα «Παναθήναια», τα οποία ήταν μετονομασία των «Αθήναιων» του Εριχθόνιου.

Ο Θησέας έλαβε μέρος στην Αργοναυτική εκστρατεία, κατά την οποία ερωτεύθηκε την Αμαζόνα Αντιόπη, την οποία έφερε στην Ελλάδα και απέκτησε μαζί της ένα γιο, τον Ιππόλυτο.

Ο Θησέας σημείωσε και πολεμικές επιτυχίες καταλαμβάνοντας τα Μέγαρα και φθάνοντας μέχρι τον Ισθμό της Κορίνθου, όπου και καθιέρωσε εκεί τις γιορτές «Ισθμια». Στη συνέχεια νίκησε τις Αμαζόνες, οι οποίες είχαν εκστρατεύσει κατά της Αττικής για να ελευθερώσουν την Αντιόπη. Τέλος κατατρόπωσε τους Κένταυρους μαζί με τον βασιλιά των Λαπιθών Πειρίθοο.

Ο Θησέας μαζί με τον Πειρίθοο κατέβηκαν στον κάτω κόσμο για να αρπάξουν την Περσεφόνη, την οποία είχε ερωτευθεί ο Πειρίθοος. Ο Πλούτων όμως τους αντιλήφθηκε και τους έβαλε να καθίσουν σε μια πέτρα από όπου δεν μπορούσαν να ξανασηκωθούν. Εν τω μεταξύ βασιλιάς των Αθηνών είχε γίνει ο Μενεσθέας. Χρόνια μετά, ο Ηρακλής κατέβηκε στον Αδη και ελευθέρωσε τον Θησέα, ο οποίος γύρισε στην Αθήνα αλλά βρήκε τους Αθηναίους εναντίον του.

Ο Θησέας έφυγε από την Αθήνα και πήγε στη νήσο Σκύρο όπου ο βασιλιάς του νησιού Λυκομήδης, αρχικά τον καλοδέχτηκε, αλλά μετά σε έναν περίπατο τον έσπρωξε στον γκρεμό όπου ο Θησέας σκοτώθηκε. Σύμφωνα με άλλη μυθολογική παράδοση, επρόκειτο για αυτοκτονία. Οι Αθηναίοι τον θυμήθηκαν χρόνια μετά, όταν τα παιδιά του, ο Δημοφών και ο Ακάμας, πήραν μέρος στον Τρωικό Πόλεμο μαζί με τον Μενεσθέα.

⏏

 

1.11    Μενεσθέας

1.  Αρχαίο ελληνικό πλοίο, παράσταση σε αγγείο, Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα.     2.  Μάχη κοντά στα πλοία των Ελλήνων στα παράλια της Τροίας, Αθηναϊκή σαρκοφάγος, 9ος αι. πκχ., Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.

Ο Μενεσθέας ήταν γιος του Πετεώ, από το βασιλικό γένος των Ερεχθειδών και υπήρξε ένας από τους πολλούς μνηστήρες της Ωραίας Ελένης. Την εποχή που ο Θησέας και ο Πειρίθοος είχαν κατέβει στον Άδη για να αρπάξουν την Περσεφόνη, ο Μενεσθέας σφετερίσθηκε τη βασιλεία των Αθηνών από τον Θησέα με τη βοήθεια των Διοσκούρων. Μετά από χρόνια, ο Θησέας επέστρεψε από την αιχμαλωσία του στον Άδη και βρίσκοντας τους Αθηναίους εναντίον του έφυγε από την Αθήνα και πήγε στη νήσο Σκύρο, όπου και δολοφονήθηκε.

Ο Μενεσθέας κατά την εκστρατεία στην Τροία ηγήθηκε των 50 πλοίων του αθηναϊκού εκστρατευτικού σώματος. Στον Τρωϊκό Πόλεμο διακρίθηκε ως εξαίρετος αρματηλάτης αλλά σκοτώθηκε στις μάχες.

Οι Αθηναίοι έφεραν πίσω τους γιους του Θησέα, Δημοφόντα και Ακάμαντα, οι οποίοι κυβέρνησαν τις Αθήνες διαδοχικά για τα επόμενα εξήντα χρόνια.

⏏

 

1.12    Δημοφών και Ακάμας

1.  Η Νίκη προσφέρει ένα αυγό στο φίδι που είναι τυλιγμένο γύρω από την στήλη που κρατά το ομοίωμα της Αθηνάς Παλλάδος, προστάτιδος της Τροίας, μαρμάρινο ρωμαϊκό αντίγραφο του 1ου αι. κχ. πρωτοτύπου της Ελληνιστικής εποχής, Μουσείο Λούβρου, Παρίσι.     2.  Τα αδέρφια Δημοφών και Ακάμας ελευθερώνουν την γιαγιά τους Αίθρα, καλυκόσχημος κρατήρας, 490-460 πκχ, Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο.

Ο Δημοφών και ο Ακάμας ήταν παιδιά του Θησέα. Όταν ο Μενεσθέας κατέλαβε την εξουσία στις Αθήνες, ο Θησέας έστειλε τα παιδιά του στην Εύβοια, στον βασιλιά Ελεφήνορα.

Τα δύο αδέλφια εξεστράτευσαν μαζί με τον Ελεφήνορα κατά της Τροίας. Υπήρξαν δραστήριοι πολιορκητές της Τροίας και μάλιστα ήταν ανάμεσα σε αυτούς που κρύφτηκαν στο εσωτερικό του Δούρειου Ίππου. Στην Τροία ελευθέρωσαν τη γιαγιά τους, Αίθρα, η οποία είχε ακολουθήσει την Ωραία Ελένη.

Στον Δημοφόντα οφείλεται και η μεταφορά από την Τροία στην Αθήνα του τρωικού Παλλάδιου. Το Παλλάδιον ήταν ένα ξύλινο άγαλμα της θεάς Αθηνάς που έπεσε από τον ουρανό και προστάτευε την Τροία.

Ο Ακάμας επιστρέφοντας από την Τροία με τους άνδρες του πήγε και εγκαταστάθηκε στην Κύπρο, όπου το ακρωτήριο της περιοχής πήρε το όνομα του Ακάμας.

Ο Δημοφών πέθανε έχοντας βασιλεύσει 33 ολόκληρα χρόνια. Στον θρόνο των Αθηνών τον διαδέχθηκε ο γιος Οξύντης.

Ο Οξύντης διαδέχθηκε στον θρόνο των Αθηνών τον πατέρα του Δημοφόντα και είχε γιους τον Αφείδαντα και τον Θυμοίτη.

Ο Αφείδαντας ήταν ο προτελευταίος μυθικός βασιλιάς της Αθήνας, γιος του Οξύντη και δισέγγονος του Θησέα, ο οποίος δολοφονήθηκε από τον αδελφό του Θυμοίτης. Ωστόσο διασώθηκε τουλάχιστον ένα παιδί του, ο γενάρχης της αττικής φυλής των Αφειδαντιδών.

Ο Θυμοίτης γιος του Οξύντη ήταν ο τελευταίος βασιλιάς των Αθηνών από τους απογόνους του Θησέως, πήρε τον θρόνο αφού δολοφόνησε τον αδελφό του Αφείδαντα. Ανατράπηκε από τον Μεσσήνιο Ανδρόπομπο ή το γιο του Ανδρόπομπου, τον Μέλανθο.

⏏

 

1.13    Κόδρος

1.  Κόδρος, ο τελευταίος βασιλιάς της Αθήνας, ερυθρόμορφο αττικό κύπελλο, από Μπολόνια.     2.  Ο θάνατος του Κόδρου, σχέδιο του H. Vogel 11ος αι. κχ.

Ο Ανδρόπομπος έφθασε στην Αθήνα ως πρόσφυγας μαζί με άλλους απογόνους του Νηλέα (Νηλείδες), διωγμένος από την Πύλο εξαιτίας της καθόδου των Δωριέων.

Σε μεθοριακά επεισόδια μεταξύ Θήβας και Αθήνας, για να τερματιστεί οριστικά ο πόλεμος αποφασίστηκε να γίνει μονομαχία των δύο βασιλιάδων. Ο Ανδρόπομπος μονομάχησε στη θέση του βασιλιά της Αθήνας, Θυμοίτη και όταν σκότωσε τον Θηβαίο βασιλιά, ανακηρύχθηκε αυτός βασιλιάς της Αθήνας. Οι Νηλείδες έγιναν έτσι οι γενάρχες των Αλκμεωνιδών και των Παιονιδών.

Τον Ανδρόπομπος διαδέχθηκε ο γιος του Μέλανθος του οποίου γιος ήταν ο Κόδρος.

Ο Κόδρος (? 1100 πκχ.), βασίλευσε σχεδόν είκοσι ένα χρόνια. Κατά την διάρκεια της βασιλείας του Κόδρου, μια ισχυρή Δωρική δύναμη υπό την αρχηγία του Αλήτη από την Κόρινθο και του Αλθαιμένη από το Άργος, εισέβαλλε στην Αττική.

Το μαντείο των Δελφών είχε προφητεύσει επιτυχία στην εκστρατεία τους, με την προϋπόθεση ότι δεν θα πλήγωναν θανάσιμα τον βασιλιά Κόδρο. Όταν αυτό έγινε γνωστό από τον Κόδρο, αυτός μεταμφιέσθηκε σε χωρικό ξυλοκόπο και πηγαίνοντας στο εχθρικό στρατόπεδο, δημιούργησε επεισόδιο με τους Δωριείς και σκοτώθηκε. Όταν οι Δωριείς έμαθαν, ότι ο σκοτωμένος ήταν ο βασιλιάς Κόδρος, έφυγαν από τις Αθήνες και κατέλαβαν τα Μέγαρα.

Ο Κόδρος ήταν ο τελευταίος βασιλιάς της Αθήνας. Μετά από την ηρωική θυσία του, οι Αθηναίοι δεν επέτρεψαν σε κανένα άλλο, να φέρει τον τίτλο του βασιλιά. Οι απόγονοι του ονομάζοντο άρχοντες. Μετά τον θάνατο του, οι γιοι του Μέδων και Νηλεύς, μάλωσαν για την διαδοχή, η οποία αποφασίσθηκε με χρησμό του μαντείου των Δελφών. Ο Μέδων έγινε άρχων και ο Νηλεύς έφυγε, οδηγώντας τους Ίωνες στον αποικισμό των παραλίων της Μικράς Ασίας.

⏏

Επιλογές :
Αρχική σελίδα :   Ιστορία της πόλεως των Αθηνών
Κεφάλαιο 2 :        Προϊστορική Αθήνα

 

2.   Προϊστορική Αθήνα

Pubblicato su da

 

Ιστορία πόλεως Αθηνών   |   Αθήνα

4000 – 1600 πκχ.

Νεολιθική εγκατάσταση.

Περιεχόμενα

2.1   Μεσολιθική κατοίκηση στην Αττική
2.2   Νεολιθικός οικισμός της Νέας Μάκρης
2.3   Νεολιθική εποχή
2.4   Πρωτοελλαδική και Μεσοελλαδική περιόδος

 

 

2.1    Μεσολιθική κατοίκηση στην Αττική

1.  Μεσολιθικές θέσεις στην Αττική.     2.  Σπήλαιο Σχιστού.

Στον ελλαδικό χώρο η Μεσολιθική περίοδος καλύπτει το χρονικό διάστημα από 11.000 μέχρι 6.800 χρόνια πριν από σήμερα.

Οι άνθρωποι της εποχής συνδέοντο μεταξύ τους με δεσμούς συγγένειας και ζούσαν σε ομάδες 10 έως 30 ατόμων και για κατοίκηση προτιμούσαν τις παράλιες ανοιχτές θέσεις και τα παράκτια σπήλαια. Η κατοίκηση σε μονιμότερη βάση τόνωσε το αίσθημα της συμβίωσης και συνεργασίας επιτρέποντας την οργάνωση ταξιδιών στην ανοιχτή θάλασσα για αλιεία μεγάλων ψαριών, όπως τόνοι και την εξεύρεση πρώτων υλών. Από την Μήλο έφερναν οψιανό για την κατασκευή ανθεκτικών εργαλείων και από τα νησιά του Σαρωνικού ανδεσίτη για την κατασκευή μυλόλιθων, κατάλληλων για το άλεσμα καρπών.

Στην Αττική οι θέσεις που κατοικήθηκαν ήταν :

• Σπήλαιο Κίτσου, κατοικήθηκε από την Παλαιολιθική εποχή (40.000 χρόνια πριν από σήμερα). Η θέση του σπηλαίου και η θέα του προς την παράκτια Ν/ΝΑ Αττική και τις δυτικές Κυκλάδες, το καθιστούσαν ιδανικό καταφύγιο και έξοχο παρατηρητήριο.

• Σπήλαιο Σχιστού, κατοικήθηκε την περίοδο από 11η έως 7η χιλιετία πκχ. Τα ευρήματα περιλαμβάνουν λίθινα εργαλεία από πυριτόλιθο, οστέινα αντικείμενα, οστά ζώων κ.ά.

• Σπήλαιο Ευριπίδη, στην Σαλαμίνα με τα πολυάριθμα ευρήματα συμπεραίνεται ότι κατοικήθηκε εντατικά από την 6η χιλιετία πκχ.

• Σπήλαιο Ζαΐμη, στο μέσο της Κακιάς Σκάλας, σε ύψος 138 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας.

⏏

 

2.2    Νεολιθικός οικισμός της Νέας Μάκρης

1.  Καθημερινές εργασίες στην νεολιθική εγκατάσταση.      2.  Προϊστορικό νεκροταφείο Νέας Μάκρης (2000-1600).

Στην Νέα Μάκρη, στην ανατολική ακτή της Αττικής, γύρω στο έτος 5000 πκχ. (Μέση και Νεότερη Νεολιθική) υπήρξε εγκατάσταση ανθρώπων.

Ο οικισμός αποτελείτο από πασσαλόπηκτες καλύβες και λιθόκτιστα σπίτια με στέγη από καλάμια και άχυρα και με δάπεδο από πατημένο χώμα.

Το μαγείρεμα γινόταν σε υπαίθριες εστίες και για τις ανάγκες αποθήκευσης ανοίγοντο στις αυλές λάκκοι με βάθος και διάμετρο 0,5-1 μέτρο, που καλύπτοντο με δέρμα, ξύλο, ψάθα κλπ.

Κατά την Τελική Νεολιθική (4000-3000) μέσα στον οικισμό υπήρχε ένα πηγάδι νερού και ένας λιθόστρωτος δρόμος.

Οι κάτοικοι καλλιεργούσαν σιτάρι (μονόκοκκο και δίκοκκο), κριθάρι και όσπρια (φακή μπιζέλια, κουκιά, φάβα και ρεβίθια), επίσης καλλιεργούσαν λινάρι, που μαζί με το μαλλί των αιγοπροβάτων, αποτελούσε σημαντική πρώτη ύλη για την υφαντουργία.

Η κτηνοτροφία περιλάμβανε την εκτροφή προβάτων, αιγών, βοοειδών χοίρων και σκύλων, τα σκυλιά εκείνη την εποχή τρώγοντο.

Για συμπλήρωμα της διατροφής υπήρχε η συλλογή άγριων καρπών, το κυνήγι άγριων ζώων και η αλιεία.

Σαν εργαλεία χρησιμοποιούντο λεπίδες από πυριτόλιθο και οψιανό και αιχμηρά εργαλεία από οστά ζώων.

Τέλος υπήρχε παραγωγή εγχάρακτης κεραμικής, κοσμημάτων από λίθους και κόκαλα.

⏏

 

2.3    Νεολιθική εποχή

1.  Η πηγή της Κλεψύδρας, βόρεια πλευρά της Ακρόπολης.     2.  Γυναικείο Νεολιθικό ειδώλιο, από την περιοχή Πατήσια, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα.

Η περιοχή της Ακρόπολης και οι γύρω περιοχές κατοικήθηκαν από την Νεολιθική εποχή, καθιστώντας την Αθήνα μία από τις αρχαιότερες συνεχώς κατοικημένες πόλεις της Ευρώπης.

Οι πρώτοι άνθρωποι έφθασαν στην Αθήνα στο τέλος της Νεολιθικής εποχής (3500 – 3200 πκχ.) και εγκαταστάθηκαν στη νότια και βόρεια πλαγιά του βράχου της Ακρόπολης, και κατά καιρούς χρησιμοποιούσαν τα δύο μικρά σπήλαια επάνω από το θέατρο του Διονύσου. Το νερό, το βασικότερο στοιχείο για την ίδρυση ενός οικισμού, το αντλούσαν από ρηχά πηγάδια βάθους 3 – 4 μέτρων που είχαν ανοίξει στα ΒΔ του βράχου, στο σημείο της πηγής Κλεψύδρα των ιστορικών χρόνων.

Μία άλλη ομάδα ανθρώπων εγκαταστάθηκε στον λόφο του Ολυμπιείου, που αργότερα ισοπεδώθηκε για να κτισθεί ο ναός του Ολυμπίου Διός. Η μορφή και η θέση του λόφου παρουσίαζαν την ιδεώδη τοποθεσία για ίδρυση ενός νεολιθικού οικισμού: χαμηλό έξαρμα γης κοντά σε ποταμό και πεδινή έκταση γύρω με εύφορο χώμα για καλλιέργεια.

Τα σπίτια είχαν γερή κτιστή βάση, ενώ οι τοίχοι και η στέγη ήταν πλεκτά από κλαδιά αλειμμένα με λάσπη. Μέσα στο μοναδικό δωμάτιο υπήρχε μία κτιστή εστία που έψηναν το φαγητό και ζέσταινε τον χώρο. Τα τρόφιμα και τις άλλες προμήθειες από την καλλιέργεια και διάφορες συναλλαγές τα αποθήκευαν μέσα σε απλούς ρηχούς λάκκους σκαμμένους στη γη. Ζωτική σημασία είχε το κυνήγι ζώων της περιοχής, όχι μόνο για το κρέας αλλά και για το δέρμα.

Οι άνθρωποι στόλιζαν το σώμα τους με λίθινα και οστέινα κοσμήματα και έβαφαν το πρόσωπό τους με ώχρα. Λάτρευαν την γυναικεία θεότητα της ευφορίας, η οποία κυριαρχούσε στον Ανατολικό χώρο καθ’ όλη την Προϊστορική εποχή.

Οι άνθρωποι από τις πλαγιές της Ακρόπολης διατηρούσαν στενή επικοινωνία με τις ακτές του Σαρωνικού, την Αίγινα και την Κέα. Αραιές ήταν οι σχέσεις τους με την Πελοπόννησο, την Θεσσαλία και την Μικρά Ασία.

⏏

 

2.4    Πρωτοελλαδική και Μεσοελλαδική περιόδος

1.  Χάρτης της Προϊστορικής Αθήνας, Ι. Τραυλός 1935.     2.  Μεσοελλαδική λεκάνη από τάφο των Αθηνών.

Την πρώτη εποχή του Χαλκού (Πρωτοελλαδική περίοδος, 3200 – 2000) οι κάτοικοι της Αθήνας συνέχιζαν τον νεολιθικό τρόπο ζωής. Οι άνθρωποι συνέχιζαν να κατοικούν στις παλιές θέσεις, ενώ άλλοι διέμεναν και στην κορυφή του βράχου, κοντά στο Ερέχθειο. Μέσα στην αρχαία Αγορά άρχιζε να διαγράφεται ένα μονοπάτι προς τα δυτικά, προς την Ακαδημία Πλάτωνος, που έγινε αργότερα δρόμος.

Κατά την δεύτερη εποχή του Χαλκού, (Μεσοελλαδική περίοδος, 2000-1600) ο οικισμός κάλυπτε μία τεράστια έκταση, με σπίτια κτισμένα κατά ομάδες πυκνότερα στη νότια και βόρεια πλαγιά της Ακρόπολης και στα ανατολικά του λόφου των Μουσών, στο Ολυμπίειο και την Αγορά.

Οι κάτοικοι των οικισμών διατηρούσαν στενές σχέσεις και έρχοντο συνεχώς σε επικοινωνία με την Στερεά, την Πελοπόννησο και τις Κυκλάδες. Από τα διάφορα εμπορεύματα που αντάλλασσαν γνωρίζουμε μόνο τα κεραμικά σκεύη.

Στην περιοχή είχαν εγκατασταθεί πιθανότατα οι Έκτηνες που αντιπροσωπεύοντο από τον μυθικό βασιλιά Ακταίο, οι οποίοι όταν εκδιώχθηκαν από την Βοιωτία κατέληξαν στην Αττική και πιθανόν ήταν αυτοί που της έδωσαν το όνομα (Εκταϊκή > Ακτική > Αττική).

⏏

Επιλογές :
Αρχική σελίδα :   Ιστορία της πόλεως των Αθηνών
Κεφάλαιο 1 :        Μυθολογία της Αθήνα
Κεφάλαιο 3 :        Θρησκεία

 

3.   Θρησκεία

Pubblicato su da

 

Ιστορία πόλεως Αθηνών   |   Αθήνα

Ο Δίας, η Ήρα και οι άλλοι θεοί του Ολύμπου, 1532, Giulio Romano, ο θόλος της Camera dei Giganti, Palazzo Te, Mantova.

Περιεχόμενα

 

 

3.1    Η εξέλιξη της θρησκείας

1.  Εσοχές («ντουλαπάκια») στο ιερό της Αφροδίτης στην Αφαία Σκαραμαγκά.     2.  Βωμός του Διονύσου, στον Διόνυσο.

Την παλαιολιθική εποχή στον ελλαδικό χώρο, περίπου 800.000 έτη πριν, υπήρχαν ταφικές πρακτικές και πολύ αργότερα κατά τη μεσολιθική περίοδο υπήρχε χρήση ώχρας, καύση των νεκρών και πρώιμες προσφορές οστρέων, εν είδει κτερισμάτων (σπήλαιο Φράγχθι, Αργολίδα).

Κατά την μέση και νεότερη νεολιθική εποχή οι ανθρώπου είχαν σεβασμό στους νεκρούς και πίστη στη μεταθανάτια ζωή.

Την προϊστορική θρησκευτική περίοδο υπήρχε η λατρεία μιας παγκόσμιας φυσικής θεάς και του αρσενικού της αντίστοιχου που αναπαριστούσε τον ημερολογιακό κύκλο της φυσικής βλάστησης. Αυτή η λατρεία ήταν στενά συνδεδεμένη με τον θεοποιημένο Ήλιο, τον φορέα του φωτός και την Άνοιξη.

Οι σπουδαιότεροι αρχαιοελληνικοί θεοί για πρώτη φορά ονοματίζονται το 1400 πκχ., σε γραπτά κείμενα της Γραμμικής Β.

Μετά την καταστροφή των μυκηναϊκών ανακτόρων (12ος αι. πκχ.) άλλαξαν οι λατρευτικές συνήθειες. Η διακοπή της λατρείας στα ανακτορικά ιερά ώθησε προς τα νέα υπαίθρια λατρευτικά κέντρα, με παράλληλη ανάπτυξη της ηρωικής λατρείας. Η λατρεία θεοτήτων συγκρότησε αργότερα το Δωδεκάθεο που είναι παρόν στην Αττική σε ιερά όπως αυτά της Αρτέμιδος, του Δία, του Απόλλωνα, της Αθηνάς και του Ποσειδώνα.

Το ελληνικό πάνθεο συγκροτήθηκε και τυποποιήθηκε οριστικά, κατά την αρχαϊκή εποχή, από τα δημοφιλή επικά ποιήματα του Ομήρου και τον Ησίοδο.

Αυτή την περίοδο οριστικοποιήθηκαν και οι μυητικές μυστηριακές λατρείες, όπως του Διονύσου ή της Δήμητρας, με χαρακτήρα περιθωριακό και μη ελεγχόμενο από το κράτος.

⏏

 

3.2    Θεογονία

1.  Η Γαία η «παγκόσμια μητέρα», ανάγλυφο στο Ara Pacis, Ρώμη.     2.  Η Ρέα δίνει τη φασκιωμένη πέτρα στον Κρόνο, ανάγλυφο ελληνιστικής εποχής, Musei Capitolini, Ρώμη.

Ο Ησίοδος, που έζησε τον 8ο αι. πκχ., με το μεγάλο αφηγηματικό του ποίημα έπος «Θεογονία» αναφέρεται στις τοπικές λατρείες των Θεών και στην απαρχή του κόσμου.

Όλα ξεκίνησαν από το Χάος. Στη συνέχεια γεννήθηκε η Γη, ο Τάρταρος και ο Έρωτας. Από το Χάος γεννήθηκε το Έρεβος και η Μαύρη Νύχτα που γέννησαν τον Αιθέρα και την Ημέρα.

Αργότερα η Γη γέννησε τον Ουρανό και από την ένωση αυτών των δύο δημιουργήθηκαν ο Ωκεανός, οι Τιτάνες, οι Κύκλωπες και οι Εκατόγχειρες.

Οι σχέσεις μεταξύ του Ουρανού και των παιδιών του δεν ήταν πολύ φιλικές. Η οργή του μεγάλου Θεού έπεσε πάνω στους Τιτάνες τους οποίους φυλάκισε στα έγκατα της γης. Η μητέρα τους, εξοργισμένη από την αδικία, ζήτησε από τους γιους της να σκοτώσουν τον πατέρα τους.

Ο Κρόνος, ο μικρότερος γιος, επειδή ήταν απ’ τους πιο θαρραλέους, το βράδυ κρύφτηκε στο δωμάτιο των γονιών του και έκοψε τα γεννητικά όργανα του πατέρα του, τα οποία έπεσαν στη θάλασσα. Από αυτά τα όργανα γεννήθηκε η Αφροδίτη, οι Ερινύες, οι Νύμφες και οι Γίγαντες.

Μετά την πτώση του Ουρανού, αρχηγός του σύμπαντος έγινε ο Κρόνος. Αμέσως αποφυλάκισε τα αδέλφια του και παντρεύτηκε την Ρέα. Από την ένωσή τους γεννήθηκαν η Δήμητρα, η Εστία, η Ήρα, ο Άδης και ο Ποσειδώνας.

Ο Κρόνος όμως αποδείχθηκε χειρότερος από τον πατέρα του, φοβούμενος ότι τα παιδιά του θα τον εκθρόνιζαν, τα κατάπινε όταν γεννιούντο.

Η Ρέα, πριν γεννήσει τον Δία, το τελευταίο της παιδί, συμβουλεύτηκε τον Ουρανό και την Γη. Με την βοήθεια τους έκρυψε τον Δία σε μια σπηλιά στην Κρήτη και έδωσε στον Κρόνο να καταπιεί μια πέτρα αντί για τον γιο της.

Όταν μεγάλωσε ο Δίας νίκησε τον πατέρα του Κρόνο και με τα αδέλφια του έγιναν οι δώδεκα θεοί του Ολύμπου.

⏏

 

3.3    Οι δώδεκα θεοί του Ολύμπου

1.  Η κορυφή του όρους Ολυμπος.     2.  Οι 12 θεοί του Ολύμπου.

Ανάμεσα σε όλους τους θεούς που λάτρευαν οι Έλληνες, οι δώδεκα θεοί του όρους Ολύμπου, σχημάτιζαν μια ειδική κατηγορία. Οι θεοί του Ολύμπου ήταν ο Δίας, η Ήρα, η Αθηνά, ο Ποσειδώνας, ο Απόλλωνας, η Άρτεμις, η Δήμητρα, ο Ερμής, η Αφροδίτη, ο Άρης, ο Ήφαιστος και η Εστία.

Οι θεοί ζούσαν φιλικά μεταξύ τους, σε ένα ιδιαίτερα μαγευτικό ανάκτορο στην κορυφή του όρους Όλυμπος, στα όρια μεταξύ της Γης και του Ουρανού και έτσι μπορούσαν να επιτηρούν ό,τι γινόταν στο κόσμο.

Το κύριό τους μέλημα ήταν ο άνθρωπος, τον οποίο μερικές φορές «έλουζαν» με δώρα και μερικές φορές δίωκαν.

Ο Δίας ή Ζευς, ο πανταχού παρών «πατέρας των θεών και των ανθρώπων» κυβερνούσε τους Θεούς του Ολύμπου. Ο Δίας λεγόταν «Πολιεύς» πολιούχος και πατέρας της πόλης, «Πρόμαχος» αρχηγός στις μάχες, «Σωτήρ» σωτήρας και «Ελευθέριος» επειδή έδινε την ελευθερία σε αυτούς που προστάτευε.

Η Ηρα ήταν η αδελφή και σύζυγος του Δία, η οποία ήταν προστάτιδα των γυναικών και του γάμου.

Η Αθηνά, μια από τις πιο σημαντικές Ολύμπιες θεότητες, ήταν το σύμβολο της σοφίας και στη συνέχεια εξελίχθηκε σε πολιούχο θεά της Αθήνας. Τα σύμβολα της ήταν το δόρυ, η κουκουβάγια και η ελιά.

Ο Ποσειδών, αδελφός του Δία, ήταν ο θεός της θάλασσας, των ποσίμων υδάτων και πηγών και κυρίαρχος των θαλασσών.

Ο Απόλλων, γιος του Δίας και της Λητώς, γεννημένος στο ιερό νησί της Δήλου, ήταν ο θεός της μουσικής και της αρμονίας. Ήταν ο Θεός που περισσότερο από τους άλλους αντιπροσώπευε τις αξίες του Ελληνικού Πολιτισμού.

Η Άρτεμις, δίδυμη αδελφή του Απόλλωνα, ήταν η αειπάρθενος θεά της άγριας φύσης και του κυνηγιού, προστάτιδα των λεχώνων γυναικών και της υπαίθρου.

Η Δήμητρα, θεά της βλάστησης και της γεωργίας, προστάτευε ιδιαίτερα τις καλλιέργειες δημητριακών και τους αγρότες.

⏏

 

3.4    Θρησκευτικά έθιμα

1.  Αναπαράσταση τελετουργίας στο Ερέχθειο.     2.  Συγκέντρωση ποµπής στο Λευκόριον του Κεραµεικού.

Η πίστη στους θεούς ήταν συνδεδεμένη με τις τελετουργίες, τις μυθολογικές παραδόσεις που μιλούσαν για τα κατορθώματα των θεών και τα θρησκευτικά έθιμα που εκτελούσε η πόλη. Στις θρησκευτικές τελετές, οι πολίτες τιμούσαν τους θεούς που τους προστάτευαν και συγχρόνως επιβεβαίωναν την εθνική τους ταυτότητα και το αίσθημα ότι ανήκαν στην πόλη ως σημαντικοί παράγοντες.

Τα κέντρα λατρείας ήταν οι ναοί που βρίσκοντο στην Ακρόπολη και την Αγορά. Ο ναός περιλάμβανε θρησκευτικά αγάλματα, προσκυνητάρια όπου γίνοντο οι τελετές, θυσιαστήρια και στοές στεγασμένες με κιονοστοιχίες για να προστατεύουν τους προσκυνητές από τον καιρό.

Κάθε σημαντικό γεγονός στην ζωή της πόλης και γιορτές κάθε είδους συμπεριλάμβαναν μια ή περισσότερες θυσίες για τις οποίες έπρεπε πρώτα να εκτελεστεί μια συγκεκριμένη τελετή.

Θρησκευτικές τελετές προς τιμή των θεών πραγματοποιούντο κατά την διάρκεια θρησκευτικών εορτών. Οι γιορτές γίνοντο για να θυμηθούν οι πολίτες σημαντικούς μύθους και περιλάμβαναν τελετές, θυσίες και αγώνες σε όλους τους τομείς της τέχνης.

Η πόλη της Αθήνας οργάνωνε πολλές γιορτές καθαρά τοπικής φύσεως αλλά υπήρχαν και τέσσερις αξιοσημείωτοι αγώνες κατά την διάρκεια των οποίων όλοι οι Έλληνες ενώνοντο για να τιμήσουν τους μεγαλύτερους θεούς. Αυτοί οι αγώνες, πιο γνωστοί ως Πανελλαδικοί, ήταν οι Ολυμπιακοί Αγώνες, τα Πύθια, τα Ίσθμια και τα Νέμεα.

⏏

 

3.5    Ναοί στην Ακρόπολη

1.  Ναός Αθηνάς Νίκης.     2.  Παρθενών, Ναός της Αθηνάς Παρθένου.

Με την κατάργηση της βασιλείας και την ισοπέδωση του ανακτόρου, ο λόφος της Ακροπόλεως μετατράπηκε στο θρησκευτικό κέντρο της πόλης.

• Παρθενώνας, ναός προς τιμή της θεάς Αθηνάς, προστάτιδας της πόλης της Αθήνας. Στο εσωτερικό του ναού υπήρχε το λατρευτικό χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς Παρθένου. Η θεά έστεκε όρθια ντυμένη με μακρύ χιτώνα ως τα πόδια, στο κεφάλι φορούσε κράνος διακοσμημένο με σφίγγα και δύο γρύπες, στο ένα χέρι κρατούσε μια φτερωτή Νίκη, και ακουμπούσε το άλλο στην ασπίδα της, κρατώντας δόρυ. Στον γλυπτό διάκοσμο του ναού υπάρχει η ζωφόρος με την απεικόνιση της Πομπής των Παναθηναίων, οι μετόπες με τον αγώνα των θεών του Ολύμπου κατά των Τιτάνων και τα αετώματα με την γέννηση της Αθηνάς από το κεφάλι του Δία (ανατολικό) και την διαμάχη της Αθηνάς με τον Ποσειδώνα για την προστασία της Αττικής (δυτικό).

• Ναός της Αθηνάς Νίκης, μικρός ναός στον προμαχώνα των Προπυλαίων, είναι κτισμένος επάνω στον αρχαϊκό ναό της Αθηνάς. Εδώ φυλασσόταν το ξόανο της θεάς Αθηνάς Νίκης που κρατούσε στο δεξί χέρι ρόδι και στο αριστερό κράνος. Με το ρόδι και το κράνος συνενώνοντο ο ειρηνικός και ο πολεμικός χαρακτήρας της θεάς. Το λατρευτικό άγαλμα της θεάς ήταν χωρίς φτερά, για να μη φύγει ποτέ από την πόλη της Αθήνας.

• Ερέχθειο, κτίστηκε (5ος αι. πκχ.) στην περιοχή, όπου φύτρωσε η ελιά που η Αθηνά προσέφερε στους Αθηναίους. Στο ανατολικό μέρος του ναού υπήρχε ένα ιερό αφιερωμένο στην Αθηνά Πολιάδα, στη δυτική άκρη υπήρχαν τρία μικρότερα αφιερωμένα σε τοπικούς θεούς και τον Ποσειδώνα.

Στην βόρεια στοά του Ερεχθείου βρισκόταν ο τάφος του μυθικού βασιλιά Κέκροπα. Η στοά αυτή στηρίζεται σε αγάλματα νέων γυναικών από τις Καρυές, τις «Καρυάτιδες». Το Ερέχθειο πήρε το όνομά του από το μυθικό βασιλιά Ερεχθέα που λατρευόταν σε μία αίθουσα του ναού.

⏏

 

3.6    Ναοί στην πόλη των Αθηνών

1.  Ναός του Ηφαίστου.     2.  Ναός του Ολυμπίου Διός.

• Ναός του Ηφαίστου (Θησείο) στο λόφο του Αγοραίου Κολωνού δυτικά της Αγοράς, ήταν αφιερωμένος στον θεό Ήφαιστο, προστάτη της μεταλλουργίας, και την Αθηνά Εργάνη, προστάτιδα όλων των χειροτεχνών της πόλης. Τον τελευταίο μήνα της άνοιξης εδώ τελούντο τα Ηφαίστεια, με διθυραμβικούς χορούς, λαμπαδηδρομία και η πομπή προς το ιερό, με τη θυσία μεγάλου αριθμού αιγοειδών.

• Ναός του Ολυμπίου Διός ή Ολυμπιείο, η κατασκευή του ξεκίνησε τον 6ο αι. πκχ. Αλλά ολοκληρώθηκε τον 2ο αι. πκχ. επί του Ρωμαίου αυτοκράτορα Αδριανού.

• Ναός της Αγροτέρας Αρτέμιδος, άμεσα συνδεδεμένος με την νίκη των Αθηναίων στην Μάχη του Μαραθώνα. Κάθε χρόνο την έκτη ημέρα του Βοιδρομίου, ημέρα της επετείου της Μάχης του Μαραθώνα, τελούντο μεγάλες θυσίες (500 ερίφια) και γιορτές ως εκπλήρωση του τάματος που είχαν κάνει οι Αθηναίοι στην θεά Αρτέμιδα για την νίκη τους στην μάχη.

• Ιερό της Μουνιχίας Αρτέμιδος, ένας από τους σημαντικότερους ναούς της Αττικής, αφιερωμένος στην θεά Άρτεμη. Βρισκόταν στη νότια πλευρά του λιμανιού της Μουνιχίας (Τουρκολίμανο) στον Πειραιά, στη θέση του Ναυτικού Ομίλου Ελλάδος. Ο ναός ήταν και ένα είδος «ασύλου» των πολιτών που νόμιζαν ότι αδικούνται, οι οποίοι κατέφευγαν εκεί, αν διώκοντο από την Πολιτεία και, είτε ανέμεναν την εκδίκαση της ένστασής τους, είτε επέβαιναν (με την ανοχή των Αρχών) στα πλοία του λιμένα Μουνιχίας και αυτοεξορίζοντο. Προς τιμή της Μουνιχίας Αρτέμιδος τελούντο κάθε έτος τα Μουνίχια, η σπουδαιότερη εορτή του Πειραιά, με αγώνες ναυτικού χαρακτήρα.

⏏

 

3.7    Ναοί και ιερά της Αττικής

1.  Ναοί και ιερά της Αττικής.     2.  Ιερό Ποσειδώνος στο ακρωτήριο του Σουνίου.

• Ιερό Διονύσου, στον δήμο Ικαρίας (Διόνυσος) στους πρόποδες του Πεντελικού όρους.

• Ιερό Παλληνίδος Αθηνάς στον Γέρακα, ένα από τα σπουδαιότερα και τα περισσότερο μνημονευμένα ιερά της Αττικής από την εποχή του Πεισίστρατου.

• Ιερό Ομβρίου Διός και Προοψίου Απόλλωνος, στο οροπέδιο του Προφήτη Ηλία Κορωπίου στον Υμηττό.

• Ναός Απόλλωνος Ζωστήρος, ναός του 6ου αι. πκχ. (αρχαϊκή περίοδος) το σημαντικότερο ιερό του δήμου των Αλών Αιξωνίδων (Βούλα – Βουλιαγμένη).

• Ιερό Ταυροπόλου Αρτέμιδος, στον δήμο των Αλών Αραφηνίδων (Λούτσα).

• Ιερό Βραυρωνίας Αρτέμιδος, στη ανατολική ακτή της Αττικής στον κολπίσκο της Βραώνα, ένα από τα αρχαιότερα και πιο σεβάσμια ιερά της Αττικής. Η Άρτεμις Βραυρωνία ήταν η θεά που προστάτευε τις επίτοκες και τις λεχώνες.

• Ιερό Ποσειδώνος, στο ακρωτήριο του Σουνίου, ένα από τα σημαντικότερα ιερά της Αττικής, το οποίο αναφέρεται και στην Οδύσσεια του Ομήρου (γ 278). Η περίοδος ακμής του Σουνίου υπήρξε ο 5ος αι. πκχ.

• Ιερό Σουνιάδος Αθηνάς, ναός με βωμό στο Σούνιο, βόρεια του ναού του Ποσειδώνος.

• Ναός του Άρη, στις Αχαρνές, που οικοδομήθηκε τον 5ο αιώνα και τον 1ο αι. πκχ. μεταφέρθηκε στην Αγορά της Αθήνας.

• Ιερό του Απόλλωνα Δαφνηφόρου, στη νότια πλευρά της Ιεράς Οδού, στην βυζαντινή Μονή Δαφνίου. Ο χώρος αυτός υπήρξε μία από τις πιο σημαντικές στάσεις της ελευσινιακής πομπής. Στο ιερό υπήρχε οργανωμένη λατρεία προς τιμή της Δήμητρας και της Περσεφόνης.

• Ιερό Αφροδίτης στην Ιερά Οδό στο Δαφνί, με μία προεξοχή βράχου στον περίβολο του ιερού με πολυάριθμες λαξευμένες κόγχες όπου οι πιστοί τοποθετούσαν τις προσφορές.

• Ιερό της Ελευσίνος αφιερωμένο στην θεά των σιτηρών, της βλάστησης και της γονιμότητας Δήμητρα και στην κόρη της Περσεφόνης, ένα συγκρότημα με μεγάλα οικοδομήματα, βωμούς για θυσίες, θησαυρούς και τον ιερότατο χώρο του Τελεστηρίου όπου τελούντο τα Ελευσίνια Μυστήρια.

⏏

 

3.8    Αθηναϊκές εορτές

Θρησκευτικές εορτές των Αθηναίων.

• Αγροτέρας θυσίες, γιορτή προς τιμή της Αρτέμιδος Αγροτέρας, η οποία τελείτο την 6η του μηνός Βοηδρομίωνος στην Αθήνα, στο ιερό της Αρτέμιδος στις Άγρες. Η γιορτή περιελάμβανε πομπή και θυσία κατσικιών.

• Ανθεστήρια, γιορτή προς τιμή του Διονύσου και του χθόνιου Ερμού. Κατά τη διάρκεια της γιορτής τελούντο αγωνίσματα και τα βραβεία των νικητών τα διένεμε ο άρχων βασιλεύς, ο οποίος είχε και την επιμέλεια της γιορτής.

• Απατούρια, γιορτή για την πανηγυρική εγγραφή των νέων κοριτσιών και αγοριών στους καταλόγους των πολιτών, προς τιμή του Διός Φατρίου.

• Βραυρώνεια, γιορτάζοντο κάθε πενταετία προς τιμή της Βραυρωνίας Αρτέμιδος. Την διεξαγωγή της τελετής είχαν δέκα ιεροποιοί και κατά την τελετή δέκα κορίτσια ηλικίας 5-10 ετών, καθιερώνοντο μέχρι την ημέρα του γάμου τους στην Αρτέμιδα.

• Γενέσια, πένθιμη γιορτή προς τιμή των προγόνων που περιελάμβανε θυσία προς τιμή της Γης και του «γενεθλίου» θεού ενός εκάστου νεκρού.

• Διονύσια εν Άστει (Μεγάλα), γιορτή προς τιμή του Διονύσου με περιφορά του αγάλματος του θεού και φαλλοφορία, θυσία ταύρου και θεατρικούς αγώνες.

• Διονύσια κατ’αγρούς (Μικρά), γιορτή προς τιμή του Διονύσου με ανταλλαγή σκωμμάτων και χειρονομιών με τους περαστικούς, με πομπές κανηφόρων, μασκαράτες, φαλλοφορίες, δραματικούς αγώνες, δημόσιο συμπόσιο με μουσική και χορό.

• Ηφαίστεια, γιορτή προς τιμή του Ηφαίστου με μεγάλη θυσία, μουσικοί αγώνες παιδιών και ανδρών και λαμπαδηφορία.

• Θεσμοφόρια, γιορτή προς τιμή της Δήμητρας με επίσημη πομπή των γυναικών προς την Ελευσίνα, όπου τελούντο τα Μυστήρια.

• Παναθήναια, η μεγαλύτερη γιορτή των Αθηνών προς τιμή της πολιούχου Παλλάδος Αθηνάς με αγώνες μουσικούς, γυμνικούς, ιππικούς, πυρρίχης, και λαμπαδηδρομίες. Η πομπή με το πέπλο της θεάς ξεκινούσε από τον Κεραμεικό και μέσω την Αγορά έφθανε στην Ακρόπολη όπου τοποθετείτο το πέπλο στο άγαλμα της θεάς.

⏏

 

3.9    Οι θεοί των Ελλήνων

Δώδεκα θεοί του Ολύμπου

Δίας,    Ήρα,    Αθηνά,    Ποσειδών,    Απόλλων,    Άρτεμις,    Δήμητρα,    Ερμής,    Αφροδίτη,    Άρης,    Ήφαιστος,    Εστία

Δίας, πατέρας των θεών και των ανθρώπων
Ήρα, σύζυγος του Δία
Αθηνά, θεά της σοφίας, της στρατηγικής και του πολέμου
Ποσειδών, θεός της στεριάς και της θάλασσας
Απόλλων, θεός της μουσικής και του φωτός
Άρτεμις, θεά του κυνηγιού, βασίλισσα των βουνών και των δασών
Δήμητρα, θεά της γεωργίας και της γονιμότητας, προστάτιδα του γάμου και της μητρότητας
Ερμής, ο αγγελιαφόρος των θεών
Αφροδίτη, θεά του έρωτα και της ομορφιάς
Άρης, θεός του πολέμου
Ήφαιστος, θεός της φωτιάς, της χαλκουργίας και κυρίως της μεταλλουργίας
Εστία, θεά της εστίας, της οικιακής ζωής και της οικογένειας

Αλλοι θεοί

Διόνυσος

Διόνυσος, θεός του κρασιού, του κεφιού και της χαράς

⏏

Επιλογές :
Αρχική σελίδα :   Ιστορία της πόλεως των Αθηνών
Κεφάλαιο 2 :        Προϊστορική Αθήνα
Κεφάλαιο 4 :        Μυκηναϊκή Αθήνα

 

4.   Μυκηναϊκή Αθήνα

Pubblicato su da

 

Ιστορία πόλεως Αθηνών   |   Αθήνα

1600 – 1100 πκχ.

Ακρόπολη Αθηνών με το Μυκηναϊκό παλάτι, art by Panaiotis.

Περιεχόμενα

 

 

4.1    Μυκηναϊκή Αθήνα

1.  Πολυτελής πίθος εισηγμένος από την Αργολίδα.     2.  Μυκηναϊκός θολωτός τάφος στις Αχαρνές, οδός Φιλαδελφείας.

Στην Ύστερη εποχή του Χαλκού (Υστεροελλαδική), τοποθετούνται οι πρώτοι χρόνοι του Μυκηναϊκού πολιτισμού (1600 – 1500 πκχ.), που εμφανίζεται στην Αργολίδα. Κατά την περίοδο αυτή οι κάτοικοι της Αθήνας συνέχιζαν ακόμη τον μεσοελλαδικό τρόπο ζωής.

Η εποχή των βασιλικών τάφων και των πολύχρυσων Μυκηνών με τα πολυτελή σκεύη και τους νέους ρυθμούς, στην Αθήνα είναι προσιτή σε λίγους ανθρώπους, μόνο σε αυτούς που κατοικούσαν επάνω στον βράχο, στη νότια κλίτη και στο Ολυμπιείο.

Την επόμενη περίοδο (Υστεροελλαδική ΥΕΙΙ, 1500 – 1400 πκχ.) οι Αθηναίοι αποκτήσαν τον χαρακτήρα του Μυκηναϊκού κόσμου και ακολούθησαν τις ίδιες μορφές στην τέχνη και την διοίκηση. Η κορυφή του βράχου και η νότια κλίτη ήταν ο τόπος κατοικίας του ηγεμόνα και της άρχουσας τάξης. Στις θέσεις αυτές οι κάτοικοι μεταχειρίζοντο πολυτελή σκεύη και είχαν στα σπίτια τους αντικείμενα από την Αργολίδα και την Κρήτη, που μόλις τότε άρχισαν να στέλνονται στην Αθήνα.

Την τελευταία κατοικία τους την κατασκεύαζαν κατά τα νέα πρότυπα του θαλαμοειδούς τάφου, ενώ οι παλαιές οικογένειες συνέχιζαν να χρησιμοποιούν τους μεσοελλαδικούς κιβωτιόσχημους τάφους.

Κατά την τρίτη Μυκηναϊκή περίοδο (ΥΕΙΙΙ, 1410 – 1380 πκχ.) ο οικισμός της Αθήνας παρουσίαζε τη μεγαλύτερη ανάπτυξή του. Ο πληθυσμός εξαπλώθηκε στο νότιο τμήμα και υπήρχε γενική ευημερία στην ποιότητα και τα μέσα ζωής. Στο νεκροταφείο της πόλης μερικοί τάφοι περιείχαν κτερίσματα εφάμιλλα των Αργολικών.

Οι επαφές της Αθήνας με την Αργολίδα, τη Βοιωτία, την Εύβοια και όλη την Αττική ήταν συχνές. Η ποιότητα όμως των εισαγόμενων δεν ήταν άριστη, διότι οι Αθηναίοι δεν ήταν ιδιαίτερα ευαίσθητοι στη διάκριση της υψηλής τέχνης. Τα ντόπια εργαστήρια μιμούντο τα Αργολικά αλλά χωρίς μεγάλη επιτυχία.

⏏

 

4.2    Κέκροψ

1.  Ο Κέκροπας και η κόρη του Πάνδροσος, αέτωμα του Παρθενώνα, Μουσείο Ακρόπολης, Αθήνα.     2.  Ο τάφος του Κέκροπα στο Ερέχθειο, Ακρόπολη Αθηνών.

Στα μέσα του 16ου αι. πκχ. εισέβαλαν στην Αττική οι Κέκροπες οι οποίοι έδιωξαν τους Έκτηνες που έφυγαν και πήγαν στην Αίγινα. Επώνυμος μυθικός αντιπρόσωπός τους ήταν ο βασιλιάς Κέκροψ (1556-1506 πκχ.) από τον οποίο ονομάσθηκε Κεκρωπία η περιοχή μεταξύ Ακρόπολης, Αχαρνών και Ελευσίνος.

Η γλωσσολογική εξέταση του ονόματος δείχνει ότι η ονομασία «Κέκροψ» προκύπτει από την προελληνική ρίζα «Κκρ-» και το «-οψ» ( = όψη) αρχαία ελληνική κατάληξη ονομάτων προσώπων. Με τον γλωσσολογικό νόμο της εναλλαγής των υγρών συμφώνων (ρ, λ) έχουμε Κέκροψ > Κέκρωψ > Κέκλωψ > Κύκλωψ > Κύκλωπες.

Οι Έλληνες λογοπλάστες εξελλήνισαν το φυλετικό όνομα Κέκροπες σε Κύκλωπες, για τον λόγο αυτό σχεδόν όλα τα αρχαία τείχη και οι ακροπόλεις τους ονομάζοντο Κυκλώπεια. Στην Αττική όμως το όνομα του γενάρχη διατηρήθηκε αυτούσιο.

Ο Κέκροψ θεωρείται ο γενάρχης των Αθηναίων (Κεκροπίδες). Σε αυτόν αποδίδονται η θέσπιση διαφόρων νόμων, η εφεύρεση της γραφής, η απογραφή του πληθυσμού, η κατάργηση των ανθρωποθυσιών, η ταφή των νεκρών, ο τρόπος οικοδόμησης των οικιών και η διαιτησία στη διαφωνία μεταξύ Αθηνάς και Ποσειδώνος για την κηδεμονία της πόλης.

Ο Κέκροψ προσπαθώντας να προστατεύσει την Αττική από τους θαλασσοκράτορες Κάρες από την θάλασσα και τους Βοιωτούς από την ξηρά, διαίρεσε την Αττική σε δώδεκα περιοχές.

Ο Κέκροψ θεωρείται ο ιδρυτής της λατρείας του Δία Υπάτου και της Αθηνάς Πολιάδος και επίσης λατρευόταν, κυρίως στην Ακρόπολη, υπό τη μορφή όφεως, έχοντας τον δικό του ιερέα. Πιστεύεται ότι ο τάφος του βρισκόταν στο βορειοδυτικό τμήμα της στοάς των Καρυάτιδων στο Ερέχθειο (Κεκρόπιο).

⏏

 

4.3    Κεκροπίδες

1.  Μυκηναϊκή Ακρόπολη, Ancient Athens 3d.     2.  Αναπαράσταση του ανακτόρου στην Ακρόπολη από thn βόρεια πλευρά, Ancient Athens 3d.

Μετά τον θάνατο του Κέκροπος, στον θρόνο της Αθήνας ανέβηκαν οι απόγονοί του, οι Κεκροπίδες.

Ο Κραναός (1506-1497 πκχ.) διαδέχθηκε τον πατέρα του Κέκροπα, έλαβε ως σύζυγό την Σπαρτιάτισσα Πεδιάδα και απέκτησαν τρεις θυγατέρες: την Κρανάη, την Κραναίχμη και την Ατθίδα. Η κόρη του Ατθίδα απεβίωσε σε μικρή ηλικία και ο Κραναός ονόμασε την χώρα του Ατθίδα (μέχρι σήμερα οι γυναίκες της Αττικής ονομάζονται «ατθίδες»).

Τελικά, ο Αμφικτύων έδιωξε από την εξουσία τον Κραναό, ο οποίος κατέφυγε στον δήμο των Λαμπτρών, όπου και πέθανε. Οι Αθηναίοι λάτρευαν τον Κραναό ως ήρωα με ιδιαίτερο ιερέα, που εκλέγετο από το γένος των Χαριδών.

Ο Αμφικτύων (1497-1487 πκχ.) αναφέρεται ως αυτόχθονας από την Αττική, και βασίλευσε στην Αθήνα επί 12 έτη εκθρονίζοντας τον πενθερό του Κραναό, ώσπου να εκθρονισθεί και ο ίδιος από τον Εριχθόνιο.

Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Αμφικτύονα, ο Πήγασος, ένας ιερέας του Διονύσου από τις Ελευθερές, πόλη στα σύνορα Αττικής-Βοιωτίας, εισήγαγε τη λατρεία του θεού αυτού στην Αθήνα.

Ο Εριχθόνιος (1487-1437 πκχ.) βασίλεψε στην Αθήνα αφού εξόρισε από το θρόνο τον Αμφικτύονα. Ο Εριχθόνιος ήταν ο εφευρέτης των αρμάτων με τις τέσσερις ρόδες και ο πρώτος που χρησιμοποίησε την εκτροφή αλόγων.

Ο Πανδίων Α’ (1437-1397 πκχ.) ήταν γιος και διάδοχος του Εριχθόνιου στον αθηναϊκό θρόνο, στα χρόνια του Πανδίονα αναπτύχθηκε η γεωργία και η αμπελοκαλλιέργεια καθώς και η παρασκευή του κρασιού.

⏏

 

4.4    Πελασγοί και Ερεχθέας

1.  Ο Ερεχθεύς και οι κόρες του.     2.  Η μονομαχία μεταξύ Ερεχθέα και Εύμολπος, 1937-1939, τοιχογραφία στο Δημαρχείο της Αθήνας.

Τον 14ο αι. πκχ. οι Πελασγοί, ένα προελληνικό ινδοευρωπαϊκό φύλο, με την κάθοδο των ελληνικών φύλων, αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την Θεσσαλία στην οποία ζούσαν και εισήλθαν στην Αττική. Οι Κέκροπες της Αθήνας τους παραχώρησαν τις πετρώδεις υπώρειας του Υμηττού, τις οποίες οι Πελασγοί με την επιδεξιότητα τους στην γεωργία κατέστησαν γόνιμες.

Την περίοδο εκείνη υπήρχε έλλειψη σίτου στην Αττική, οι Πελσαγοί όμως με την γεωργική τους παραγωγή, στις περιοχές που τους είχαν παραχωρηθεί, έδωσαν σιτάρι στον λαό της Αθήνας και με αυτό τον τρόπο ο μυθικός τους αρχηγός Ερεχθεύς (1397-1347 πκχ.) κατέλαβε τον θρόνο των Αθηνών και εκδίωξε τους Κεκροπίδες από την Αθήνα.

Ο Ερεχθεύς εγκαταστάθηκε στο ανάκτορο της Ακρόπολης και οι Πελασγοί του, έμπειροι τειχοποιοί, την περιέφραξαν με το Πελασγικό τείχος.

Οι κάτοικοι της Ελευσίνας αντιστάθηκαν στην εξουσία του Ερεχθέος με την υποστήριξη του βασιλιά της Θράκης Εύμολπου, ο οποίος εισέβαλε στην Αττική. Ο στρατός της Αθήνας υπό τον Ερεχθέα κατανίκησε τις δυνάμεις του Εύμολπου προσαρτώντας την Ελευσίνα στο βασίλειο της Αθήνας. Ο Ερεχθέας είναι και ο ιδρυτής των Μυστηρίων στην Ελευσίνα.

Ο Ερεχθεύς εισήγαγε τη λατρεία της θεάς Αθηνάς στην Αττική, ίδρυσε ναό της θεάς στην Αθήνα δίνοντάς της την πολιουχία της πόλης και καθιέρωσε την εορτή των Αθηναίων και τέλος μετονόμασε τους κατοίκους της σε Αθηναίους, που μέχρι τότε λέγοντο Κεκροπίδες.

Οι Αθηναίοι τιμούσαν τον Ερεχθέα ως επώνυμο ήρωά τους και του έστησαν ανδριάντα.

Τον Ερεχθέα διαδέχθηκε ο γιος του Κέκρωψ Β’ και αυτόν ο γιος του Πανδίων Β’. Η πρώτη γνωστή σύγκρουση του αθηναϊκού κράτους ήταν αυτή με την Θήβα όπου ο βασιλιάς Πανδίων σκότωσε τον βασιλιά της Θήβας Λάβδακο.

Ο Πανδίων εκθρονίστηκε από άλλους ηγεμόνες της Αττικής και κατέφυγε στα Μέγαρα όπου και σκοτώθηκε.

⏏

 

4.5    Αιγέας

1.  Ο Αιγέας λαμβάνει τον χρησμό από την Πυθία, ερυθρόμορφη κύλιξ, Κόδρος 440 πκχ., Αρχαιολογική Συλλογή Βερολίνου.     2.  Η άφιξη του Θησέα στην Αθήνα και η αναγνώρισή του από τον Αιγέα, ερυθρόμορφος κρατήρας Απουλίας, περ. 410-400 πκχ., από Ruvo (Νότια Ιταλία).

Μετά το θάνατο του πατέρα του Πανδίονα, ο Αιγέας (1282-1234 πκχ.) γύρισε στην Αθήνα και ξεκίνησε τον Αττικό Πόλεμο κατά των άλλων ηγεμόνων της Αττικής και κατάφερε να ανακτήσει την Αθήνα αλλά όχι την Ακρόπολη, για τον λόγο αυτό το ανάκτορό του δεν ήταν στην Ακρόπολη αλλά στην περιοχή του Ολυμπιείου.

Ο Αιγέας αναγκάστηκε λοιπόν να ζητήσει από τον Θησέα, έναν Αχαιό πρίγκιπα της Τροιζήνας, να αναλάβει την ηγεσία της εκστρατείας Ιώνων μισθοφόρων της ανατολικής Αργολίδας στην Αττική ώστε να τον βοηθήσουν στον Αττικό Πόλεμο.

Η όλη μετακίνηση έγινε με την έγκριση της Αχαϊκής Αυτοκρατορίας των Μυκηνών που είχε κάθε λόγο να θέλει να απαλλαγεί από την επικίνδυνη Ιωνική εγκατάσταση στην ανατολική Αργολίδα. Ο Θησέας στην πορεία συνάντησε τοπικούς ηγεμόνες που αντιτάχθηκαν στην διέλευση του εχθρικού στρατεύματος από τις περιοχές τους και με τους οποίους συνεπλάκει.

Ο Αιγέας με τα στρατεύματα του Θησέα νίκησε στον Αττικό Πόλεμο και εδραίωσε την θέση του στην Αθήνα. Ο Θησέας παρέμεινε κοντά στον Αιγέα διότι υπήρχαν ακόμη εστίες αντίστασης στην Αττική. Πράγματι ο Πάλλαντας, ο αδελφός του Αιγέα που αντιστεκόταν ακόμη, δολοφόνησε τον Ανδρόγεω γιο του βασιλιά της Κρήτης Μίνωα, ο οποίος ήταν σε αποστολή στην Αθήνα.

Η δολοφονία αυτή ήταν η αφορμή για την οργάνωση μεγάλης Κρητικής εκστρατείας κατά της Αθήνας. Αρχικά ο Μίνωας κατέλαβε τα Μέγαρα και στην συνέχεια βάδισε κατά της Αθήνας.

Προ του μεγάλου κινδύνου, ο Αιγέας αναγκάστηκε να δεχθεί τους βαρείς όρους του Μίνωα κάνοντας την Αθήνα υποτελή της Κρήτης. Οι Κρήτες δημιούργησαν ναυτικές εγκαταστάσεις στη Μακρόνησο και τη Μεγαρίδα (Μινώα) με τις οποίες επιτηρούσαν την Αττική.

⏏

 

4.6    Ο Θησέας στην Κρήτη

1.  Η καταστροφή του Μινωικού Πολιτισμού, εικόνα από ντοκιμαντέρ του National Geographic.     2.  Μυκηναϊκή πινακίδα Γραμμικής Β από τα ανάκτορα της Κνωσού όπου αναφέρετε η κατάληψη του νησιού από τους Αχαιούς.

Τον 13ο αι. πκχ., επί βασιλείας του Αιγέα, η Αθήνα βρισκόταν υπό την Μινωική πολιτική κυριαρχία.

Με την έκρηξη της Θήρας τα παλιρροϊκά κύματα αφάνισαν τον κρητικό στόλο μαζί με τα λιμάνια και τις βάσεις του καθώς και ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού.

Η καταστροφή από το ηφαίστειο της Θήρας έδωσε το σύνθημα για επίθεση στους Αχαιούς (Μυκηναίους) που καραδοκούσαν.

Οι Μινωίτες προσπάθησαν να εξασφαλίσουν την προστασία του νησιού τους, χωρίς στόλο πλέον. Οι επιζώντες, για τον σκοπό αυτό κάλεσαν μισθοφόρους, μεταξύ αυτών και τον Θησέα, τον υποτελή τους πρίγκιπα των Αθηνών. Όμως οι Αχαιοί κατέλαβαν τη μεγαλόνησο και ο Θησέας θυσίασε τον Ιερό Ταύρο (Μινώταυρο) σηματοδοτώντας έτσι το τέλος της Μινωικής εξουσίας.

⏏

 

4.7    Ο Θησέας βασιλιάς της Αθήνας

1.  Ο Θησέας βασιλιάς της Αθήνας, άγαλμα.     2.  Αχαιοί πολεμιστές, κρατήρας, 12ος αι. πκχ., από την ακρόπολη των Μυκηνών, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα.

Όταν ο Θησέα γύρισε από την Κρήτη ο Αιγέας πέθανε και τον θρόνο διεκδίκησαν οι γιοι του Πάλλαντα, αδελφού του Αιγέα, αλλά σφαγιάστηκαν από το Θησέα.

Ο Θησέας (1234-1204 πκχ.) μόλις στερεοποιήθηκε στον θρόνο της Αθήνας επιδόθηκε αμέσως στην αναδιοργάνωση του κράτους, υποχρεώνοντας τις δώδεκα ανεξάρτητες έως τότε πόλεις της Αττικής, που βρίσκοντο γύρω από την Αθήνα, να τεθούν υπό το σκήπτρο του και μετονόμασε την πόλη της Αθήνας, σε Αθήναι, για να σημαίνει την ένωση των δώδεκα πόλεων.

Για να εορτάσει το γεγονός αυτό, καθιέρωσε την εορτή της ενώσεως των φυλών και τα «Αθήναια», την εορτή που είχε καθιερώσει ο Εριχθόνιος, την μετονόμασε «Παναθήναια», ένας εορτασμός για την καινούργια Αθήνα.

Τα επόμενα χρόνια ο Ευρυσθέας με τους Μυκηναίους εισέβαλε στην Αττική καταδιώκοντας τους Ηρακληδείς, οι οποίοι είχαν ζητήσει άσυλο στην Αθήνα προσερχόμενοι ως ικέτες στον «Ελέου βωμόν». Ο Θησέας δεν δέχθηκε να τους παραδώσει και στην μάχη που ακολούθησε οι Αθηναίοι κατατρόπωσαν τον μυκηναϊκό στρατό και σκοτώθηκε ο Ευρυσθέας (1ος Μυκηνο-αθηναϊκός Πόλεμος).

Νέος πόλεμος προκλήθηκε όταν ο μυκηναϊκός στρατός εισέβαλε εκ νέου στην Αττική, για να ελευθερώσει την πριγκίπισσα της Σπάρτης, Ελένη, την οποία είχε απαγάγει ο Θησέας (2ος Μυκηνο-αθηναϊκός Πόλεμος). Ο ηττημένος Θησέας έχασε τον θρόνο του και κατέφυγε στην Σκύρο όπου μετά από καιρό αυτοκτόνησε.

Οι Μυκηναίοι νικητές ανέβασαν στον θρόνο της Αθήνας τον Μενεσθέα, με αποτέλεσμα η Αθήνα να γίνει υποτελής της Μυκηναϊκής Αυτοκρατορίας. Κατά τον Τρωικό Πόλεμο των Μυκηνών κατά της Τροίας, η Αθήνα συμμετείχε στο πλευρό των Μυκηνών με σημαντική στρατιωτική και ναυτική δύναμη (50 πλοία και περίπου 1.650 – 2.750 άνδρες). Επικεφαλής της αθηναϊκής δύναμης ήταν ο ίδιος ο Μενεσθέας, ο οποίος και σκοτώθηκε στην Τροία.

Η Αθήνα εκείνα τα χρόνια ήταν μια πολύ σημαντική ελληνική πόλη, παρά την περιορισμένη ανεξαρτησία της, λόγω της ηγεμονίας των Μυκηνών.

⏏

 

4.8    Τό τέλος της δυναστείας των Ερεχθειδών

1.  Μενεσθέας.     2.  Τα αδέρφια Δημοφών και Ακάμας ελευθερώνουν την γιαγιά τους Αίθρα, καλυκόσχημος κρατήρας, 490-460 πκχ., Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο.

Μετά τον θάνατο του Μενεσθέα επέστρεψαν οι γιοι του Θησέα, Δημοφών και Ακάμας, από την Εύβοια όπου είχαν καταφύγει. Οι Μυκηναίοι τους παραχώρησαν τον θρόνο της Αθήνας με τον όρο να είναι πιστοί στην Μυκηναϊκή Αυτοκρατορία.

Πράγματι ο Δημοφώντας ανέβηκε στον θρόνο των Αθηνών και αμέσως εκστράτευσε με τον αδελφό του Ακάμαντα στην Τροία, στο πλευρό των Μυκηναίων.

Ο Δημοφών μετά το τέλος του Τρωικού Πολέμου επέστρεψε στην Αθήνα με λάφυρα και βασίλεψε για 33 χρόνια (1181-1147 πκχ.) κατά τα οποία στην πόλη επικρατούσε ευημερία.

Ο Ακάμας αντίθετα επιστρέφοντας από την Τροία μαζί με άλλους Μυκηναίους πρίγκιπες μετανάστευσε στην Κύπρο αποικίζοντάς την.

Μετά τον θάνατο του Δημοφώντα στον θρόνο της Αθήνας ανέβηκε ο γιος του Οξύντης και μετά από αυτόν τα παιδιά, ο Αφείδαντας και ο Θυμοίτης αφού δολοφόνησε τον αδελφό του.

Το έτος 1126 πκχ. η δυναστεία των Ερεχθειδών τερματήσθηκε από τον Αχαιό Ανδρόπομπο από την Πύλο ο οποίος ανέτρεψε τον Θυμοίτη.

⏏

 

4.9    Ηγεμόνες της Αθήνας

Κέκροψ A’,    Ερεχθεύς,    Αιγεύς,    Θησέας,    Δημοφών.

Κεκροπίδες
Κέκροψ Α’ (1556-1506 πκχ.)
Κραναός (1506-1497 πκχ.)
Αμφικτύων (1497-1487 πκχ.)
Εριχθόνιος (1487-1437 πκχ.)
Πανδίων Α’ (1437-1397 πκχ.)

Ερεχθείδες
Ερεχθεύς (1397-1347 πκχ.)
Κέκροψ Β’ (1347-1307 πκχ.)
Πανδίων Β’ (1307-1282 πκχ.)
Αιγεύς (1282-1234 πκχ.)
Θησέας (1234-1204 πκχ.)
Μενεσθεύς (1204-1181 πκχ.)
Δημοφών (1181-1147 πκχ.)
Οξύντης (1147-1135 πκχ.)
Αφείδας (1135-1134 πκχ.)
Θυμοίτης (1134-1126 πκχ.)

⏏

Επιλογές :
Αρχική σελίδα :   Ιστορία της πόλεως των Αθηνών
Κεφάλαιο 3 :        Θρησκεία
Κεφάλαιο 5 :        Γεωμετρική Εποχή

 

5.   Γεωμετρική Εποχή

Pubblicato su da

 

Ιστορία πόλεως Αθηνών   |   Αθήνα

1100 – 753 πκχ.

Αμφορέας του Διπύλου, 760-750 πKΧ, αγγειογράφος του Διπύλου, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα.

Περιεχόμενα

 

 

5.1    Η κάθοδος των Δωριέων

1.  Η κάθοδο των Δωριέων.     2.  Αγγείο των Πολεμιστών» απεικόνιση μαχίμων της Υστερομυκηναϊκής περιόδου, περί το 1200 πκχ., από οικία των Μυκηνών.

Τον 12ο αι. πκχ. ένα ελληνικό φύλο, οι Δωριείς, κατέβηκαν στην Πελοπόννησο και στην Κεντρική Ελλάδα και κατέλυσαν τον Μυκηναϊκό πολιτισμό, καθώς διέθεταν όπλα από σίδηρο, που ήταν ανώτερα από τα χάλκινα των Μυκηναίων.

Η κατάρρευση του μυκηναϊκού κόσμου σήμανε την αρχή μιας περιόδου αβεβαιότητας και αλλαγών σε όλο τον ηπειρωτικό ελλαδικό κόσμο, «Σκοτεινοί Αιώνες» (1.150/1.100 – 900 πκχ.). Πολλές δεξιότητες φαίνεται ότι χάθηκαν, ανάμεσά τους η γραφή, η ζωγραφική, η λιθοτεχνία και η μνημειακή αρχιτεκτονική, ενώ σημειώθηκαν ριζικές αλλαγές και στον τομέα των ταφικών εθίμων με την εμφάνιση της καύσης των νεκρών.

Οι επιδρομές των Δωριέων όμως δεν κατάστρεψαν την Αθήνα ούτε υποδούλωσαν τους κατοίκους της. Μέσα σε αυτή την καταστροφή η Αθήνα, μία μικρή μυκηναϊκή πόλη, έγινε η πιο σημαντική πόλη στην Ελλάδα και κάτι σαν καταφύγιο για τους Μυκηναίους.

Μία ομάδα Αχαιών από την Πελοπόννησο διωγμένοι από τους Δωριείς έφθασαν στην Αθήνα ως πρόσφυγες. Ο αρχηγός τους Μέλανθος (1126 – 1089 πκχ.) διακρίθηκε στις μάχες κατά των Θηβαίων του Ξάνθου που πίεζαν την Αττική και μετά την απόκρουση των εισβολέων κατάφερε να ανατρέψει τον Θυμοίτη, τον τελευταίο βασιλιά της δυναστείας των Ερεχθειδών, και να ανέβει στον θρόνο της Αθήνας.

⏏

 

5.2    Οι Ίωνες στην Αττική

1.  Αναπαράσταση τελετής καθαγίασης ερμαϊκής στήλης, Fyodor Bronnikov, 19ος αι. κχ.     2.  Αναπαράσταση τελετής εορτασμού στον ανατέλοντα ήλιο, Fyodor Bronnikov, 19ος αι. κχ.

Οι Αθηναίοι, που φυλετικά ήταν Ιωνες, υπερηφανεύοντο καθ’ όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας ότι ήταν αυτόχθονες και σύμφωνα με το μύθο ότι είχαν «φυτρώσει» από την γη της Αθήνας και ότι δεν ήταν επήλυδες, δηλαδή δεν είχαν έρθει στην Αθήνα από κάποιο άλλο μέρος.

Οι Ίωνες την εποχή του Χαλκού ήταν εξαπλωμένοι μεταξύ Εύβοιας, Αττικής και βορειοανατολικής Πελοποννήσου, με την κάθοδο των Δωριέων αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν μεγάλο μέρος των περιοχών στις οποίες ζούσαν και ένα μέρος αυτών περιορίσθηκε στην Αττική ενώ ένα άλλο εγκαταστάθηκε στα νησιά του Αιγαίου και στις δυτικές ακτές της Μικράς Ασίας.

Οι Ίωνες που ήρθαν στην Αττική, εγκαταστάθηκαν σχετικά ειρηνικά και συγχωνεύθηκαν με τους προηγούμενους κάτοικους τους Πελασγούς.

Κατάλοιπα της γλώσσας αυτών των παλιών μη ελληνόφωνων κατοίκων υπάρχουν σε πολλά τοπωνύμια της Αττικής. Τα ονόματα Κηφισσός, Ιλισσός, Λυκαβηττός, Αρδηττός και Υμηττός με την κατάληξη «-ττος», ή «-σσος» είναι προελληνικής προέλευσης, καθώς επίσης και το ίδιο το όνομα της πόλης (Αθήναι, προφορά «at-heh-nye») είναι μη ελληνικής ετυμολογίας.

Στην Αττική σταδιακά διαμορφώθηκε μία ξεχωριστή διάλεκτος της ιωνικής, η αττική διάλεκτος που έγινε η γλώσσα των γραμμάτων και των τεχνών στην αρχαιότητα.

⏏

 

5.3    Κόδρος ο τελευταίος βασιλιάς της Αθήνας

1.  Κόδρος, ο τελευταίος βασιλιάς της Αθήνας, ερυθρόμορφο αττικό κύπελλο, από Μπολόνια.     2.  Οικία αριστοκρτών.

Ο Κόδρος (1089 – 1068 πκχ.) διαδέχθηκε τον πατέρα του Μέλανθο, βασιλεύοντας σχεδόν επί είκοσι ένα χρόνια. Κατά την διάρκεια της βασιλείας του Κόδρου, μια ισχυρή Δωρική δύναμη από την Κόρινθο υπό τον Αλήτη και το Άργος υπό τον Αλθαιμένη, εισέβαλλε στην Αττική. Στην μάχη που ακολούθησε ο Κόρδος έχασε την ζωή του μαχόμενος ηρωικά. Οι Δωριείς τελικά εκδιώχθηκαν μετά την παρέμβαση των νεοαφιχθέντων Ιώνων.

Κατά την περίοδο 10ος – 8ος αι. πκχ. υπήρχε μία διαρκής αύξηση του πληθυσμού της Αθήνας, ενώ η αριστοκρατική τάξη κατείχε τα ηνία της πόλης. Την εποχή αυτή άρχισαν να συντελούνται θεμελιώδεις πολιτικές και πολιτειακές αλλαγές, οι οποίες επηρέασαν ριζικά την πορεία της Αθήνας στους αιώνες που ακολούθησαν.

Το έτος 1068 πκχ. μετά τον θάνατο του Κόδρου καταργήθηκε η βασιλεία και οι βασιλείς ονομάσθηκαν «ισόβιοι άρχοντες». Ο γιος και διάδοχος του Κόδρου, Μέδων έφερε τον τίτλο του «άρχοντα». Μετά τον Μέδονα, ακολούθησαν δώδεκα ισόβιοι άρχοντες: Άκαστος, Άρχιππος, Θέρσιππος, Φορβάς, Μεγακλής, Διόγνετος, Φερεκλής, Αρίφρων, Θεσπιέος, Αγαμήστωρ, Αισχύλος και Αλκμέων.

Στον δεύτερο χρόνο της θητείας του Αλκμέωνα (752 πκχ.), οι ισόβιοι άρχοντες, υπό την πίεση της αριστοκρατίας των γαιοκτημόνων, αντικαταστάθηκαν από αιρετούς άρχοντες με θητεία δέκα ετών ο κάθε ένας.

⏏

 

5.4    Οι Νεο-Πελασγοί

1.  Χάρτης της Θεσσαλίας.     2.  Αποικίες Αθηναίων στο βόρειο Αιγαίο.

Τον 10ο αι. πκχ. εγκαταστάθηκαν στην Αττική οι Νεο-Πελασγοί εκδιωχθέντες από την  Πελασγιώτιδα της Θεσσαλίας. Ήρθαν μέσω θαλάσσης και πρώτα κατέλαβαν τον Πειραιά και το Φάληρο και μετά την Αθήνα που την τείχισαν με τα λεγόμενα «Πελασγικά Τείχη».

Η μυθολογική φιλία Θησέως και Πειρίθοου είναι μυθολογική μετάπλαση της συμμαχίας μεταξύ των Πελασγών που αντιπροσωπεύοντο από τον Πειρίθοο και των Ιώνων που εκπροσωπεύοντο από τον Θησέα.

Επίσης, οι περιπέτειες των δύο ηρώων στην Θεσσαλία είναι οι αναμνήσεις των Νεο-Πελασγών της Αττικής από την παλαιά διαμονή τους στην χαμένη πατρίδα τους.

Η ονομασία «Πειραι-εύς» είναι παραφθορά της ονομασίας «Φεραί» της πόλης της Πελασγιώτιδας και ενδεικτικό του ονόματός με το οποίο αυτοαποκαλούντο.

Η ταχεία ανάπτυξή τους, τους ώθησε σε δημιουργία ισχυρού στόλου και ανάπτυξη αποικιών στο Βόρειο Αιγαίο και τον Ελλήσποντο.

Έτσι, κατέλαβαν την Ίμβρο, την Σαμοθράκη και την Λήμνο ενώ στη Μυσιακή ακτή της Προποντίδας ίδρυσαν τις αποικίες Πλακία και Σκυλάκη (πλησίον της Κυζίκου).

Η κυριαρχία των Πελασγών στην Αττική διάρκεσε περισσότερο από δύο αιώνες. Τελικά οι Ίωνες κατέλαβαν την Αθήνα και στις αρχές του 8ου αιώνα κατέλαβαν και τον Πειραιά και το Φάληρο αναγκάζοντας τους Πελασγούς να καταφύγουν στις αποικίες που είχαν δημιουργήσει στο Βόρειο Αιγαίο και κυρίως στην Λήμνο.

Έτσι εξηγούνται και οι αξιώσεις των Αθηναίων της Αρχαϊκής Εποχής στην Λήμνο την Ίμβρο και τον Ελλήσποντο, εφόσον ως νέοι κυρίαρχοι του Πειραιά κληρονόμησαν και τις κτήσεις του.

⏏

 

5.5    Πόλη-κράτος

1.  Τυπική πόλη-κράτος, η Ακρόπολη και οι κατοικίες περικυκλωμένες από το τείχος και περιτριγυρισμένη από αγρούς.     2.  Η πόλη της Αθήνας την Γεωμετρική Εποχή.

Μετά την κατάρρευση του μυκηναϊκού πολιτισμού κατά τους «Σκοτεινούς χρόνους» (1050 – 900 πκχ.) υπήρξε μια μεγάλη ρήξη με το μυκηναϊκό παρελθόν, με ερήμωση των αστικών κέντρων και κατάλυση των πολιτικών και οικονομικών δομών του ανακτορικού συστήματος. Η Αθήνα την εποχή εκείνη ξέφυγε την δημογραφική συρρίκνωση και την ερήμωση.

Oι κοινωνίες ανάπτυξαν ένα νέο ιεραρχικό σύστημα, πιθανώς από τα μέσα του 11ου αι. πκχ. Η βασική διάκριση ήταν ανάμεσα στους ευγενείς και στην κατώτερη τάξη, τον λαό. Στην τοπική κοινωνία, υπήρχαν κάποιοι ελεύθεροι ή εξαρτημένοι αγροτικοί πληθυσμοί (δουλοπάροικοι) και οι δούλοι.

Στα μέσα του 8ου αι. πκχ. και κατά την άνοδο της αριστοκρατίας, η πόλις υπήρξε ένας σημαντικός τύπος οργάνωσης του ελληνικού κράτους. Χαρακτηριστικά της γνωρίσματα ήταν η μικρή έκταση της δικαιοδοσίας της, η αυτονομία και η αυτάρκεια. Οι πόλεις συγκροτούντο γύρω από ένα αστικό κέντρο που περιλάμβανε την ακρόπολη και τον περίβολο από τείχη, ενώ ο πληθυσμός ζούσε σκορπισμένος σε χωριά, καλύπτοντας λίγο-πολύ μια ευρεία περιοχή.

Η οικονομία την περίοδο εκείνη ήταν κυρίως αγροτική. Ένας παράγοντας που επηρέασε την οικονομική ζωή ήταν ο πόλεμος, ο οποίος είχε ως αποτέλεσμα την κατάκτηση γης και την εκμετάλλευση του έμψυχου δυναμικού της ηττημένης πόλης.

⏏

 

5.6    Ο 8ος αιώνας

1.  Αττική γεωμετρική οινοχόη με το αρχαιότερο δείγμα ελληνικής γραφής, 750-725 πκχ., Μουσείο Κεραμεικού, Αθήνα.     2.  Το ιερό του Διός Ομβρίου στον Υμηττό, από την πλευρά του Κορωπίου.

Ο 8ος αιώνας πκχ. ονομάστηκε «ελληνική αναγέννηση», λόγω του θεαματικού ρυθμού ανάκαμψης της κοινωνίας και την άνοδο του βιοτικού επιπέδου.

Η γραφή αποκαταστάθηκε στην Ελλάδα μετά από σιωπή τριών αιώνων. Μία γεωμετρική οινοχόη από τάφο του Κεραμεικού και το ιερό του Διός Ομβρίου στον Υμηττό είναι τα πρώτα δείγματα γραφής στην ηπειρωτική Ελλάδα.

Με την χρήση της γραφής υπήρξε μία εύκολη εκμάθηση της γλώσσας, σημαντικό στοιχείο για την ανάπτυξη της πνευματικής ζωής. Επίσης υπήρξε και η αρχή της ελληνικής λογοτεχνίας (Όμηρος, Ησίοδος) η οποία διαμόρφωσε την ελληνική μυθολογία και θρησκεία δίνοντας μία κοινή εθνική συνείδηση σε όλους τους Έλληνες.

Τον 8ο αι. πκχ. ξεκίνησαν και οι «Ιστορικοί Χρόνοι» με την πρώτη Ολυμπιάδα του έτους 776 πκχ., με την οποία άρχισε μία νέα εποχή για τους Έλληνες. Ήταν τότε που οι τρεις βασιλείς της Πελοποννήσου, ο Ίφιτος της Ήλιδας, ο Λυκούργος της Σπάρτης και ο Κλεοσθένης της Πίσας, σύναψαν κατά την διάρκεια των αγώνων μία συνθήκη διαρκείας, την «Ιερή Εκεχειρία», που από τότε έμεινε πάντα σεβαστή από όλους τους Έλληνες και ίσχυσε ως κανόνας διεθνούς δικαίου.

Τον 8ο αιώνα πκχ. ένας μικρός ναός αφιερωμένος στην Αθηνά κτίστηκε στην Ακρόπολη, στη θέση του παλαιότερου μυκηναϊκού ανακτόρου, το οποίο είχε καταστραφεί εντελώς. Οι Αθηναίοι έδειχναν και διατηρούσαν με ευλάβεια κάποια αρχέγονα «ιερά σύμβολα» της παρουσίας των θεών στην περιοχή του ναού, όπως η ελιά που φυτεύτηκε από την Αθηνά, τα σημάδια της τρίαινας του Ποσειδώνα πάνω στο βράχο, το Κεκρόπειο (ταφικό μνημείο του Κέκροπα ), την «Ερεχθηίδα θάλασσα» και άλλα.

⏏

 

5.7    Γεωμετρική κεραμική

1. Αττικός αμφορέας, πρωτογεωμετρική περιόδος 950 πκχ., Μουσείο Κεραμικού, Αθήνα.     2. Αττικός αμφορέας, πρώιμη γεωμετρική περιόδος 860-840 πκχ., Μουσείο Κεραμικού, Αθήνα.     3. Αττικός κρατήρας, υστερογεωμετρική περιόδος 750-735 πκχ., Μητοπολιτικό Μουσείο, Νέα Υόρκη.

Την «Σκοτεινή Εποχή», στην οποία ακόμη και η γραφή είχε εξαφανιστεί εντελώς, στα Μεσόγεια και στην βορειο-ανατολική ακτή της Αττικής συνέχισαν να κατασκευάζονται μυκηναϊκά κεραμικά για ταφές. Το γεγονός αυτό υποδηλώνει την επιβίωση στην Αττική ενός στυλ και μιας κουλτούρας που είχε καταστραφεί αλλού στην Ελλάδα.

Στην Αθήνα την εποχή εκείνη (Πρωτογεωμετρική εποχή, 1100/1050 – 950 πκχ.) η τέχνη της κεραμικής ήταν η κύρια μορφή καλλιτεχνικής έκφρασης. Χαρακτηριστικό της εποχής ήταν οι ομόκεντροι κύκλοι ή ημικύκλια κατασκευασμένα με διαβήτη, που διακοσμούσαν μία ζώνη του αγγείου, ενώ το υπόλοιπο είχε το χρώμα του πηλού.

Στην Γεωμετρική εποχή (900 – 700 πκχ.), η επιφάνεια του αγγείου καλυπτόταν με μελανό χρώμα, ενώ υπήρχαν ζώνες με φωτεινά γεωμετρικά σχέδια.

Στην Πρώιμη γεωμετρική περίοδο (900 – 850 πκχ.) εγκαταλείφθηκαν τα σχέδια με διαβήτη και προτιμήθηκαν συνθέσεις με ζιγκ-ζαγκ, καμπύλες γραμμές και μαιάνδρους. Στην συνέχεια (Μέση γεωμετρική, 850 – 760 πκχ.) η επιφάνεια των αγγείων διαιρέθηκε σε περισσότερες ζώνες και διακοσμήθηκε με δέσμες παράλληλων γραμμών, με μοτίβα διακόσμησης τον μαίανδρο, τα άγκιστρα, τα τρίγωνα και τους ρόμβους.

Τέλος στην Ύστερη γεωμετρική περίοδος (760 – 700 πκχ.) εμφανίσθηκαν οι πρώτες εικονιστικές παραστάσεις με συνήθη θέματα πολεμιστές, σκηνές μάχης, άλογα και άλλα ζώα.

Η ανάπτυξη ενός ξεχωριστού στυλ στην Πρωτογεωμετρική κεραμική της Αθήνας, τον 11ο αι. πκχ. δείχνει ότι κάποιος βαθμός ειρήνης και ευημερίας επέστρεψε σταδιακά στην Αττική, ενώ η εμφάνιση του γεωμετρικού στυλ τον 9ο αιώνα υποδηλώνει μία αυξημένη ευημερία.

⏏

 

5.8    Ηγεμόνες της Αθήνας

Μελανθίδες
1126-1098    Μέλανθος
1098-1068    Κόδρος (…-1068)

Ισόβιοι Άρχοντες
1068-1048    Μέδων
1048-1012    Άκαστος
1012-   993    Άρχιππος
   993-  952    Θέρσιππος
   952-  922    Φόρβας
   922-  892    Μεγακλής ο Άρχων
   892-  864    Διόγνητος
   864-  845    Φερεκλής
   845-  825    Αρίφρων ο Άρχων
   824-  797    Θεσπιεύς
   796-  778    Αγαμήστωρ
   778-  755    Αισχύλος ο Άρχων
   755-  753    Αλκμαίων ο Άρχων

⏏

Επιλογές :
Αρχική σελίδα :   Ιστορία της πόλεως των Αθηνών
Κεφάλαιο 4 :        Μυκηναϊκή Αθήνα
Κεφάλαιο 6 :        Αρχαϊκή Εποχή

 

6.   Αρχαϊκή Εποχή

Pubblicato su da

 

Ιστορία πόλεως Αθηνών   |   Αθήνα

753 – 496 πκχ.

Τρισώματος δαίμονας από την μετόπη του Εκατόμπεδου, Μουσείο Ακροπόλεως, Αθήνα.

Περιεχόμενα

 

 

6.1    Η αριστοκρατία

1.  Ομάδα ιππέων, στην Αθήνα, ιππείς ήταν οι αριστοκράτες, βόρειος ζωφόρος του Παρθενώνα, Μουσείο Ακρόπολης, Αθήνα     2.  Χάρτης με τις τέσσερις φυλές της Αττικής.

Με την κατάργηση των ισόβιων αρχόντων ακολούθησε μία σειρά από επτά άρχοντες, οι οποίοι διοίκησαν δέκα χρόνια ο καθένας. Tο έτος 683 πκχ. μετά τον τελευταίο της σειράς Ερυξία, ο τίτλος του άρχοντος δινόταν σε διακεκριμένους απόγονους του Κόδρου και του Μέδονα, με θητεία ενός έτους ο καθένας.

Μετά το έτος 714 πκχ. ο έλεγχος της πόλης πέρασε στα χέρια των αριστοκρατών (ευπατρίδες), οι οποίοι ήταν οι μεγάλοι γαιοκτήμονες, γόνοι πανάρχαιων γενών που κατάγοντο όλοι από μυθικούς βασιλιάδες και ήρωες της Αθήνας καθώς και τοπικούς ηγεμόνες.

Το Συμβούλιο των αριστοκρατών συνερχόταν στον λόφο του Αρείου Πάγου. Οι αριστοκράτες χωρίστηκαν σε τέσσερις φυλές και αντίπαλες φατρίες, τα μέλη της κάθε μίας διεκδικούσε μια κοινή καταγωγή. Τα μέλη μιας φατρίας, μαζί με τους υπηρέτες και τους υποστηρικτές τους, ήταν γραμμένοι στις «αδελφότητες». Η εγγραφή σε μια αδελφότητα σήμαινε ότι ένα πρόσωπο ήταν επίσημα πολίτης της Αθήνας.

Τα κυριότερα καθήκοντα της κυβέρνησης ήταν μοιρασμένα μεταξύ τριών αρχόντων επιλεγμένων από την αριστοκρατία. Ο «άρχων βασιλέας» εκτελούσε τα θρησκευτικά καθήκοντα του πρώην βασιλιά, ο «πολέμαρχος» οδηγούσε τους πολίτες στη μάχη και ο «επώνυμος άρχων» προέδρευε στη δημόσια διοίκηση και έδινε το όνομά του στο έτος. Την νομοθετική εξουσία ασκούσε μία ομάδα αριστοκρατών, οι «θεσμοθέτες».

Με την μεταβίβαση της εξουσίας, τα θεσμικά όργανα της κυβέρνησης συμβολικά βρίσκοντο στην κάτω πόλη, ενώ η Ακρόπολη έγινε ο «Ιερός Βράχος» που προοριζόταν για τα θρησκευτικά ιερά και τα μνημεία, καθώς και καταφύγιο σε περιόδους κινδύνου.

Η Εκκλησία, η συνέλευση των ελευθέρων πολιτών, το μόνο δικαίωμα που είχε ήταν η συμφωνία ή η διαφωνία στις αποφάσεις που λαμβάνοντο από τους αριστοκράτες.

⏏

 

6.2    Η Αθήνα τον 7ο αιώνα

1.  Χάρτης της Αττικής.     2.  Πλοία με κουπιά και πανιά, κρατήρας αγγειογράφου Νικοσθένη, 530-510 πκχ., Μουσείο Louvre, Παρίσι.

Εκείνα τα χρόνια η Αθήνα ενσωμάτωσε τελειωτικά την Σαλαμίνα και την Ελευσίνα στο κράτος της. Από την επικράτειά της στην Αττική έλειπαν μόνο τα δωρικά Μέγαρα και ο Ωρωπός ο οποίος ανήκε στην Βοιωτία. Έτσι η Αθήνα έγινε η μεγαλύτερη πόλη-κράτος της αρχαίας Ελλάδος και συγκρινόταν μαζί της, σε έκταση, μόνο η Σπάρτη.

Την ίδια εποχή η πτώση των Αιγυπτίων και των Φοινίκων άφησε ελεύθερο το πεδίο της θάλασσας και του θαλάσσιου εμπορίου στους Έλληνες. Πολλές ελληνικές πόλεις τότε ανοίχθηκαν στην θάλασσα και σε λίγο η Μεσόγειος Θάλασσα και ο Εύξεινος Πόντος έγιναν από οικονομικής και εμπορικής άποψης, ελληνικές «λίμνες».

Η Αθήνα άρχισε να ναυπηγεί σημαντικό στόλο και να ανταγωνίζεται πιο παλιές ναυτικές δυνάμεις, όπως τα Μέγαρα, την Κόρινθο, την Χαλκίδα, την Αίγινα, την Σάμο και άλλες.

Οι κοινωνικές τάξεις της εποχής διακρίνοντο στους ευγενείς, τους γεωμόρους και τους δημιουργούς. Οι ευγενείς ήταν μεγαλοϊδιοκτήτες γης οι οποίοι όμως ασχολούντο και με το εμπόριο και τον αποικισμό. Επίσης μονοπωλούσαν, με βάση ένα εθιμικό δίκαιο, την πολιτική, στρατιωτική, θρησκευτική και δικαστική εξουσία και συνδέοντο μεταξύ τους με δεσμούς αίματος (αριστοκρατία).

Οι κοινωνικές τάξεις της εποχής διακρίνοντο στους ευγενείς, τους γεωμόρους και τους δημιουργούς.

Οι ευγενείς ήταν μεγαλοϊδιοκτήτες γης οι οποίοι όμως ασχολούντο και με το εμπόριο και τον αποικισμό. Επίσης μονοπωλούσαν, με βάση ένα εθιμικό δίκαιο, την πολιτική, στρατιωτική, θρησκευτική και δικαστική εξουσία και συνδέοντο μεταξύ τους με δεσμούς αίματος (αριστοκρατία).

Οι γεωμόροι (αγρότες) απέκτησαν σταδιακά δικαίωμα ατομικής ιδιοκτησίας πάνω στην κοινή γη του χωριού, δίνοντας μέρος της σοδειάς στους ευγενείς. Ζούσαν με δάνεια και έβαζαν υποθήκη το κτήμα ή τον εαυτό τους και την οικογένειά τους, δηλαδή την ελευθερία τους (δανείζειν επί σώμασι).

Οι δημιουργοί ήταν τεχνίτες, ελεύθεροι εργάτες, χειροτέχνες, έμποροι, ψαράδες που κάλυπταν τις ανάγκες των ανθρώπων, απόκτησαν κοινωνική και οικονομική ανεξαρτησία, όμως βρίσκοντο έξω από την πολιτική ζωή.

⏏

 

6.3    Οπλιτική φάλαγγα

1.  Οπλιτική φάλαγγα.     2.  Κράνος, θώρακας, ξίφος και ασπίδα Αθηναίου οπλίτη, λεπτομέρεια ερυθρόμορφης υδρίας του 5ου αι. πκχ., Μουσείο Louvre, Παρίσι.

Στις αρχές του 7ου αιώνα πκχ.οι Αθηναίοι, όπως και οι υπόλοιποι Έλληνες, άλλαξαν την πολεμική τους τακτική. Άργισαν να χρησιμοποιούν μαζικούς σχηματισμούς από βαριά οπλισμένο πεζικό, τους λεγόμενους οπλίτες. Οι οπλίτες πολεμούσαν σε σχηματισμούς κατά φάλαγγες (οπλιτική φάλαγγα).

Βασικά στοιχεία της νέας τακτικής ήταν ο τύπος της ασπίδας, η χρήση του δόρατος, η εκπαίδευση και η άσκηση ολόκληρου του σχηματισμού. Η ασφάλεια του οπλίτη εξαρτιόταν από το πόσο θα παρέμενε αδιάσπαστη η γραμμή του σχηματισμού.

Η οπλιτική φάλαγγα χρειαζόταν μία πλατιά κοινωνική βάση και έναν μεγάλο αριθμό εκπαιδευμένων πολεμιστών, που κινούντο ως ομάδα. Οι οπλίτες έπρεπε να βλέπουν πέραν από τα προσωπικά τους συμφέροντα και να έχουν αναπτυγμένο το αίσθημα της εταιρικής ταυτότητας και υπερηφάνειας, διότι από αυτούς εξαρτιόταν η ασφάλεια της πόλης.

Οι οπλίτες όφειλαν να αποκτούν οι ίδιοι την στολή και τα όπλα τους, με αποτέλεσμα αυτή η μεσαία τάξη να αρχίζει να απαιτεί συμμετοχή στην πολιτική εξουσία, σπάζοντας το μονοπώλιο των αριστοκρατών.

Οι μικροί αγρότες έγιναν όλο και πιο απρόθυμοι να συμβιβαστούν με την οικονομική ανασφάλεια, και σε κάθε περίπτωση, κάθε φορά που ένας άνθρωπος έχανε τη γη του, και δεν ήταν πλέον σε θέση να προμηθευτεί μια ασπίδα και ένα δόρυ, η πόλη έχανε έναν πολύτιμο πολεμιστή.

Τέλος αυτές οι στρατιωτικές μεταβολές συνέβαλαν στην εμφάνιση των τυραννικών καθεστώτων που επιχειρούσαν να αφαιρέσουν την εξουσία από την κλειστή τάξη των αριστοκρατών.

⏏

 

6.4    Κύλων

1.  Αθηνά Πολιάς, πήλινο ειδώλιο (520-480 πκχ.), Μουσείο Ακρόπολης, Αθήνα.      2.  O Νεοπτόλεμος σκοτώνει τον ικέτη Πρίαμο, ερυθρόμορφη κάλπη του ζωγράφου του Κλεοφράδη, 480-475 πκχ).

Οι ταξικές διαφορές άρχισαν να γίνονται έντονες, καθώς τα χρέη έπνιγαν τους μικρούς καλλιεργητές και η γη συγκεντρωνόταν στα χέρια των λίγων αριστοκρατών, ενώ οι τεχνίτες και οι βιοτέχνες παρ’ ότι άρχιζαν να διαθέτουν αρκετά χρήματα δεν απολάμβαναν αντίστοιχα πολιτικά δικαιώματα.

Πολλές απόπειρες για την κατάληψη της εξουσίας έγιναν από ικανούς και φιλόδοξους άνδρες που ονομάζοντο «τύραννοι» και κυβερνούσαν μόνοι τους χωρίς άλλα σώματα. Μια τέτοια απόπειρα έγινε το έτος 632 πκχ. από τον Κύλωνα.

Ο Κύλων υπήρξε Ολυμπιονίκης το έτος 640 πκχ. στο αγώνισμα του διαύλου (δρόμος 400 μέτρων) και ήταν παντρεμένος με την κόρη του τυράννου των Μεγάρων Θεαγένη. Εκμεταλλευόμενος την δημοτικότητά του ως Ολυμπιονίκης και με την βοήθεια του πεθερού του επιχείρησε να καταλάβει την εξουσία στην Αθήνα.

Κατά την διάρκεια της εορτής των Ολυμπίων επιτρεπόταν στους ολυμπιονίκες στην επέτειο της νίκης τους να πηγαίνουν με συγγενείς και φίλους και να κάνουν θυσίες σε διάφορα ιερά της πόλης. Εκμεταλλευόμενος την συνήθεια αυτή αλλά και την δυσαρέσκεια των Αθηναίων, μαζί με τον αδελφό του και τους οπαδούς το έτος 632 πκχ., κατέλαβε την Ακρόπολη.

Ο Μεγακλής της δυναστείας των Αλκμαιωνιδών, ο τότε επώνυμος άρχων της Αθήνας, πολιόρκησε την Ακρόπολη αναγκάζοντας τον Κύλωνα και τον αδελφό του να διαφύγουν στα Μέγαρα. Οι οπαδοί του Κύλωνα κατέφυγαν ικέτες στον βωμό της Αθηνάς Πολιάδος, αλλά ο Μεγακλής παραβιάζοντας το άσυλο της θεάς διέταξε τη δολοφονία των οπαδών του Κύλωνα.

Η ιεροσυλία αυτή έμεινε στην ιστορία ως το «Κυλώνειον άγος» (κατάρα) και στιγματίστηκαν ο Μεγακλής και απόγονοί του Αλκμαιωνίδες, ένας από τους οποίους ήταν ο Περικλής. Οι Αλκμαιωνίδες σαν καταραμένοι εξορίσθηκαν από την Αθήνα, αλλά η εξορία τους ήταν μόνο προσωρινή.

⏏

 

6.5    Δράκων

1.  Ο νομοθέτης Δράκων.     2.  Μαρμάρινη πλάκα με καταγεγραμάνους νόμους.

Με αφορμή τα γεγονότα του Κύλωνα οι Μεγαρείς υπό τον Θεαγένη το έτος 630 πκχ. εισέβαλαν στην Σαλαμίνα και την απόσπασαν από το αθηναϊκό κράτος. Ο αθηναϊκός στρατός συνετρίβη στον πόλεμο αυτό (1ος Αθηναιο-μεγαρικός Πόλεμος) ενώ ο αθηναϊκός στόλος καταστράφηκε ολοσχερώς.

Η έκταση της καταστροφής ήταν τέτοια, που στην Αθήνα θεσπίσθηκε νόμος που καταδίκαζε σε θάνατο όποιον πρότεινε νέο πόλεμο με τα  Μέγαρα για την απελευθέρωση της Σαλαμίνας.

Τα επόμενα χρόνια ήταν χρόνια αναταραχών με τους αριστοκράτες να είναι σκληροί σε κάθε απόπειρα ανατροπής της πολιτικής τάξης. Οι θεσμοθέτες όλα αυτά τα χρόνια προσπαθώντας να κατευνάσουν τους Αθηναίους θεσμοθετούσαν άγραφους νόμους. Στην αρχή του 6ου αιώνα, η Αθήνα είχε ανάγκη  από καινούργιους γραπτούς νόμους, γιατί η αριστοκρατία ερμήνευε τους νόμους σύμφωνα με τα συμφέροντα της.

Ο Δράκων δεν άλλαξε το πολιτικό σύστημα αλλά νομοθέτησε γραπτούς νόμους. Το έτος 621 πκχ. κατέγραψε τους νόμους (Θεσμοί ή Διατάξεις) σε μαρμάρινες πλάκες (κύρβεις), οι οποίες τοποθετήθηκαν στην Αγορά, όπου ο καθένας μπορούσε να τις διαβάσει.

Οι νόμοι ήταν υπερβολικά αυστηροί, σε μερικές περιπτώσεις τιμωρούσαν με την ίδια ποινή ελαφρά και σοβαρά αδικήματα, γιαυτό αργότερα ο κόσμος έλεγε, ότι γράφτηκαν με αίμα. Σήμερα η λέξη «δρακόντειος» σημαίνει μεγάλη αυστηρότητα.

Αλλά οι γραπτοί νόμοι, αντί να βοηθήσουν τους φτωχούς, έγιναν όργανα στα χέρια των πλουσίων για να τους παίρνουν την περιουσία, να τους εκφοβίζουν και να τους καταπιέζουν. Ολόκληρη η Αττική έπεσε στα χέρια της αριστοκρατίας και οι άνθρωποι που δεν μπορούσαν να πληρώσουν τα χρέη τους, πωλούντο σαν δούλοι. Υπήρχε τόση μεγάλη δυσαρέσκεια, ώστε πολλοί εκείνα τα χρόνια έφυγαν από την Αττική και μετανάστευσαν.

⏏

 

6.6    Τέλος του 6ου αιώνα

1.  Aποικίες στην Προποντίδα.      2.  Α’ Ιερός Πόλεμος.

Στα τέλη του 7ου αιώνα πκχ. η Αθήνα αισθάνθηκε αρκετά ισχυρή ώστε να διεκδικήσει μία βάση στον Ελλήσποντο, όπως έκαναν όλες οι μεγάλες ναυτικές δυνάμεις της εποχής.

Επίσης το έτος 620 πκχ. οι Αθηναίοι έδειξαν ενδιαφέρον για το σημαντικό εμπόριο σιτηρών, ιδρύοντας δύο αποικίες στον Εύξεινο Πόντο (Μαύρη Θάλασσα).

Η διεκδίκηση του Σίγειου, αποικία της Μυτιλήνης στην απέναντι ακτή της Αιολίας στην Μικρά Ασία, οδήγησε στον Α’ Αθηναιο-λεσβιακό Πόλεμο (608-606 πκχ.).

Το έτος 595 πκχ. οι πόλεις Κρίσσα και Κίρρα της Φωκίδας, που είχαν την κυριαρχία του μαντείου των Δελφών, με τις συνεχείς αυξήσεις της φορολογίας των επισκεπτών προκάλεσαν την έντονη αντίδραση της Αμφικτιονικής Συμμαχίας (Αθηναίων, Θεσσαλών κλπ.) η οποία αποφάσισε να κηρύξει πόλεμο εναντίον τους (Α’ Ιερός Πόλεμος, 595-585 πκχ.).

Την ηγεσία του πολέμου ανέλαβε ο τύραννος της Σικυώνας, Κλεισθένης ενώ η Αθήνα μετείχε με τον Αλκμέωνα. Στο τέλος του πολέμου η Κίρρα καταστράφηκε ολοσχερώς και όλη η πεδιάδα των Δελφών έγινε ιερή, αφιερωμένη στον Απόλλωνα. Το ιερό ανατέθηκε στην προστασία της Αμφικτιονικής Συμμαχίας, η οποία ονομάσθηκε Δελφική Αμφικτιονία.

Το έτος 570 πκχ. η Αθήνα είχε ήδη ναυπηγήσει ικανή ναυτική δύναμη και μετά τις προκλήσεις του Σόλωνα ξεκίνησε ο Β’ Αθηναιο-μεγαρικός Πόλεμος για την ανακατάληψη της Σαλαμίνας. Ο πόλεμος αυτός κράτησε είκοσι χρόνια με καθοριστικό συμβάν την απόβαση του μεγαρικού στόλου στην Κωλιάδα άκρα (Άγιο Κοσμά) και την συντριβή των αποβιβασθέντων, από τους Αθηναίους. Στην συνέχεια ο αθηναϊκός στόλος κατέλαβε την Σαλαμίνα την οποία κράτησε μέχρι το έτος 318 πκχ.

Η αθηναϊκή διπλωματία εξασφάλισε μία συμμαχία των αντι-αργειακών δυνάμεων της περιοχής με την Επίδαυρο, την Αίγινα, την Ερμιόνη, την Ναυπλία, και τον Βοιωτικό Ορχομενό, με κέντρο της Αμφικτιονίας το ιερό του Ποσειδώνος στην Καλαύρεια (Πόρος).

⏏

 

6.7    Σόλων

1.  Σόλων, προτομή ελληνικό αντίγραφο ρωμαϊκής εποχής, Αρχαιολογικό Μουσείο, Νάπολη.      2.  Ο Σόλων διαβάζει ελεγεία στην Αγορά.

Ο Σόλων (639-559 πκχ.) ήταν ένας σημαντικός Αθηναίος νομοθέτης, φιλόσοφος, ποιητής και ένας από τους επτά σοφούς της αρχαίας Ελλάδας.

Ανήκε σε πλούσια και αριστοκρατική οικογένεια με καταγωγή από τον μυθικό βασιλιά Κόδρο. Όταν ο Σόλων έχασε την περιουσία του, στράφηκε προς το εμπόριο και ταξίδεψε στην Αίγυπτο και την Μικρά Ασία. Στα ταξίδια του αυτά μελέτησε ξένους πολιτισμούς και νόμους, καθώς και τον βίο των άλλων χωρών. Με αυτά τα εφόδια βοήθησε στην κοινωνική και οικονομική ανόρθωση της πατρίδας του και αναδείχθηκε στον σπουδαιότερο άνδρα της εποχής του.

Την εμπιστοσύνη του λαού την κέρδισε πρώτα με το ποιητικό του έργο. Ο Σόλων έγραψε ελεγεία με τίτλο «Σαλαμίς», στην οποία προέτρεπε τους Αθηναίους να ανακτήσουν το αγαπημένο τους νησί. Στις πολιτικές του ελεγείες εξέφραζε την φιλοπατρία του και την αγάπη του προς τη δικαιοσύνη.

Μετά από βίαιες και μακροχρόνιες εξεγέρσεις των πολιτών κατά των ευγενών, το έτος 593 τα αντιμαχόμενα μέρη αποφάσισαν να καλέσουν τον Σόλωνα να νομοθετήσει.

Εκείνο το έτος με έκτακτη διαδικασία ο Δήμος της Αθήνας και όχι ο Άρειος Πάγος, όπως προέβλεπε το αθηναϊκό πολίτευμα, εξέλεξε τον Σόλωνα άρχοντα. Του δόθηκαν οι έκτακτες εξουσίες του διαλλακτού (μεσολαβητή, συμφιλιωτή) και του νομοθέτη, τις οποίες διατήρησε και μετά το τέλος της ετήσιας αρχοντείας του. Οι νόμοι που θέσπισε δημοσιεύτηκαν το έτος 592 πκχ.

Ο Σόλων, για να αποφύγει μεταβολές της νομοθεσίας του και για να μην αναμειχθεί στην εφαρμογή της, αποδήμησε για δέκα χρόνια. Κατά την διάρκεια της αυτοεξορίας του επισκέφτηκε, μεταξύ άλλων, και το βασιλιά των Σάρδεων Κροίσο τον οποίο συμβούλεψε με το γνωστό «Μηδένα προ του τέλους μακάριζε».

Όταν ξαναγύρισε στην Αθήνα, την βρήκε σε πολύ καλή κατάσταση χάρη στα δικά του νομοθετικά μέτρα και πέθανε ευτυχισμένος σε βαθιά γεράματα στην αγαπημένη του Σαλαμίνα.

⏏

 

6.8    Η νομοθεσία του Σόλωνα

1.  Ο Σόλων υπαγορεύει τους νόμους, εικονογράφηση του 19ου αιώνα, του Hermann Vogel.     2.  Μνημείο των Επώνυμων Ηρώων με τους κύρβεις.

Το νομοθετικό έργο του Σόλωνα περιλάμβανε πρώτα μέτρα επανόρθωσης της υπάρχουσας κατάστασης, πολιτειακές μεταρρυθμίσεις στο πολιτικό σώμα, στην λαϊκή κυριαρχία και στα δικαστήρια, καθώς και νομοθετήματα σε συγκεκριμένους τομείς.

Με την σεισάχθεια (αποτίναξη βαρών), ο Σόλων κατάργησε τα χρέη των ιδιωτών προς ιδιώτες και προς το δημόσιο, απελευθέρωσε όσους Αθηναίους είχαν γίνει δούλοι λόγω χρεών στην Αθήνα και επανέφερε στην πόλη όσους είχαν πουληθεί στο εξωτερικό. Για να μην επαναληφθεί το φαινόμενο, κατάργησε το δανεισμό με εγγύηση την προσωπική ελευθερία.

Ίδρυσε την Εκκλησία του Δήμου η οποία εξέλεγε έναν αριθμό υποψήφιων αρχόντων από τους πεντακοσιομέδιμνους και στην συνέχεια με κλήρωση γινόταν η ανάδειξη ενός άρχοντα.

Ίδρυσε την Βουλή των Τετρακοσίων με 400 εκλεγμένα μέλη, σε αντικατάσταση του αριστοκρατικού σώματος του Αρείου Πάγου, η οποία έκανε την επεξεργασία των σχεδίων ψηφισμάτων που θα υποβάλλοντο στην Εκκλησία του Δήμου.

Κατοχυρώθηκε το έννομο συμφέρον του απλού πολίτη δίνοντας την δυνατότητα στον κάθε πολίτη να καταγγέλλει στον Άρειο Πάγο με αγωγή οποιονδήποτε, ακόμα και άρχοντα, και να εμφανίζεται ως κατήγορος.

Ίδρυσε την Ηλιαία, ένα λαϊκό δικαστήριο με πολλά μέλη όπου μπορούσε να προσφύγει οποιοσδήποτε, εναντίον δικαστικής αποφάσεως αρχόντων.

Ο Σόλων εξέδωσε επίσης έναν λεπτομερή νομικό κώδικα. Ο κώδικας αυτός γράφτηκε σε τετράπλευρες ξύλινες πινακίδες (κύρβεις) τοποθετημένες σε πλαίσια και κάθε πινακίδα περιστρεφόταν γύρω από έναν άξονα. Οι νόμοι αναφέροντο με τον ακόλουθο τρόπο: «ο πέμπτος νόμος στον τέταρτο άξονα». Μαρτυρίες αναφέρουν ότι αυτές οι πινακίδες υπήρχαν στην Ακρόπολη για πολλούς αιώνες.

Μετά από αυτό ο Σόλων ίσως από σύνεση αυτοεξορίστηκε για δέκα χρόνια.

⏏

 

6.9    Αρχές του 6ου αιώνα

1.  Η κατηγοριοποίηση των κατοίκων της Αττικής.     2.  Α’ Αθηναιο-αιγινητικός Πόλεμος.

Από τον 6ου αιώνα πκχ. η Αίγινα ήταν ένα ανεξάρτητο ισχυρό κράτος και οικονομικά αναπτυγμένο, σε διαρκή ανταγωνισμό με την Αθήνα. Ο ανταγωνισμός αυτός μετά την αποστασία της Αίγινας από την Επίδαυρο, το 586 οδήγησε στον Α’ Αθηναιο-αιγινητικό Πόλεμο ή Πόλεμο των Αγαλμάτων. Οι Αιγινήτες, με την συνδρομή των Αργείων, συνέτριψαν την αθηναϊκή εκστρατευτική δύναμη στην Οία και στην συνέχεια και τον αθηναϊκό στόλο.

Καθώς, η Αθήνα βυθιζόταν σε πολιτική κρίση οι Μυτιληναίοι βρήκαν την ευκαιρία να καταλάβουν το Σίγειο στην Αιολία (Β’ Αθηναιο-λεσβιακός Πόλεμος).

Το έτος 582 πκχ. ο επώνυμος άρχοντας Δαμαισίας προσπάθησε να διατηρήσει την εξουσία του πέραν της προβλεπόμενης περιόδου του ενός έτους. Άντεξε για δύο χρόνια και δύο μήνες πριν από την απέλασή του από τους αριστοκράτες. Το γεγονός αυτό έγινε αιτία να μεταρρυθμιστεί ο θεσμός και να εκλέγονται από το 580 και ύστερα δέκα επώνυμοι άρχοντες.

Από την γενική αθηναϊκή παραζάλη οι Μεγαρείς επωφελήθηκαν και ανέκτησαν την Σαλαμίνα (Γ’ Αθηναιο-μεγαρικός Πόλεμος).

Στα επόμενα χρόνια, η κοινωνική κατηγοριοποίηση των κατοίκων της Αττικής έλαβε έναν πιο οργανωμένο χαρακτήρα. Ειδικότερα οι «πεδιείς» εκείνοι που κατοικούσαν στις πεδιάδες, οι «παράλιοι» εκείνοι που ζούσαν στις ακτές της Αττικής και οι «διάκριοι» εκείνοι που κατοικούσαν στις ορεινές εκτάσεις, ανήκαν σε τρία αντίστοιχα κόμματα υπό την ηγεσία του Λυκούργου, του Μεγακλή γιου του Αλκμέωνα, και του Πεισίστρατου.

⏏

 

6.10    Πεισίστρατος

1.  Πεισίστρατος.     2.  Ο Πεισίστρατος φθάνει στην Ακρόπολη συνοδευόμενος από την Αθηνά, σχέδιο του Πινέλι, 1820.

Ο Πεισίστρατος, ένας εξέχων πολίτης από την Βραυρώνα προσπάθησε να επιβάλει ένα τυραννικό καθεστώς στην Αθήνα. Το έτος 561 πκχ. κατέλαβε την Ακρόπολη με ένοπλους σωματοφύλακες, αλλά σύντομα αποκρούσθηκε.

Το έτος 559 πκχ. ο Πεισίστρατος συμμάχησε με τον Μεγακλή, αρχηγό μιας οικογένειας με επιρροή στο Φάληρο. Έντυσαν μια ψηλή γυναίκα από την Παιανία σαν την θεά Αθηνά, και μεταφέροντάς την μαζί τους, ξαναμπήκαν στην πόλη και την κατέλαβαν. Σύντομα ο Πεισίστρατος και ο Μεγακλής μάλωσαν μεταξύ τους και ο Πεισίστρατος εξορίστηκε για μια ακόμη φορά.

Στην εξορία ο Πεισίστρατος απόκτηση ένα κράτος στην Θράκη, και το έτος 545 πκχ. επέστρεψε στην Αθήνα με στρατό, νίκησε τους αντιπάλους του στη Παλλήνη και γρήγορα εισήλθε στην πόλη κατά τη διάρκεια της απογευματινής ανάπαυσης, και την κατέλαβε για τρίτη φορά.

Ο Πεισίστρατος κυβέρνησε την Αθήνα για 18 χρόνια, μέχρι το θάνατό του, το έτος 527 πκχ. Αν και είχε καταλάβει την εξουσία με την βία, κάλυπτε προσεκτικά την βάση του καθεστώτος του συμμορφούμενος στους νόμους και τα έθιμα.

Οι νόμοι του Σόλωνα εξακολούθησαν να ισχύουν, και οι άρχοντες κυβερνούσαν ως συνήθως, αλλά ο τύραννος φρόντιζε να διασφαλίζει ότι οι άνθρωποι που εκλέγοντο στην κυβέρνηση, εκτελούσαν τις διαταγές του. Έτσι, όταν κατηγορήθηκε για φόνο, παραβρέθηκε κανονικά στο δικαστήριο, αλλά ο κατήγορος του δεν τόλμησε να εμφανισθεί.

Εγκαταστάθηκε στην Ακρόπολη, που εκείνη την εποχή ήταν χώρος για τα θρησκευτικά ιερά. Παρά το γεγονός ότι το καθεστώς του ιδρύθηκε με την βία, με την πάροδο του χρόνου κέρδισε την φήμη ενός συνεπή και δίκαιου κυβερνήτη. Ήταν ένας άνθρωπος με μεγάλη ικανότητα που εργάστηκε με επιτυχία και έθεσε τα θεμέλια του μελλοντικού αθηναϊκού μεγαλείου. Ίσως για τον λόγο αυτό, η τυραννία του ήταν γενικά αποδεκτή.

Ο Πεισίστρατος πέθανε σε μεγάλη ηλικία το έτος 527 πκχ., μετά από τριάντα χρόνια στην εξουσία.

⏏

 

6.11    Το συνολικό έργο του Πεισίστρατου

1.  Κρήνη Εννεάκρουνος, μελανόχρωμη αττική υδρία, 520 πκχ., Museo Arqueológico Nacional, Μαδρίτη.     2.  Αθηναϊκό τετράδραχμο.

Στο διάστημα της διακυβέρνησης του, ο Πεισίστρατος, σπάνια εφάρμοσε στυγνή τυραννία και διατήρησε την νομοθεσία του Σόλωνα, αλλά οι καίριες δημόσιες θέσεις των Αθηνών βρίσκοντο στα χέρια των οπαδών του.

Εξόρισε όλους τους σημαντικούς αντιπάλους του, τους «παράλιους» αριστοκράτες και μεγαλέμπορους υπό τον Αλκμεωνίδη Μεγακλή, και τους «πεδιακούς» ολιγαρχικούς γαιοκτήμονες υπό τον Λυκούργο.

Δήμευσε τις περιουσίες όσων εξόρισε και τις μοίρασε στους ακτήμονες και τους μικροκτηματίες και έδοσε αγροτικά δάνεια, με πολύ μικρό επιτόκιο (5%).

Ήταν ο πρώτος που έβαλε φόρο πώλησης σε κάθε προϊόν καθώς και έναν φόρο ακίνητης περιουσίας, καλυτερεύοντας κατά πολύ τα οικονομικά της Αθήνας.

Εκείνα τα χρόνια, ένας μεγάλος αριθμός από αττικά βάζα εξήχθησαν σε όλη την Μεσόγειο και την Μαύρη Θάλασσα γεμάτα με κρασί, λάδι και αρώματα.

Ο Πεισίστρατος εισήγαγε ανθρακωρύχους από τη βόρεια Ελλάδα για να εργαστούν στα μεταλλεία αργύρου του Λαυρίου και χτύπησε νομίσματα με την κεφαλή της Αθηνάς και της ιερής της κουκουβάγιας.

Ανήγειρε δικαστήρια και άλλα δημόσια κτίρια στην Αγορά και έστειλε δικαστές στην επικράτεια της Αττικής για την επίλυση διαφορών, εδραιώνοντας την ενσωμάτωση των ανθρώπων αυτών των περιοχών στο αθηναϊκό κράτος.

Ο Πεισίστρατος επίσης ομόρφυνε την πόλη με ναούς και υποστήριξε τις τέχνες και την λογοτεχνία. Η βιβλιοθήκη του, η μεγαλύτερη σε όλη την Ελλάδα, ήταν ανοικτή σε όλους στους Αθηναίους πολίτες. Ένα από τα ωραιότερα έργα του ήταν η κρήνη Εννεάκρουνος και το κτίριο της πηγής Καλλιρρόης.

Ήταν ο πρώτος που εφάρμοσε εξωτερική πολιτική στην Αθήνα. Κατασκεύασε ναυτικό στόλο και ανακατάλαβε την στρατηγική πόλη του Σίγειου στον Ελλήσποντο, εξασφαλίζοντας την εισαγωγή σιτηρών από την Μαύρη Θάλασσα. Δημιούργησε φιλικές σχέσεις με την Σπάρτη και το Άργος και απέφευγε τους πολέμους. Οι φιλικές σχέσεις του με το λιμάνι της Δήλου (το θρησκευτικό κέντρο των Ιώνων), είχε ως αποτέλεσμα η Αθήνα να γίνει ο ηγέτης της Ιωνικής φυλής.

⏏

 

6.12    Θρησκευτική πολιτική του Πεισίστρατου

1.  Πομπή Παναθηναίων με το πέπλο της θεάς στην Ακρόπολη.     2.  Μικρά Προπύλαια του Ιερού της Δήμητρας και της Κόρης στην Ελευσίνα, Jacob von Falke.

Ο Πεισίστρατος για να δοξάσει την πόλη, και την δική του διακυβέρνηση, και να ενώσει τους κατοίκους της Αττικής, καλλιέργησε προσεκτικά την θρησκεία και την κρατική λατρεία της θεάς Αθηνάς.

Το έτος 566 πκχ. μεταρρύθμισε την ετήσια γιορτή των Παναθηναίων προς τιμή της θεάς, καθιστώντας την διάσημη σε όλη την Ελλάδα. Επίσης καθιέρωσε κάθε τέσσερα χρόνια τα «Μεγάλα Παναθήναια», με διαγωνισμούς χορού, λαμπαδηδρομίες, αρματοδρομίες και αθλητικούς αγώνες, με έπαθλα αμφορείς γεμάτους λάδι.

Το αποκορύφωμα των εορτασμών ήταν μια μεγαλειώδη πομπή από το Δίπυλο του Κεραμεικού προς την Ακρόπολη, στην οποία οι πολίτες έπαιρναν μέρος, με επίκεντρο ένα νέο πλούσια κεντημένο πέπλο που μεταφερόταν σε ένα καράβι με ρόδες, και προσφερόταν στο αρχαίο ξόανο, το άγαλμα από ξύλο ελιάς, της Αθηνάς Πολιάδος. Η γιορτή έκλεινε με θυσίες, γλέντι και χορό.

Στα Διονύσια κατ’ αγρούς (μικρά Διονύσια) ο Θέσπις το έτος 534 πκχ. δημιούργησε ένα δράμα όπου ένας ηθοποιός από ένα αμάξι που γύριζε σε διάφορα μέρη διεξήγαγε διάλογο με τους οπαδούς του Διονύσου που έκαναν δοξολογίες φορώντας προβιές από κατσίκες. Στην Αθήνα το δράμα αυτό (Διονύσια εν Άστει, Μεγάλα Διονύσια) πραγματοποιείτο στον ανοικτό χώρο κάτω από τα νότια τείχη της Ακρόπολης, με το κοινό να κάθεται στις πλαγιές εκεί όπου αργότερα έγινε το θέατρο του Διονύσου.

Στην Ελευσίνα ξανάκτισε το αρχαίο μυκηναϊκό ιερό της Δήμητρας και της Κόρης και ανέγειρε το πρώτο Τελεστήρειο (Αίθουσα των Μυστηρίων). Οι δημόσιες τελετές εορτάζοντο σε συνδυασμό με την ένταξη στα Μυστήρια.

Έκτισε ναούς σε όλη την Αττική στις θέσεις αρχαίων ιερών, στο Ραμνούντα, Σούνιο και Βραυρώνα.

Στην Δήλο, το ιερό νησί του Απόλλωνα και σεβαστό από όλους τους Έλληνες Ίωνες, πραγματοποίησε ένα τελετουργικό καθαρμού του νησιού. Με την πράξη αυτή έθεσε τις βάσεις για μια αθηναϊκή αξίωση υπεροχής έναντι όλων των Ιώνων.

⏏

 

6.13    Ο Πεισίστρατος και οι τέχνες

1.  Ομηρος, ρωμαϊκό αντίγραφο ελληνιστικού προτοτύπου, 2ος αι. π.Χ., Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο.     2.  Ησίοδος, προτότυπο, 2ος αι. πκχ., Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο.     3.  Οι άθλοι του Θησέα, αττική κύλικα, 5ος αι. πκχ., Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο.

Ο Πεισίστρατος ήταν προστάτης των τεχνών, αλλά συνήθως με ένα σαφές πολιτικό κίνητρο και διατηρούσε την πρώτη και μεγαλύτερη βιβλιοθήκη της εποχής του. Σημαντική συμβολή της βιβλιοθήκης του ήταν η καταγραφή και διάσωση των Ομηρικών επών όπως έχουν φτάσει μέχρι την εποχή μας. Το μεγαλύτερο μέρος της συλλογής ήταν έργα Ελλήνων ποιητών, που από τότε και μετά έγιναν αναπόσπαστο μέρος κάθε συλλογής.

Στην βιβλιοθήκη του Πεισιστράτου εργάζοντο γνωστοί λόγιοι της εποχής του. Οι συγγραφείς αυτοί συγκέντρωσαν, κατέγραψαν και παρήγαγαν αρκετά αντίγραφα των έργων του Ομήρου, διαδίδοντάς τα και σχηματίζοτας με αυτό τον τρόπο την βάση για τις Ομηρικές σπουδές της αλεξανδρινής εποχής. Ο Πεισίστρατος επίσης διέσωσε τα έργα του Ησίοδου, με την συνεργασία του Κέκρωπα από την Μίλητο.

Μετά την πτώση της Αθήνας (480 πκχ.), ο Ξέρξης μετέφερε ολόκληρη την βιβλιοθήκη του Πεισιστράτου στην Περσία, ενώ αργότερα, ο Σέλευκος Α’ Νικάτωρ (358-281 πκχ.) την επανέφερε στην Αθήνα.

Στην εποχή του Πεισίστρατου επίσης πολλοί από τους μύθους του Θησέα αναπτύχθηκαν ως κρατική προπαγάνδα, σε εσκεμμένη απομίμηση πολύ πιο αρχαίων μύθων του Ηρακλή, προκειμένου να παρέχουν μια αίσθηση της πατριωτικής υπερηφάνειας στους πολίτες και για την εξύμνηση της πόλης.

Μια ένδειξη της επιτυχίας του ήταν ότι ποιητές όπως ο Ανακρέων και ο Σιμωνίδης έλκονται από την Αθήνα.

Τα αθηναϊκά μελανόμορφα αγγεία, που απεικόνιζαν σκηνές από μύθους και την καθημερινή ζωή, παραγκώνισαν το έργο των Κορίνθιων αντιπάλων τους, και κατάφεραν να εξάγονται σε ολόκληρη την Μεσόγειο.

⏏

 

6.14    Πεισιστρατίδες

1.  Πάπυρος της Οξυρύγχου, όπου αναγράφεται ο Κίμων Κοάλεμος (του Στησαγόρα του Αθηναίου) ολυμπιονίκης στο τέθριππο κατά την 62η Ολυμπιάδα του έτος 532 πκχ., Sackler Library, Oxford.     2.  Οι Τυραννοκτόνοι Αρμόδιος και Αριστογείτων, ρωμαϊκό αντίγραφο του 2ου αι. κχ. του έργου των Κριτίου και Νησιώτη του 477-476 πκχ., Museo Archeologico Nazionale, Νάπολη.

Οι Πεισιστρατίδες, οι δύο γιοί του τυράννου των Αθηνών Πεισίστρατου, ο Ιππίας (575-490 πκχ.) και ο Ίππαρχος, συγκυβέρνησαν για περίπου 13 χρόνια, μέχρι το καλοκαίρι του έτους 514 πκχ., όταν δολοφονήθηκε ο Ίππαρχος.

Η τυραννίδα των Πεισιστρατιδών τα πρώτα χρόνια ήταν ήπια, η οικονομία της Αθήνας ήταν σε καλή κατάσταση και οι φόροι μειώθηκαν στο 5%. Γενικά στο πρώτο διάστημα της κυβέρνησης τους δεν υπήρχε έντονη λαϊκή δυσαρέσκεια. Το εμπόριο ανθούσε, οι γεωργοί εξακολουθούσαν να επιδοτούνται, γίνοντo πολλά δημόσια έργα και η Αθήνα, χάρη στον Ίππαρχο κυρίως, είχε αρχίσει να γίνεται παράλληλα ένα λαμπρό πολιτισμικό κέντρο.

Ο ουσιαστικός και τυπικός διάδοχος του Πεισίστρατου ήταν ο πρωτότοκος Ιππίας, που ήταν και πολιτικότερος, ενώ ο Ίπππαρχος ενδιαφερόταν κυρίως για τις τέχνες και τις διασκεδάσεις.

Οι Πεισιστρατίδες ήταν χαλαροί τύραννοι που ακολουθούσαν πολιτική γεφύρωσης του χάσματος με τις άλλες πολιτικά υπολογίσιμες οικογένειες.

Το έτος 525 πκχ. εκλέχθηκε επώνυμος άρχων ο Κλεισθένης της οικογένειας των Αλκμεωνιδών, που είχε εξοριστεί. Επίσης το 524 πκχ. εκλέχθηκε ο Μιλτιάδης της οικογένειας του Ολυμπιονίκη Κίμωνα που είχε κακές σχέσεις με τον Πεισίστρατο.

Ο Ιππίας μαζί με τον Ίππαρχο έδωσαν την εντολή να δολοφονηθεί ο Κίμων, επειδή ως πλούσιος και Ολυμπιονίκης ήταν πολύ δημοφιλής, και συνιστούσε εν δυνάμει απειλή για την τυραννίδα.

Το καλοκαίρι του έτους 514 πκχ. ο Ίππαρχος δολοφονήθηκε από τους Αρμόδιο και Αριστογείτονα. Τα κίνητρα των δραστών ήταν ερωτικά και εκδικητικά. Ο Ίππαρχος είχε προσπαθήσει να πείσει τον Αρμόδιο να εγκαταλείψει τον Αριστογείτονα και να γίνει δικός του εραστής, αλλά ο νεαρός τον απόρριψε ερωτικά και εξομολογήθηκε τα πάντα στον Αριστογείτονα. Οι δύο σκότωσαν τον Ίππαρχο στον Κεραμεικό κατά την διάρκεια της γιορτής των Παναθηναίων.

⏏

 

6.15    Η σκληρή τυραννίδα του Ιππία

1.  Αναπαράσταση σπιτιού στην αρχαία Αθήνα, Ebooks org.     2.  Χορηγικό μνημείο Λυσικράτους, Πλάκα.

Όταν πέθανε ο Ιππαρχος, ο Ιππίας ένιωσε πολιτικά απομονωμένος και πεπεισμένος ότι εξυφαινόταν αντιτυραννική συνωμοσία και με την αγωνία για την ίδια του την ζωή, έκανε την τυραννίδα σκληρότερη.

Με την εδραίωση των Περσών στην Θράκη και την ανατολική Μακεδονία (513 πκχ.) ο Αθηναίος τύραννος στερήθηκε από το χρυσάφι του Παγγαίου. Ο ετεροθαλής αδελφός του Ηγησίστρατος, τύραννος στο Σίγειο, από το 514 πκχ. έγινε υποτελής των Περσών.

Με την διακοπή των εισοδημάτων από το Παγγαίο το ταμείο της πόλης ήταν προβληματικό και οδήγησε τον Ιππία σε μια φορομπηχτική πολιτική.

Φορολόγησε τα μπαλκόνια, τις εξωτερικές σκάλες που οδηγούσαν σε πρώτο όροφο, τις αυλές και όσες πόρτες σπιτιών άνοιγαν προς τα έξω. Χαρακτήρισε όλα τα προαναφερόμενα κρατική περιουσία και είπε στους δημότες ότι τους ανήκε μόνον ό,τι δεν εξείχε από το σπίτι τους. Οι δημότες αναγκάστηκαν τότε για να τα διατηρήσου, να τα αγοράσουν από το κράτος.

Παράλληλα φορολόγησε με μεγάλο για την εποχή ποσό τόσο τις γεννήσεις όσο και τους θανάτους. Για κάθε θάνατο ή γέννηση στην οικογένειά τους, οι Αθηναίοι έπρεπε να καταβάλλουν ένα λίτρο κριθάρι, ένα λίτρο σιτάρι και έναν ασημένιο οβολό (1/6 της δραχμής).

Προχώρησε με ανορθόδοξο τρόπο στην υποτίμηση του νομίσματος υποσχόμενος ότι θα κυκλοφορήσει νέα κέρματα. Πήρε όλα τα παλιά σε χαμηλότερη τιμή και μετά επανακυκλοφόρησε τα ίδια.

Πρότεινε στους ολιγαρχικούς αντί να πληρώσουν ως όφειλαν ένα μεγάλο ποσό για χορηγία τριήρεως ή για άλλο μεγάλο έργο, να καταθέτουν ένα μικρότερο ποσό στο ταμείο του κράτους και να γραφτεί το όνομά τους ως χορηγοί. Δηλαδή οι ολιγαρχικοί γράφοντο ως χορηγοί δίνοντας λιγότερα χρήματα από το κανονικό στο κράτος (στον Ιππία) και η πραγματική χορηγία (τριήρης ή συσσίτια) δεν πραγματοποιείτο.

⏏

 

6.16    Ανατροπή του Ιππία

1.  Το Μαντείο των Δελφών, λάδι σε καμβά, Camillo Miola, 1880, The J. Paul Getty Museum, Λος Αντζελες.     2.  Σπαρτιάτης βασιλιάς, Αρχαιολογικό Μουσείο, Σπάρτη.

Το έτος 513 πκχ. οι Αλκμεωνίδες, τους οποίους πρόσφατα είχε εξορίσει ο Ιππίας, συμμάχησαν με τους Παιονίδες και συγκέντρωσαν ένα μεγάλο αριθμό μισθοφόρων και με πολίτες από το άστυ των Αθηνών προσπάθησαν ανεπιτυχώς να καταλύσουν την τυραννίδα.

Μετά την πρώτη αποτυχία οι Αλκμεωνίδες κινήθηκαν διπλωματικά. Διάθεσαν πολλά χρήματα για την ανακαίνιση του Μαντείου των Δελφών, μετά την καταστροφή του έτους 548 πκχ. από πυρκαγιά, κερδίζοντας την εύνοια της πόλης των Δελφών, του Μαντείου και της Πυθίας.

Αυτό και η άμεση δωροδοκία της Πυθίας είχε σαν αποτέλεσμα κάθε φορά που πήγαιναν οι Σπαρτιάτες για χρησμό, εκείνη να ολοκληρώνει τα λεγόμενά της πάντα με την ίδια επωδό: «και να ελευθερώσετε την Αθήνα». Εκείνη την εποχή ο Ιππίας είχε καλές σχέσεις με το ισχυρό και εχθρικό προς την Σπάρτη Άργος και όλα αυτά δημιουργούσαν αρνητικό κλίμα στην Σπάρτη για την αθηναϊκή κυβέρνηση των Πεισιστρατιδών.

Ο βασιλιάς της Σπάρτης Κλεομένης Α’ προβληματιζόμενος για την περίπτωση που ο Ιππίας μήδιζε, δηλαδή γινόταν υποχείριο των Περσών στην Ελλάδα και άρα απειλούσε δυναμικά τη Σπάρτη, έπεισε την πόλη του να ανατρέψει την τυραννίδα των Αθηνών.

Το έτος 510 πκχ. μετά από επέμβαση στην Αθήνα πολιόρκησε τον Ιππία στην Ακρόπολη. Όταν ο Ιππίας προσπάθησε να φυγαδεύσει από το φρούριο της Ακρόπολης τους συγγενείς του, ο Κλεομένης τους συνέλαβε ως ομήρους και ο Ιππίας αναγκάστηκε να αποχωρήσει από την Ακρόπολη και να καταφύγει με την οικογένειά του στο Σίγειο, στον ετεροθαλή αδελφό του Ηγησίστρατο.

Η δημοκρατία αποκαταστάθηκε εξαιρετικά γρήγορα και οι Αλκμεωνίδες ανέκαμψαν υπό τον Κλεισθένη, ο οποίος τοποθετήθηκε με τους δημοκρατικούς ενώ οι αριστοκρατικοί και οι ολιγαρχικοί συσπειρώθηκαν γύρω από τον Ισαγόρα.

⏏

 

6.17    Ισαγόρας

1.  Η Βουλή των Πεντακοσίων.     2.  Χώρος του Βουλευτηρίου στην Αρχαία Αγορά.

Ο Κλεισθένης, μετά την ανατροπή του Ιππία, κατέβαζε τις προτάσεις του προς ψήφιση στην Εκκλησία του Δήμου ως απλός βουλευτής. Οι αποφάσεις του δήμου παραγκώνιζαν τους ολιγαρχικούς και περιόριζαν τις πιθανότητες για εγκαθίδρυση ολιγαρχικού πολιτεύματος στην Αθήνα.

Ο Ισαγόρας ηγέτης των ολιγαρχικών στην Αθήνα βλέποντας ότι δεν μπορούσε να επιβληθεί στις αποφάσεις του δήμου και στις δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη, ζήτησε την βοήθεια των Σπαρτιατών.

Οι Σπαρτιάτες ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα του Ισαγόρα ζητώντας από τον δήμο των Αθηναίων να εξορίσει τους «μιαρούς Αλκμεωνίδες» (εννοούσε το Κυλώνειον άγος) που «επιπλέον είχαν δωροδοκήσει το Μαντείο των Δελφών και είχαν παρασύρει την Σπάρτη στην αρχική επέμβασή της με ψεύτικους χρησμούς» ενώ τώρα «φέροντο από πάνω και αχάριστα», εννοώντας ότι δεν χαρίζοντο στους ολιγαρχικούς.

Οι Αθηναίοι υποχώρησαν και εξόρισαν τους Αλκμεωνίδες, αλλά ο Ισαγόρας και πάλι δεν μπορούσε να ελέγξει την πολιτική κατάσταση, οπότε κάλεσε τον Κλεομένη να επέμβει στρατιωτικά.

Ο Κλεομένης εμφανίστηκε στην Αθήνα, αλλά με μικρή στρατιωτική δύναμη και όταν πήγε να διαλύσει τη «Βουλή των 500» και να την ξανακάνει «των 30»0 με μέλη μόνον οπαδούς του Ισαγόρα ο δήμος αντέδρασε σθεναρά και ο Ισαγόρας με τον Κλεομένη βρέθηκαν πολιορκημένοι στην Ακρόπολη.

Ο Σπαρτιάτης βασιλιάς αναγκάστηκε να φύγει ταπεινωμένος για τη Σπάρτη και οι Αλκμεωνίδες επανήλθαν, με τον Κλεισθένη δριμύτερο στα δημοκρατικά μέτρα, δηλαδή στις μεταρρυθμίσεις που θα διασπούσαν για πάντα τις δυνάμεις των ολιγαρχικών και θα έδιναν περισσότερη εξουσία στους εμπόρους και τους βιοτέχνες.

⏏

 

6.18    Κλεισθένης

1.  Κλεισθένης, της γλύπτριας Anna Christoforidis, 2004, House and Senate Chambers, Ohio, USA.     2.  Κληρωτήριο για την κλήρωση των δικαστών, Μουσείο της Αρχαίας Αγοράς, Αθήνα.     3.  Όστρακα εξοστρακισμού, σε ένα από αυτά διακρίνεται το όνομα του Αριστείδη, 5ος αι. πκχ., Μουσείο της Αρχαίας Αγοράς, Αθήνα.

Ο Κλεισθένης του Αλκμεωνίδου ο Αθηναίος, το έτος 508 πκχ. έθεσε τις βάσεις για την δημοκρατική μεταρρύθμιση της Αθήνας.

Για να καταστήσει δημοκρατικότερο το πολίτευμα, χώρισε τους πολίτες σε 10 φυλές. Τα µέλη κάθε φυλής προέρχοντο από όλες τις τάξεις της κοινωνίας, έτσι οι Αθηναίοι δεν χωρίζοντο πια σε πλούσιους και φτωχούς και είχαν όλοι ίσα δικαιώµατα. Κάθε φυλή εξέλεγε έναν στρατηγό και πενήντα βουλευτές.

Έτσι οι πλούσιοι ευγενείς έπαψαν να αποτελούν μόνοι τους μια ισχυρή τάξη και αναμείχθηκαν με τους υπόλοιπους πολίτες και οι πολιτικοί σταμάτησαν να ωφελούν τους κατοίκους μιας μόνο περιοχής.

Ο Κλεισθένης έδωσε όλη την εξουσία στην Εκκλησία του Δήμου, από την οποία εκλέγοντο και οι δέκα στρατηγοί που διοικούσαν τον στρατό αλλά και το κράτος.

Η Βουλή των 500 εκλεγόταν κάθε χρόνο με κλήρο 50 από κάθε φυλή και έργο της ήταν η προετοιμασία των θεμάτων που θα συζητούσε η Εκκλησία του Δήμου.

Ο Κλεισθένης, για να προστατεύσει το νέο πολίτευμα, καθιέρωσε τον οστρακισμό. Μετά από ανώνυμη καταγγελία, χωρίς να προηγηθούν ανακρίσεις ή απολογίες μπορούσαν να εξοριστούν προσωπικότητες για 10 χρόνια, αρκεί 6 χιλιάδες πολίτες να ψήφιζαν εναντίον των ανδρών αυτών.

Έτσι γεννήθηκε στην Αθήνα η δημοκρατία, το πολίτευμα που έδινε σε όλους τους πολίτες το δικαίωμα και το καθήκον να συμμετέχουν στην διακυβέρνηση.

O Κλεισθένης χώρισε τους κατοίκους της Αττικής σε 10 φυλές και 100 δήµους. Κάθε δήµος είχε τον δήµαρχό του, το ταµείο του και τους καταλόγους στους οποίους ήταν γραµµένα τα ονόµατα των πολιτών.

Oι νέοι εγγράφοντο στο ληξιαρχείο (µητρώο αρρένων) του δήµου τους, όταν συµπλήρωναν τα 18 έτη. Έτσι γίνοντο Αθηναίοι πολίτες και χρησιµοποιούσαν ως στοιχεία της ταυτότητάς τους: α) το όνοµά τους, β) το όνοµα του πατέρα τους και γ) το όνοµα του δήµου τους π.χ. Αριστείδης Λυσιμάχου Αλωπεκεύς (από τον δήμο Αλωπεκής).

⏏

 

6.19    Ηγεμόνες της Αθήνας

Δράκων,    Σόλων,    Πεισίστρατος,    Ισαγόρας,    Κλεισθένης.

• Άρχοντες με δεκαετή θητεία
753-743 πκχ.   Χάροψ
743-733 πκχ.  Αισημίδης
733-723 πκχ.   Κλίδικος
723-713 πκχ.  Ιππομίδης
713-703 πκχ.  Λεοκράτης
703-693 πκχ.  Αψανδρος
693-683 πκχ.  Ερυχίας
 
 
• Ολυμπιονίκες
696 πκχ.  Παντακλής, στάδιο
692 πκχ.  Παντακλής, στάδιο
672 πκχ.  Ευρυβάτης, στάδιο
644 πκχ.  Στόμας, στάδιο
640 πκχ.  Κύλων, δίαυλος
636 πκχ.  Φρύνων, στάδιο
612 πκχ.  Αλκμαίων Μεγακλέους, τέθριππο

• Ηγέτες της Αθήνας
682-681 πκχ.  Κρέων
621-620 πκχ.  Δράκων
600-599 πκχ.  Κριτίας
575-570 πκχ.  Σόλων Εξηκεστίδη (639-559 πκχ.)
561-560 πκχ.  Πεισίστρατος (607-527 πκχ.)
556-555 πκχ.  Πεισίστρατος (607-527 πκχ.)
546-527 πκχ.  Πεισίστρατος (607-527 πκχ.)
527-510 πκχ.  Ιππίας Πεισίστρατου (575-490 πκχ.)
527-514 πκχ.  Ιππαρχος Πεισίστρατου (…-514 πκχ.)
527-514 πκχ.  Θεσσαλός
508-507 πκχ.  Ισαγόρας Τίσανδρου
528-507 πκχ.  Κλεισθένης Αλκμεωνίδου (565-492 πκχ.)

⏏

Επιλογές :
Αρχική σελίδα :   Ιστορία της πόλεως των Αθηνών
Κεφάλαιο 5 :        Γεωμετρική Εποχή
Κεφάλαιο 7 :        Περσικοί πόλεμοι

 

7.   Περσικοί Πόλεμοι

Pubblicato su da

 

Ιστορία πόλεως Αθηνών   |   Αθήνα

496 – 461 πκχ.

Περιεχόμενα

 

 

7.1    Ιωνική Επανάσταση

1.  Η Ιωνική Επανάσταση (499-494).   2.   Μίλητος.

Οι πόλεις της Ιωνίας από το 547 πκχ. είχαν υποταχθεί στους Πέρσες και διοικούντο από ντόπιους τυράννους διορισμένους από τον σατράπη των Σάρδεων.

Το έτος 499 πκχ. ο τύραννος της Μιλήτου Αρισταγόρας, με στόχο να ενισχύσει την θέση του, ξεκίνησε μια εκστρατεία εναντίον της Νάξου. Η πολιορκία της Νάξου απέτυχε και για να αποφύγει μια πιθανή απομάκρυνσή του από την ηγεσία της Μιλήτου, ο Αρισταγόρας κήρυξε στην πόλη του δημοκρατία, προκαλώντας έτσι την πτώση άλλων τυράννων στην Ιωνία και υποκινώντας έναν γενικό ξεσηκωμό των Ιώνων κατά της περσικής κυριαρχίας.

Από τις ελληνικές πόλεις της ηπειρωτικής Ελλάδος, μόνον η Αθήνα και η Ερέτρια δέχθηκαν να βοηθήσουν τους Ίωνες. Οι Αθηναίοι διότι βρίσκοντο σε πόλεμο με την Περσία, όταν ο Αρταφέρνης τους ζήτησε να επαναφέρουν τον τύραννο Ιππία στην εξουσία, ενώ οι Ερετριείς υποστήριξαν την εξέγερση επειδή οι Μιλήσιοι τους είχαν βοηθήσει στη σύγκρουσή τους με τη Χαλκίδα.

Στις αρχές του 498 πκχ. οι Αθηναίοι με 20 τριήρεις και οι Ερετριείς με 5, έφθασαν στην Ιωνία και ενώθηκαν με τους Ίωνες στην Έφεσο από όπου κατευθύνθηκαν στις Σάρδεις, την πρωτεύουσα της σατραπείας του Αρταφέρνη. Οι Ίωνες κατάστρεψαν την πόλη και την έκαψαν, αλλά λόγω βαριών απωλειών αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στην Έφεσο.

Όταν ο Δαρείος έμαθε για τον εμπρησμό των Σάρδεων, ορκίστηκε εκδίκηση και ζήτησε από ένα δούλο του να του το θυμίζει κάθε μέρα με τα λόγια «δέσποτα, μέμνεο των Αθηναίων» (δέσποτα, να θυμάσαι τους Αθηναίους).

Οι Πέρσες με μεγάλο στρατό και ισχυρό ιππικό έφθασαν σε βοήθεια του Αρταφέρνη και στην Έφεσο σκότωσαν πολλούς Έλληνες.

Οι Αθηναίοι έλυσαν τη συμμαχία με τους Ίωνες, καθώς οι τελευταίοι τους είχαν δώσει λάθος πληροφορίες για την περσική δύναμη, και επέστρεψαν με τους Ερετριείς στην Ελλάδα.

Για τρία χρόνια, οι Πέρσες κατέπνιγαν την εξέγερση στην Καρία και το 494 ανασυντάχθηκαν, νίκησαν τους Ίωνες στη ναυμαχία της Λάδης και κατέστρεψαν την Μίλητο.

⏏

 

7.2    Εκστρατεία του Μαρδόνιου

1. Δαρείος Α’, ανάγλυφο απο την Περσέπολη.   2.  Η εκστρατεία του Μαρδόνιου (492 πκχ.).

Πριν την Ιωνική Επανάσταση, ο Πέρσης βασιλιάς Δαρείος είχε καταλάβει την Θράκη και είχε αναγκάσει την Μακεδονία να συμμαχήσει μαζί του. Η Ιωνική Επανάσταση απείλησε την σταθερότητα της Περσικής Αυτοκρατορίας, γι’ αυτό και ο Δαρείος ορκίστηκε να τιμωρήσει τις ελληνικές πόλεις που συμμετείχαν σε αυτήν, την Αθήνα και την Ερέτρια.

Την άνοιξη του 492 πκχ. ο γαμπρός του Δαρείου, Μαρδόνιος, συγκέντρωσε στρατό και στόλο, με σκοπό να καταστρέψει την Αθήνα και την Ερέτρια. Ο Μαρδόνιος αναχώρησε με τον στόλο από την Κιλικία, ενώ ο στρατός πέρασε στα ευρωπαϊκά εδάφη, ανέκτησε την Θράκη (ανήκε στους Πέρσες από το 512 πκχ.) και ανάγκασε την Μακεδονία να συμμαχήσει με τους Πέρσες.

Παράλληλα, ο περσικός στόλος κατέλαβε την Θάσο και μετά κινήθηκε στην Άκανθο, αλλά όταν έφτασε στο όρος Άθως λόγω θαλασσοταραχής ο στόλος διαλύθηκε και οι Πέρσες έχασαν 300 πλοία και 20.000 άνδρες.

Χάρη στην καταστροφή αυτή και καθώς ο περσικός στρατός βρισκόταν στην Μακεδονία, οι Βρύγοι (θρακικό φύλο) επιτέθηκαν στο περσικό στρατόπεδο, σκοτώνοντας αρκετούς Πέρσες και τραυματίζοντας τον Μαρδόνιο. Τότε ο περσικός στρατός και ο στόλος επέστρεψαν στην Ασία.

Η αποτυχία της εκστρατείας δεν αποθάρρυνε τον Δαρείο και αμέσως ξεκίνησε τις προετοιμασίες για μια μεγαλύτερη. Έστειλε πρέσβεις σε όλες τις Ελληνικές πόλεις, ζητώντας να δώσουν «γην και ύδωρ», το σύμβολο της υποταγής.

Όλα τα Ελληνικά νησιά και πολλές από τις Ελληνικές πόλεις υποτάχθηκαν. Η Αθήνα και η Σπάρτη ένιωσαν τόσο μεγάλη ταπείνωση, ώστε η πρώτη πέταξε τους πρέσβεις στο Βάραθρο, μια βαθιά σχισμή στα τείχη της Ακροπόλεως και η δεύτερη σε ένα πηγάδι, για να βρουν εκεί την γη και το ύδωρ.

Ο Δαρείος εξοργίστηκε περισσότερο για την ακραία συμπεριφορά των Αθηναίων και των Σπαρτιατών προς τους απεσταλμένους του και αποφάσισε να εκδικηθεί.

⏏

 

7.3    Εκστρατεία των Δάτη και Αρταφέρνη

1.   Κιλικικός στόλος, αναπαράσταση, από Stefanosskarmintzos.   2.   Η εκστρατεία των Δάτη και Αρταφέρνη (490 πκχ.).

Ο Δαρείος ετοίμασε ισχυρότατο στρατό και στόλο και την άνοιξη του έτους 490 πκχ. με 600 πλοία έφτασε στην Σάμο. Αρχηγοί της εκστρατείας ήταν ο Δάτης και ο Αρταφέρνης ανιψιός του Δαρείου, με εντολή να υποτάξουν όλους τους Έλληνες που δεν θα δήλωναν υποταγή, ιδιαίτερα την Ερέτρια και την Αθήνα. Την εκστρατεία ακολούθησε και ο Ιππίας ως σύμβουλος των Περσών.

Ο στόλος απέφυγε αυτή τη φορά τον Άθωνα. Κινήθηκε προς την Εύβοια μέσω του Αιγαίου, υποτάσσοντας τα νησιά που συναντούσε, κυρίως δε την Νάξο. Υποδούλωσε όλα τα νησιά πλην της ιεράς Δήλου.

Ο περσικός στόλος φθάνοντας στην Εύβοια, κατέλαβε την Κάρυστο και στράφηκε κατά της Ερέτριας. Οι Ερετριείς με 4.000 άνδρες οχυρώθηκαν στα τείχη της πόλης και ζήτησαν βοήθεια από τους Αθηναίους.

Οι Αθηναίοι αμέσως διέταξαν 4.000 Χαλκιδείς κληρούχους φίλους τους να σπεύσουν σε βοήθεια της Ερέτριας. Όμως ο Αισχίνης έπεισε τους Χαλκιδείς κληρούχους ότι κινδύνευαν και έπρεπε να φύγουν, έτσι αυτοί επέστρεψαν στην Αττική.

Μετά από έξη ημέρες πολιορκίας η Ερέτρια έπεσε με προδοσία. Οι Πέρσες μπαίνοντας στην πόλη κατέσφαξαν το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού και τους επιζώντες τους έστειλαν σιδεροδέσμιους στην Σουσιανή, όπου οι περισσότεροι από αυτούς πέθαναν δούλοι, κτίζοντας τα ανάκτορα του Δαρείου.

⏏

 

7.4    Οι Πέρσες στην Αττική

1.  Αθηναίος πολέμαρχος, του Χρ. Γιαννόπουλου.   2.   Πέρσης ασπιδοφόρος, του Χρ. Γιαννόπουλου.   3.  Η παράταξη των αντιπάλων στον Μαραθώνα.

Οι Πέρσες αφού κατάστρεψαν την Ερέτρια στρατοπέδευσαν στον Μαραθώνα, με την υπόδειξη του Ιππία.

Οι Αθηναίοι έκλεισαν τις δύο εξόδους των στενών του Μαραθώνα και έστειλαν στην Σπάρτη τον κήρυκα και δρομέα Φειδιππίδη να ζητήσει βοήθεια. Οι Σπαρτιάτες, επικαλούμενοι θρησκευτικούς λόγους, απάντησαν ότι θα στείλουν στρατό μετά την πανσέληνο. Μόνο χίλιοι οπλίτες από τις Πλαταιές έφθασαν στον Μαραθώνα για να βοηθήσουν τους Αθηναίους.

Ο αθηναϊκός στρατός στο πεδίο της μάχης αποτελείτο από 10.000 οπλίτες συν 1.000 Πλαταιείς. Ο περσικός στόλος αποτελείτο από 600 τριήρεις με 50.000 άνδρες πεζικό και 1.000 ιππείς. Ένα μέρος του αθηναϊκού στρατού είχε παραμείνει στην πόλη, ώστε να αντισταθεί στους Πέρσες στην περίπτωση μιας πιθανής ήττας στον Μαραθώνα. Επίσης οι Αθηναίοι έκλεισαν τις δύο εξόδους των στενών δυσκολεύοντας τους Πέρσες να επιτεθούν στην Αθήνα.

Για πέντε ημέρες, οι δύο στρατοί δεν αποφάσιζαν να επιτεθούν ο ένας στον άλλο. Τα πλευρά των Αθηναίων ήταν καλά προστατευμένα από τους ψηλούς λόφους, εξυπηρετώντας την στρατηγική τους ενώ περίμεναν την άφιξη των Σπαρτιατών.

Οι Αθηναίοι είχαν στην διοίκηση τους δέκα στρατηγούς, έναν από κάθε φυλή, μεταξύ των οποίων και τον Μιλτιάδη, πολέμαρχος ήταν ο Καλλίμαχος ο Αφιδναίος. Κάθε ημέρα διοικούσε ένας στρατηγός.

Στο συμβούλιο των στρατηγών πέντε υποστήριζαν ότι είναι μάταιο η Αθήνα να συγκρουστεί με τους παντοδύναμους Πέρσες και οι άλλοι πέντε συμφωνώντας με τη γνώμη του Μιλτιάδη επέμεναν να αγωνιστούν στον Μαραθώνα. Κατά την ψηφοφορία ο Καλλίμαχος με την ψήφο του, την ενδεκάτη, έκρινε το αδιέξοδο όταν ισοψήφησαν οι στρατηγοί, υποστηρίζοντας την θέση του Μιλτιάδη.

Ο Καλλίμαχος έπεσε γενναία στην μάχη για την ελευθερία της πατρίδας και οι Αθηναίοι τον απεικόνισαν μαζί με τον Μιλτιάδη ως πρωταγωνιστή στην περίφημη ζωγραφική παράσταση της μάχης του Μαραθώνα, στην Ποικίλη Στοά.

⏏

 

7.5    Μιλτιάδης

1.  Μαρμάρινη προτομή του Μιλτιάδη, Αρχαιολογικό Μουσείο, Ραββένα Ιταλίας.   2.   Κράνος Κορινθιακού τύπου με την επιγραφή «Μιλτιάδης ανέθεκεν τω Διί», ανάθημα του Μιλτιάδη μετά τη νίκη του στον Μαραθώνα.

Ο Μιλτιάδης (554-489 πκχ.) ήταν γόνος μεγάλης αριστοκρατικής οικογένειας της Αθήνας, γιος του Κίμωνα του πρεσβύτερου, τρεις φορές ολυμπιονίκη στο άρμα. Το έτος 518 πκχ. ανέλαβε την διακυβέρνηση της Θρακικής Χερσονήσου όπου ο θείος του Μιλτιάδης ο πρεσβύτερος είχε ιδρύσει ένα ημιανεξάρτητο κρατίδιο.

Το έτος 513 πκχ. ακολούθησε τον βασιλιά των Περσών Δαρείο Α’ στην εκστρατεία του εναντίον των Σκυθών. Κατά την διάρκεια μιας εκστρατείας στην χερσόνησο της Κριμαίας παντρεύτηκε την Ηγησιπύλη, κόρη του Ολόρου, βασιλιά της Θράκης, με την οποία έκανε τον δευτερότοκο γιο του, τον Κίμωνα.

Το έτος 499 πκχ. πήρε μέρος στην Επανάσταση των Ιώνων και κατέλαβε τα νησιά Ίμβρο και Τένεδο τα οποία παρέδωσε στην Αθήνα για να έχει φιλικές σχέσεις μαζί της.

Μετά την ήττα των Ιώνων το 494 πκχ., και την εμφάνιση τον επόμενο χρόνο του περσικού στόλου στην Χερσόνησο κατέφυγε στην Αθήνα. Φόρτωσε όλη του την περιουσία και την σωματοφυλακή του, ένα σώμα 500 μισθοφόρων, σε 5 πλοία και έφυγε από το κρατίδιο που διοικούσε. Ένα από τα πλοία, με κυβερνήτη τον γιο του Μετίοχο, αιχμαλωτίστηκε από τους Πέρσες και όλα τα πλούτη που μετέφερε στάλθηκαν στο Δαρείο ως λάφυρα. Ο Πέρσης αυτοκράτορας φέρθηκε με ευγένεια στον Μετίοχο διότι εκτιμούσε πολύ τον πατέρα του.

Στην Αθήνα παρά την αντίδραση των Αλκμεωνιδών, πέτυχε να διοριστεί ως ένας από τους δέκα στρατηγούς για το έτος 490-489 πκχ. Οι Αθηναίοι τον θεωρούσαν τύραννο και εχθρό της δημοκρατίας διότι διατηρούσε προσωπική σωματοφυλακή όπως και ο Πεισίστρατος, ενώ καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια και είχε συνεργαστεί με τους Πέρσες στην εκστρατεία τους στην Σκυθία.

Πολιτικός του αντίπαλος ήταν ο Θεμιστοκλής που επιθυμούσε να κάνει την Αθήνα ηγετική δύναμη στην Ελλάδα με έναν στόλο ανίκητο. Αντίθετα ο Μιλτιάδης πίστευε στην συνεργασία με τη Σπάρτη.

Προσωπικός σύμμαχος του Μιλτιάδη, λόγω αριστοκρατικής καταγωγής αλλά και επειδή είχε διακρίνει το ηγετικό του ταλέντο, ήταν ο Αριστείδης ο Δίκαιος.

⏏

 

7.6    Η Μάχη του Μαραθώνα

1.  Η μάχη του Μαραθώνα.   2.   Η παράταξη των δύο αντιπάλων.

Οι Αθηναίοι συγκέντρωσαν όλους τους διαθέσιμους οπλίτες στο Μαραθώνα κλείνοντας τις δύο εξόδους των στενών, από όπου περίμεναν τους Σπαρτιάτες και εμποδίζοντας τους Πέρσες να επιτεθούν στην Αθήνα.

Οι Πέρσες ήταν διστακτικοί και απρόθυμοι να επιτεθούν, διότι είχαν κυρίως ελαφρύ πεζικό το οποίο δεν μπορούσε να αντεπεξέλθει σε μετωπική επίθεση με την οπλιτική φάλαγγα. Την ημέρα που διοικούσε ο Μιλτιάδης ξεκίνησε η αθηναϊκή επίθεση.

Η απόσταση μεταξύ των δύο στρατών ήταν λιγότερη από οκτώ στάδια (1,5 χλμ). Στο κέντρο της αθηναϊκής παράταξης βρίσκοντο στρατιώτες της Λεοντίδας φυλής (με αρχηγό τον Θεμιστοκλή) και της Αντιοχίδας φυλής (με αρχηγό τον Αριστείδη), ενώ στα πλευρά βρίσκοντο οι υπόλοιπες φυλές και οι Πλαταιείς.

Η στρατιωτική ιδιοφυΐα του Μιλτιάδη ενίσχυσε τις πτέρυγες της αθηναϊκής παράταξης εις βάρος του κέντρου της. Οι Αθηναίοι επιτέθηκαν και έφτασαν κοντά στις περσικές γραμμές. Το ισχνό κέντρο της αθηναϊκής παράταξης υποχώρησε ενώ οι πτέρυγες κατάστρεφαν τις περσικές γραμμές και περικύκλωσαν το ισχυρό κέντρο των Περσών, η μάχη έληξε με υποχώρηση του κέντρου των Περσών στα πλοία. Αρκετοί Πέρσες σκοτώθηκαν στους βάλτους, την ύπαρξη των οποίων αγνοούσαν. Οι Αθηναίοι επιτέθηκαν στα περσικά πλοία και κατάφεραν να καταστρέψουν επτά απ’ αυτά.

Οι Πέρσες έχασαν 6.400 άνδρες στο πεδίο της μάχης και άγνωστο αριθμό ανδρών κατά την υποχώρηση, ενώ οι Αθηναίοι έχασαν 192 άνδρες και οι Πλαταιείς 11. Στην μάχη επίσης σκοτώθηκαν ο πολέμαρχος Καλλίμαχος και ο στρατηγός Στησίλεως ο Θρασύλεω.

Μετά την μάχη, ο περσικός στόλος έπλευσε γύρω από το Σούνιο για να επιτεθεί στην Αθήνα. Οι Αθηναίοι παρατηρώντας προς το τέλος της μάχης, ότι κάποιος έδινε σήματα με την ασπίδα του από την κορυφή της Πεντέλης, ο Ηρόδοτος αναφέρει τους Αλκμεωνίδες, κατάλαβαν ότι η πόλη τους βρισκόταν υπό απειλή και βάδισαν όσο πιο γρήγορα μπορούσαν στην Αθήνα και έφθασαν νωρίτερα απ’ ότι οι Πέρσες, με αποτέλεσμα οι τελευταίοι να αποχωρήσουν.

⏏

 

7.7    Μετά την μάχη του Μαραθώνα

1.  Κορινθιακή περικεφαλαία και το κρανίο που ανήκαν σε έναν Αθηναίο στρατιώτη, που πολέμησε στον Μαραθώνα, Royal Ontario Museum, Toronto.   2.   Τύμβος των 192 Αθηναίων πεσόντων στον Μαραθώνα.

Αργότερα, στο πεδίο της μάχης έφθασαν οι Σπαρτιάτες και βλέποντας τα πτώματα των Περσών αναγνώρισαν τη μεγάλη νίκη των Αθηναίων.

Οι Αθηναίοι έθαψαν τους νεκρούς του Μαραθώνα κοντά στο πεδίο της μάχης. Στον τάφο των Αθηναίων, ο Σιμωνίδης ο Κείος (από την Κέα) έγραψε το παρακάτω επίγραμμα :

«Ἑλλήνων προμαχοῦντες Ἀθηναῖοι Μαραθῶνι, χρυσοφόρων Μήδων ἐστόρεσαν δύναμιν» (Αμυνόμενοι υπέρ των Ελλήνων οι Αθηναίοι στον Μαραθώνα, κατέστρεψαν τη δύναμη των χρυσοντυμένων Περσών).

Στο πεδίο της μάχης υψώθηκαν δύο άλλοι τύμβοι, ένας για τους πεσόντες των Πλαταιών και ένας άλλος για τους δούλους.

Η νίκη των Αθηναίων στον Μαραθώνα έδωσε στους Έλληνες την ευκαιρία να επιζήσουν για τρεις αιώνες, και να αναπτύξουν έναν αξιόλογο πολιτισμό, στην βάση του οποίου υπάρχει ο δυτικός πολιτισμός.

Στον στρατιωτικό τομέα, το μεγαλύτερο μάθημα για τους Έλληνες ήταν η δύναμη των οπλιτών, με τον σχηματισμό της φάλαγγας να αποδεικνύεται ένα θανατηφόρο όπλο. Παρ’ όλα αυτά, ο σχηματισμός της φάλαγγας ήταν ευάλωτος στο ιππικό, αλλά στον Μαραθώνα το περσικό ιππικό έλειπε.

Ο Αθηναίος τραγικός ποιητής Αισχύλος που πληγώθηκε βαριά, θεώρησε την συμμετοχή του στην μάχη του Μαραθώνα, ως την μεγαλύτερη τιμή της ζωής του, όπως και ήταν γραμμένο στην επιτάφια στήλη του.

Σύμφωνα με την παράδοση, ο Φειδιππίδης έτρεξε στην Αθήνα μετά τη μάχη, φώναξε τη λέξη «Νενικήκαμεν» (Νικήσαμε!) και ξεψύχησε.

Από την λεία του Περσικού στρατοπέδου, οι Αθηναίοι πρόσφεραν το ένα δέκατο στην θεά Αθηνά, τον Απόλλωνα και την Άρτεμη και έκτισαν τον θησαυρό των Αθηναίων στους Δελφούς. Ενώ ένα μέρος της λείας δόθηκε στην πόλη των Πλαταιών.

⏏

 

7.8    Ο ήρωας Μιλτιάδης

1.  Άγαλμα του Μιλτιάδη στον Μαραθώνα, του γλύπτη Α. Νταγαδάκη.   2.  Ηλιαστικό δικαστήριο.

Μετά τον θρίαμβο στην Μάχη του Μαραθώνα ο Μιλτιάδης θεωρήθηκε ήρωας της Αθήνας.

Ο Μιλτιάδης προκειμένου να εδραιώσει την νίκη του, την άνοιξη του έτους 489 πκχ. με έναν στόλο 70 πλοίων, αποφάσισε να κτυπήσει τον στόλο των Περσών στο Αιγαίο και να τιμωρήσει την Νάξο που τους είχε προσφέρει βοήθεια. Η νίκη ήρθε εύκολα και η Νάξος καταστράφηκε.

Ο επόμενος στόχος, η Πάρος, πρόβαλε μεγάλη αντίσταση. Η πολιορκία διάρκεσε 26 ημέρες, χωρίς οι Αθηναίοι να μπορέσουν να πατήσουν το πόδι τους στο νησί. Ο Μιλτιάδης μάλιστα τραυματίστηκε από βέλος στο μηρό και μετά από αυτό αναγκάστηκε να λύσει την πολιορκία και να επιστρέψει στην Αθήνα άπραγος.

Η ήττα στην Πάρο κακοφάνηκε στους Αθηναίους, οι οποίοι λησμόνησαν την μεγάλη προσφορά του Μιλτιάδη στον Μαραθώνα. Οι πολιτικοί του αντίπαλοι, οι Αλκμεωνίδες ζήτησαν την δίκη του Μιλτιάδη για την αποτυχία του στην Πάρο, την δίκη απαίτησε ο Ξάνθιππος, πατέρας του Περικλή, ενώπιον της Εκκλησίας του Δήμου.

Λίγες ημέρες αργότερα ο ήρωας του Μαραθώνα, με πρησμένο πόδι από το τραύμα το οποίο είχε μολυνθεί, οδηγήθηκε στο δικαστήριο όπου κρίθηκε ένοχος και καταδικάστηκε αρχικά σε θάνατο αλλά αργότερα η ποινή μετατράπηκε σε πρόστιμο 50 ταλάντων.

Το ποσόν ήταν τόσο μεγάλο που ούτε ο πλούσιος Μιλτιάδης δεν μπόρεσε να το πληρώσει, Τότε κλείστηκε στην φυλακή, όπου πέθανε λίγο αργότερα από γάγγραινα, λόγω της πληγής στο πόδι του (έτος 489 πκχ.). Το πρόστιμο πλήρωσε αργότερα ο γιος του Κίμων.

⏏

 

7.9    Οι Πέρσες μετά την μάχη του Μαραθώνα

1.  Ξέρξης, ανάγλυφο στην Περσέπολη.   2.   Η γέφυρα του Ξέρξη στον Ελλήσποντο.

Η αποτυχημένη Περσική εκστρατεία, έκανε τον Δαρείο περισσότερο αποφασισμένο να καταλάβει την Ελλάδα. Επί τρία χρόνια, μετά την μάχη του Μαραθώνα, προετοίμαζε έναν μεγάλο στρατό, αλλά η εξέγερση που ξέσπασε στην Αίγυπτο ανέβαλε τις προετοιμασίες.

Το έτος 485 πκχ. ο Δαρείος πέθανε και στον θρόνο της Περσίας ανέβηκε ο γιός του Ξέρξης, ο οποίος μέσα σε ένα χρόνο κατέπνιξε την επανάσταση στην Αίγυπτο και άρχισε αμέσως τις προετοιμασίες για μια εκστρατεία σε μεγάλη κλίμακα εναντίον της Ελλάδος. Επί τέσσερα χρόνια συγκέντρωνε προμήθειες όλων των ειδών και στρατό στις πεδιάδες της Καππαδοκίας και έχτιζε αποθήκες τροφίμων κατά μήκος των παραλίων της Θράκης.

Για να αποφύγει τους επικίνδυνους ανέμους της χερσονήσου του Άθω, που κατάστρεψαν τον στόλο του το έτος 492 πκχ., άνοιξε ένα κανάλι στην Χαλκιδική, βόρεια του όρους Άθω, αρκετά πλατύ για να περάσουν δύο τριήρεις.

Αιγύπτιοι και Φοίνικες μηχανικοί κατασκεύασαν μια γέφυρα από παλιά πλοία στον Ελλήσποντο, κοντά στην Άβυδο όπου η απόσταση των ακτών είναι περίπου 1,5 χλμ. Αργότερα η γέφυρα καταστράφηκε από μια μεγάλη τρικυμία και ο Ξέρξης διέταξε να αποκεφαλισθούν οι υπεύθυνοι για την κατασκευή της και να μαστιγωθεί ο ανυπότακτος Ελλήσποντος τριακόσιες φορές.

Τελικά δύο καινούργιες γέφυρες κατασκευάσθηκαν από Έλληνες μηχανικούς χρησιμοποιώντας 674 πλοία, η μία δίπλα στην άλλη, μία για τον στρατό και μία για τα ζώα και τις αποσκευές.

Οι Πέρσες στην εκστρατεία αυτή είχαν την στήριξη αρκετών ελληνικών πόλεων, όπως το Άργος, την Λάρισα, την Θεσσαλία και την Θήβα.

Το έτος 481 πκχ. ο Ξέρξης άρχισε να μεταφέρει στην Ευρώπη τον στρατό του, που αποτελείτο από 46 φυλές ή έθνη της Περσικής Αυτοκρατορίας.

⏏

 

7.10    Η Αθήνα μετά τον Μιλτιάδη

1.  Προτομή του Θεμιστοκλή.   2.   Αριστείδης ο Δίκαιος.   3.   Ναυπήγηση τριηρών, από Zea Harbour Project.

Μετά τον θάνατο του Μιλτιάδη, ο Θεμιστοκλής ανέλαβε την πολιτική ηγεσία της Αθήνας με πολιτικό αντίπαλο τον Αριστείδη.

Ο Θεμιστοκλής γεννήθηκε το έτος 527 πκχ. στους Φρεαρρίους (Ανάβυσσο), το έτος 493 πκχ. εκλέχθηκε άρχων και έθεσε ως κύριο στόχο την ανάδειξη της Αθήνας ως κυρίαρχη ναυτική δύναμη. Υπό την καθοδήγησή του, οι Αθηναίοι άρχισαν την κατασκευή ενός νέου λιμανιού στον Πειραιά, που θα αντικαθιστούσε αυτόν του Φαλήρου.

Ο Αριστείδης (550-467 πκχ.) ο επονομαζόμενος και «δίκαιος» υπήρξε Αθηναίος στρατηγός και πολιτικός. Το έτος 489 πκχ. εκλέχτηκε άρχων της Αθήνας. Η εκλογή αυτή ήταν αποτέλεσμα της φήμης που είχε αποκτήσει κατά την θητεία του ως ταμίας του ναού της Αθηνάς, όπου διακρίθηκε για την τιμιότητα και την δικαιοσύνη που επέδειξε.

Μετά την μάχη του Μαραθώνα μεταξύ Αθήνας και Αίγινας υπήρχε ένας ακήρυκτος πόλεμος, ο οποίος κράτησε εννέα περίπου χρόνια. Η Αίγινα ήταν μια από τις ισχυρότερες ναυτικές δυνάμεις τον καιρό εκείνο και τα πλοία της λεηλατούσαν τα Αττικά παράλια.

Το 483 πκχ. στο Λαύριο ανακαλύφθηκε μία νέα φλέβα αργύρου, αξίας 100 ταλάντων. Σε τέτοιες περιπτώσεις το 1/10 των χρημάτων αφιερώνετο στους θεούς και το υπόλοιπο διανέμετο στους πολίτες. Ο Θεμιστοκλής κατόρθωσε να πείσει τους συμπολίτες του να διαθέσουν τα έσοδα για την ναυπήγηση 200 τριηρών.

Ο Θεμιστοκλής με την πάροδο του χρόνου κατάφερε να εξορίσει τους αντιπάλους του, τον ένα μετά τον άλλο. Ο Ίππαρχος εξορίστηκε το 487 πκχ., ο Ξάνθιππος το 484 πκχ. και ο Αριστείδης το 482 πκχ.

Για να έχει στα χέρια του την δύναμη της εξουσίας και επειδή απαγορεύετο κάποιος να εκλεγεί επώνυμος άρχων για δεύτερη φορά, έπεισε τους Αθηναίους να αλλάξουν το πολίτευμα, αφαιρώντας την εκτελεστική δύναμη από τον επώνυμο άρχοντα. Την εξουσία ανέλαβαν οι δέκα στρατηγοί των φυλών, οι οποίοι μπορούσαν να επανεκλεγούν.

⏏

 

7.11    Ελληνική Συμμαχία

1.  Ελληνική Συμμαχία της Κορίνθου.   2.  Χάρτης της περιοχής των Θερμοπυλών με την σύγχρονη ακτογραμμή και την ακτογραμμή του 480 πκχ., από Wikipedia.

Το έτος 481 πκχ. ο Ξέρξης έστειλε πρέσβεις σε όλη την Ελλάδα για να ζητήσει «γην και ύδωρ», αλλά παρέλειψε να στείλει πρέσβεις στην Αθήνα και στην Σπάρτη.

Το φθινόπωρο του 481 πκχ., στην Κόρινθο συναντήθηκαν οι εκπρόσωποι των ελληνικών πόλεων και δημιούργησαν την Ελληνική Συμμαχία, η οποία έστειλε απεσταλμένους σε κάθε πόλη-μέλος ζητώντας βοήθεια και παροχή στρατευμάτων για αμυντικούς σκοπούς.

Ο φόβος που ο Ξέρξης είχε εμπνεύσει σε πολλές από τις ελληνικές πόλεις, ήταν τόσο μεγάλος που μόνο 70 από τις περίπου 700 ελληνικές πόλεις έστειλαν αντιπροσώπους. Όπως και να έχει είναι αξιοσημείωτο το ότι σε έναν χωρισμένο από εμφυλίους πολέμους ελληνικό κόσμο, η Συμμαχία κατάφερε να συμφιλιώσει τις πόλεις, κυρίως την Αθήνα και την Αίγινα.

Η Σπάρτη και η Αθήνα έλαβαν ηγετικό ρόλο στην Συμμαχία αλλά τα ενδιαφέροντα των μελών της έπαιξαν ρόλο στον καθορισμό της αμυντικής στρατηγικής.

Το στρατηγικό σχέδιο των Ελλήνων, έργο του Θεμιστοκλή, ήταν να νικήσουν τον περσικό στόλο σε ναυμαχία με την ελπίδα ότι ο περσικός στρατός της ξηράς θα αποσύρετο χωρίς ανεφοδιασμό και υποστήριξη.

Η πρόταση της Σπάρτης να πολεμήσουν τους Πέρσες στον Ισθμό της Κορίνθου, δεν έγινε δεκτή, γιατί όλες οι βόρειες Ελληνικές πόλεις θα μηδούσαν, και έτσι αποφασίσθηκε ως σημείο άμυνας οι Θερμοπύλες.

⏏

 

7.12    Ο Ξέρξης κατεβαίνει στην Ελλάδα

1.  Οι Σπαρτιάτες στο στενό των Θερμοπυλών, από την ταινία «300» του Ζακ Σνάιντερ.   2.  Οι Αθάνατοι, ο πυρήνας του περσικού στρατού, από την ταινία «300» του Ζακ Σνάιντερ.

Μετά το τέλος των προετοιμασιών το έτος 480 πκχ. ο τεράστιος στρατός των Περσών βάδισε προς τον Ελλήσποντο. Επί επτά ημέρες και νύχτες, ο στρατός περνούσε στην Ευρώπη. Η στρατιωτική δύναμη με τους ακολούθους, κατά τον Ηρόδοτο, ξεπερνούσε 5.000.000 άνδρες, ενώ ο στόλος αριθμούσε 1.207 πλοία. Ο στρατός αποτελείτο από 1.700.000 στρατιώτες, 80.000 ιππείς και 20.000 Λιβύους και Άραβες, με άρματα και καμήλες.

Μια μικρή δύναμη από 300 Σπαρτιάτες και 7.000 οπλίτες άλλων πόλεων, υπό την αρχηγία του Σπαρτιάτη βασιλιά Λεωνίδα, στρατοπέδευσε στις Θερμοπύλες.

Ο Ελληνικός στόλος, αποτελούμενος από 300 τριήρεις, αγκυροβόλησε στο Αρτεμίσιο, στα βόρεια της Εύβοιας, έτοιμος να αντιμετωπίσει τον Περσικό στόλο.

Η Αθήνα και η Σπάρτη συμβουλεύθηκαν το μαντείο των Δελφών και έλαβαν τρομακτικές απαντήσεις. Οι Αθηναίοι πήραν τον χρησμό «φύγετε στα πέρατα του κόσμου» και είπαν στο μαντείο ότι θα παραμείνουν εκεί μέχρι να πεθάνουν, περιμένοντας έναν καλύτερο χρησμό. Το μαντείο τότε τους έδωσε έναν καινούργιο χρησμό «ένα ξύλινο τείχος θα επιζήσει από την καταστροφή της Αττικής» και «η θεϊκή Σαλαμίνα θα καταστρέψει τα παιδιά των γυναικών». Στους Σπαρτιάτες ο χρησμός ήταν το ίδιο ζοφερός, λέγοντας τους ότι «ή η Σπάρτη θα έπρεπε να χαθεί, ή ένας βασιλιάς της».

⏏

 

7.13    Η Μάχη των Θερμοπυλών

1.  Η μάχη στα στενά των Θερμοπυλών, Gilbert, 2005.   2.   Μνημείο του Λεωνίδα στις Θερμοπύλες, γλύπτης Βάσος Φαληρέας, 1955.

Ο βασιλιάς Λεωνίδας με 300 Σπαρτιάτες και 5.000 Φωκείς παρατάχθηκε στο πιο στενό σημείο των Θερμοπυλών. Οι Σπαρτιάτες παρατάχθηκαν στο κέντρο του περάσματος, ενώ οι Φωκείς ανέλαβαν να κτίσουν ένα αμυντικό τείχος, επίσης 1.000 Φωκείς στάλθηκαν στην Τραχίνα για εμποδίσου τους Πέρσες να τους περικυκλώσουν.

Ο Ξέρξης φθάνοντας στις Θερμοπύλες έστειλε πρέσβεις για να πείσουν τον Λεωνίδα να καταθέσει τα όπλα. Η απάντηση του Λεωνίδα ήταν «Μολὼν λαβέ» (Έλα να τα πάρεις!). Ο Ξέρξης καθυστέρησε για τέσσερις ημέρες την επίθεση του πιστεύοντας ότι οι Έλληνες θα διασκορπίζοντο όταν θα έβλεπαν τον στρατό του.

Την πρώτα ημέρα της μάχης ο Ξέρξης έστειλε κατά των Ελλήνων τους Μήδους και τους Κισσίους χωρίς καμία επιτυχία και με μεγάλες απώλειες. Αργότερα έστειλε τους Αθάνατους, τους καλύτερους Πέρσες στρατιώτες, αλλά και αυτοί απέτυχαν.

Την επόμενη μέρα η επίθεση αποκρούσθηκε και πάλι και ο Ξέρξης διέταξε υποχώρηση και αποσύρθηκε αμήχανος στη σκηνή του. Το απόγευμα ο Ξέρξης δέχθηκε την επίσκεψη του Εφιάλτη, ο οποίος του υπέδειξε ένα μονοπάτι από το οποίο θα μπορούσε να περικυκλώσει τους Έλληνες.

Την τρίτη ημέρα τα ξημερώματα οι Φωκείς, μόλις αντιληφθήκαν ότι είχαν περικυκλωθεί από τους Πέρσες, υποχώρησαν. Όταν η είδηση έφτασε στο ελληνικό στρατόπεδο ο Λεωνίδας αποφάσισε να μείνει με τους Σπαρτιάτες και μαζί του έμειναν 700 Θεσπιείς (με αρχηγό τον Δημόφιλο) και 400 Θηβαίοι.

Ο Ξέρξης ξεκίνησε την επίθεση του και στην μάχη σκοτώθηκαν τα αδέρφια του, Αβροκόμης και Υπεράνθης, ενώ αργότερα σκοτώθηκε και ο Λεωνίδας από τα περσικά βέλη και μετά από άγρια μάχη σκοτώθηκαν και οι υπόλοιποι Έλληνες.

Μετά την μάχη ο Ξέρξης αφού βρήκε το σώμα του Λεωνίδα διέταξε να το αποκεφαλίσουν, κάτι ασυνήθιστο για τους Πέρσες που συνήθιζαν να τιμούν τους γενναίους αντιπάλους τους.

Ο Σιμωνίδης μετά τη μάχη έγραψε το επίγραμμα :
«Ω ξειν’, αγγέλλειν Λακεδαιμονίοις ότι τήδε κείμεθα, τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι» (Ω ξένε, ανάγγειλε στους Λακεδαιμόνιους ότι εδώ ταφήκαμε, υπακούοντας στα προστάγματά τους).

⏏

 

7.14    Η Ναυμαχία του Αρτεμισίου

1.  Χάρτης των ελληνικών και περσικών κινήσεων στο Αρτεμίσιο, από Wikipedia.   2.  Θύελες καταστρέφουν τον περσικό στόλο, σκηνής θεματικής κινηματογραφικής ταινίας, 2005.

Στο συμβούλιο της Κορίνθου ο Αθηναίος πολιτικός και στρατηγός Θεμιστοκλής έπεισε τους Έλληνες να δημιουργήσουν έναν κοινό στόλο για να αντιμετωπίσουν τον περσικό που αποτελείτο από 1.207 πλοία. Ο ελληνικός στόλος αποτελείτο από 271 τριήρεις, στον οποίο συμμετείχαν η Αθήνα με 127, η Κόρινθος με 40, η Χαλκίδα και τα Μέγαρα με 20 η κάθε μία, η Αίγινα με 18, η Σπάρτη με 10 και άλλες πόλεις με λιγότερα πλοία. Η αρχηγία του στόλου δόθηκε στον Σπαρτιάτη Ευρυβιάδη.

Ο ελληνικός στόλος αγκυροβόλησε στο Αρτεμίσιο, αλλά όταν διαπίστωσε το μέγεθος του περσικού στόλου, ο οποίος είχε αγκυροβολήσει στην Σκιάθο, σχεδίαζε να αποσυρθεί στα στενά του Ευρίπου. Οι Ευβοιείς δωροδόκησαν τον Θεμιστοκλή για να πείσει τους υπόλοιπους στρατηγούς να μείνουν στο Αρτεμίσιο και ο Θεμιστοκλής με τη σειρά του δωροδόκησε τον Ευριβιάδη ο οποίος ήθελε να εγκαταλείψουν το Αρτεμίσιο και να υποχωρήσουν στον Ισθμό.

Τότε ξέσπασε μια τρομερή θύελλα, η οποία κράτησε τρεις ημέρες, καταστρέφοντας 400 περσικά πλοία και σχεδόν όλα τα πλοιάρια συνοδείας.

Ο Περσικός στόλος κινήθηκε προς το Αρτεμίσιο όπου η σύγκρουση κράτησε μέχρι το ηλιοβασίλεμα. Οι Έλληνες είχαν αναθαρρήσει και έπαψαν πια να φοβούνται τους αντιπάλους τους καθώς είχαν διασπάσει τις εχθρικές γραμμές και είχαν αιχμαλωτίσει τριάντα σκάφη.

Οι Πέρσες έστειλαν 200 πλοία για να περιπλεύσουν την Εύβοια και να περικυκλώσουν τον ελληνικό στόλο, αλλά μια ξαφνική καταιγίδα τα κατάστρεψε ενώ περιέπλεαν την Εύβοια.

Την τρίτη μέρα, οι Πέρσες ήταν έτοιμοι να επιτεθούν, ενώ οι Έλληνες ενισχυμένοι με 53 νέες αθηναϊκές τριήρεις προσπάθησαν να κλείσουν τα στενά. Η ναυμαχία ήταν σκληρή με μεγάλες απώλειες και από τις δύο πλευρές.

Όταν έληξε η μάχη, οι Έλληνες ενημερώθηκαν για την νίκη των Περσών στις Θερμοπύλες και αποφάσισαν να υποχωρήσουν. Οι Αθηναίοι έφυγαν τελευταίοι με κατεύθυνση την Σαλαμίνα, για να βοηθήσουν στην εκκένωση της Αττικής.

⏏

 

7.15    Η εκκένωση της Αθήνας

1.  Ψήφισμα του Θεμιστοκλή 481/0 πκχ., Επιγραφικό Μουσείο, Αθήνα.   2.  Οι Πέρσες καταστρέφουν την Ακρόπολη, από το graphic novel «Ξέρξης» του Φρανκ Μίλλερ.

Μετά την νίκη τους στις Θερμοπύλες, οι Πέρσες κατέστρεψαν την Βοιωτία, τις Πλαταιές και τις Θεσπιές και κινήθηκαν προς την Αττική.

Ο Θεμιστοκλής, με τους χρησμούς του μαντείου των Δελφών, πέτυχε ψήφισμα για την εκκένωση της πόλης, που πρότεινε «να εμπιστευθούν την πόλη στην Αθηνά, να επιβιβαστούν στις τριήρεις όλοι οι στρατεύσιμοι και καθένας να σώζει, όπως μπορεί, τα παιδιά του, τις γυναίκες και τους δούλους του». Ο Άρειος Πάγος μοίρασε σε κάθε Αθηναίο πολίτη 8 δραχμές για να αντιμετωπίσει τα προβλήματά του.

Κατά την εκκένωση της πόλης οι οικογένειες κατευθύνοντο προς την Σαλαμίνα, την Αίγινα και την Τροιζηνία, ενώ οι στρατεύσιμοι περνούσαν στην Σαλαμίνα, για να επανδρώσουν τα πλοία και να αντιμετωπίσουν τους Πέρσες.

Οι Ταμίες του ναού της Αθηνάς και περίπου 500 ηλικιωμένους, που δέχθηκαν την στενή ερμηνεία του χρησμού ότι ένας ξύλινος φράκτης στην Ακρόπολη θα προστάτευε την πόλη, έμειναν στην Αθήνα και οχυρώθηκαν στην Ακρόπολη.

Εν όψει του άμεσου κινδύνου επιτράπηκε η επιστροφή των εξόριστων Αθηναίων, που μεταξύ αυτών ήταν ο Αριστείδης και ο Ξάνθιππος.

Οι Πέρσες επιχείρησαν να πάρουν με το μέρος τους τους Αθηναίους αλλά οι τελευταίοι απέρριψαν τους όρους τους δηλώνοντας πως μόνο όταν αλλάξει πορεία ο ήλιος στον ουρανό θα συνθηκολογήσουν οι Αθηναίοι με τους Πέρσες. Έτσι η στρατιά του Ξέρξη εισέβαλε στην Αττική και την λεηλάτησε άγρια.

Τέλος ο Ξέρξης έφθασε στην Αθήνα και περικύκλωσε την Ακρόπολη. Οι Πέρσες με αναμμένα βέλη έκαψαν τις ξύλινες οχυρώσεις και κατέλαβαν την Ακρόπολη από την απότομη βόρεια πλευρά του λόφου που ήταν αφύλακτη επειδή θεωρείτο απόρθητη.

Οι Αθηναίοι υπερασπιστές κατέφυγαν στους ναούς όπου σφαγιάστηκαν ή γκρεμίστηκαν από τα τείχη.

Η κάτω πόλη και οι ναοί της Ακρόπολης λεηλατήθηκαν και κάηκαν.

Από τα πλοία και από το νησί της Σαλαμίνας, οι Αθηναίοι και οι υπόλοιποι Έλληνες έβλεπαν την πόλη της Αθήνας τυλιγμένη στις φλόγες.

⏏

 

7.16    Οι Έλληνες πριν από την ναυμαχία

1.  Σαλαμίνα, από Google Maps.   2.  Ο ελληνικός στόλος στην Σαλαμίνα, από Periklis Deligiannis.

Στην Σαλαμίνα ο Σπαρτιάτης ναύαρχος Ευρυβιάδης και οι υπόλοιποι Πελοποννήσιοι επέμεναν να προστατεύσουν τον Ισθμό της Κορίνθου χτίζοντας ένα τείχος και καταστρέφοντας τον μοναδικό δρόμο που οδηγούσε εκεί.

Ο Θεμιστοκλής αντίθετα επέμενε ότι ο ελληνικός στόλος έπρεπε να μείνει στην Σαλαμίνα για να πολεμήσει. Στο συμβούλιο που συγκλήθηκε πριν από την ναυμαχία ο Θεμιστοκλής διέκοπτε συνέχεια τον ναύαρχο των Κορινθίων Αδείμαντο. Ο Ευρυβιάδης τότε του είπε ότι αυτοί που ξεκινούν πριν το σύνθημα τους ραπίζουν ενώ ο Θεμιστοκλής του απάντησε ότι αυτοί που ξεκινούν πολύ μετά το σύνθημα δεν παίρνουν ποτέ βραβείο. Ο Ευρυβιάδης προσπάθησε να χτυπήσει τον Θεμιστοκλή ο οποίος απέφυγε το χτύπημα και είπε την γνωστή φράση «πάταξον μέν, άκουσον δε» (κτύπησέ με αλλά πρώτα άκουσέ με). Τότε ο Ευρυβιάδης ηρέμησε.

Ο Αδείμαντος πίστευε ότι ο ελληνικός στόλος έπρεπε να σταματήσει τους Πέρσες στον Ισθμό της Κορίνθου. Ο Θεμιστοκλής θύμισε στους συμμάχους την ναυμαχία του Αρτεμισίου λέγοντας ότι η ναυμαχία σε κλειστό χώρο θα λειτουργούσε προς όφελος τους.

Ο Αδείμαντος όμως αποκάλεσε «απάτριν» τον Θεμιστοκλή επειδή ο Ξέρξης είχε κάψει την Αθήνα. Οργισμένος ο Θεμιστοκλής δήλωσε ότι οι Αθηναίοι είχαν την πατρίδα τους στις 200 τριήρεις που έφεραν στην Σαλαμίνα, προειδοποιώντας τους Έλληνες ότι μπορούσαν να μεταβούν στην Ιταλία όπου θα έβρισκαν καλύτερη πατρίδα και οι Έλληνες θα θυμηθούν τα λόγια του γιατί θα μείνουν χωρίς στόλο.

Ο Ευρυβιάδης υποχώρησε αλλά οι άλλοι στρατηγοί βλέποντας την Αθήνα να καίγεται και τον εχθρικό στόλο να βρίσκεται στο Φάληρο ετοιμάζοντο να πλεύσουν στον Ισθμό της Κορίνθου.

Τη νύχτα ο Θεμιστοκλής έστειλε στο περσικό στρατόπεδο τον υπηρέτη του Σίκινο για να πει στους Πέρσες ότι μερικοί Έλληνες σκόπευαν να φύγουν από την Σαλαμίνα και ότι ήταν η καλύτερη ευκαιρία για να τους περικυκλώσουν και να τους καταστρέψουν. Ο Θεμιστοκλής ζήτησε επίσης από τον Σίκιννο να πει στον Ξέρξη ότι οι Πέρσες θα επικρατούσαν στον πόλεμο και όχι οι Έλληνες.

⏏

 

7.17    Τα σχέδια των Περσών

1.  Θέσεις των δύο στόλων την νύκτα πριν την ναυμαχία.   2.   Πέρσες αξιωματούχοι, ανάγλεφα από τα ανάκτορα της Περσέπολης.   3.  Αρτεμισία Α’ βασίλισσα της Καρίας, μαρμάρινο άγαλμα του 350 πκχ., Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο.

Ο περσικός στόλος στάθμευσε στη νότια παράλια της Αττικής έχοντας το στρατηγείο του στο Φάληρο. Ο Ξέρξης σχεδίαζε να καταστρέψει αιφνιδιαστικά τα ελληνικά πλοία που ήταν αγκυροβολημένα στο στενό της Σαλαμίνας και σε μια δεύτερη φάση να καταλάβει την Σαλαμίνα, που την υπεράσπιζε ένα πολύ μικρό τμήμα του αθηναϊκού στρατού. Ενδεχόμενη επιτυχία αυτού του σχεδίου θα του άνοιγε τον δρόμο για τον Ισθμό και έπειτα την κατάληψη της υπόλοιπης Ελλάδας.

Στο συμβούλιο των στρατηγών που συγκάλεσε ο Ξέρξης, ανακοίνωσε την απόφασή του να συκρουστεί με τους Έλληνες στην Σαλαμίνα. Κανείς δεν τόλμησε να φέρει αντίρρηση στον βασιλιά, εκτός από την βασίλισσα της Αλικαρνασσού Αρτεμισία, η οποία κυβερνούσε πέντε πλοία του περσικού ναυτικού, που τον συμβούλευσε να μην δώσει μάχη στη θάλασσα.

Ο Ξέρξης άκουσε την Αρτεμισία, αλλά επέλεξε τη ναυμαχία πέφτοντας στην παγίδα που του είχε στήσει ο Θεμιστοκλής.

Οι Πέρσες συγκεντρώθηκαν στα ανατολικά της Σαλαμίνας, ενώ έστειλαν μία ακόμα μοίρα 200 πλοίων προς το στενό της Φανερωμένης, απέναντι από την σημερινή Νέα Πέραμο, με σκοπό να αποκλείσουν από παντού τους Έλληνες.

Την νύκτα της 27ης προς 28η Σεπτεμβρίου του έτους 480 πκχ., ο περσικός στόλος γλίστρησε αργά στα νερά του Σαρωνικού, ενώ αποβίβασαν και ένα άγημα στην νήσο Ψυτάλλεια, απέναντι από τα Παλούκια.

Ο ελληνικός στόλος βρισκόταν πλέον κυκλωμένος στα νερά της Σαλαμίνας.

Τέλος ένας χρυσός θρόνος στήθηκε στην πλαγιά του όρους Αιγάλεω (στο σημερινό Πέραμα) από όπου ο Ξέρξης θα παρακολουθούσε την ναυμαχία.

⏏

 

7.18    Η ναυμαχία

1.  Ο Ξέρξης παρακολουθεί την ναυμαχία από το όρος Αιγάλεω.   2.   Μνημείο Σαλαμινομάχων στην Κυνόσουρα, του γλύπτη Αχιλλέα Βασιλείου.

Στις 28 Σεπτεμβρίου του 480 πκχ. ο ελληνικός στόλος παρατάχθηκε βόρεια της χερσονήσου Κυνόσουρας, με τους Αθηναίους στα αριστερά και τους Σπαρτιάτες μαζί με τους Αιγινήτες και τους Μεγαρείς στα δεξιά.

Με την ανατολή του ηλίου ο Θεμιστοκλής έβγαλε λόγο στους ναύτες :
«Ω παίδες Ελλήνων ίτε, ελευθερούτε πατρίδ’, ελευθερούτε δε παίδας, γυναίκας, θεών τε πατρώων έδη, θήκας τε προγόνων: νυν υπέρ πάντων αγών» (Εμπρός, γιοι των Ελλήνων, ελευθερώστε την πατρίδα, ελευθερώστε τα παιδιά σας, τις γυναίκες σας, τους βωμούς των θεών των πατέρων σας και τους τάφους των προγόνων σας: τώρα είναι ο αγώνας για τα πάντα).

Μετά τον λόγο του Θεμιστοκλή οι ναύτες επιβιβάστηκαν στα πλοία έτοιμοι για την μάχη.

Οι Έλληνες αντί να επιτεθούν υποχώρησαν για να παραταχθούν σε καλύτερη θέση. Ο ελιγμός αυτός φαίνεται ότι αποδιοργάνωσε τους Πέρσες και ο Σπαρτιάτης ναύαρχος Ευρυβιάδης έδωσε το σήμα για επίθεση.

Οι ελληνικές τριήρεις με το μεγάλο έμβολο στο μπροστινό τους μέρος κατάστρεφαν τα εχθρικά πλοία και αν ο εμβολισμός δεν τα βύθιζε έμπαιναν στην μάχη οι Έλληνες οπλίτες με τον βαρύ οπλισμό τους.

Η πρώτη γραμμή μάχης των Περσών απωθήθηκε από τους Έλληνες, εμποδίζοντας την προώθηση της δεύτερης και της τρίτης γραμμής. Ο Θεμιστοκλής κατάφερε να χωρίσει στα δύο το δεξιό μέρος της παράταξης των Φοινίκων ενώ στο κέντρο, οι Έλληνες κατάφεραν να χωρίσουν στα δύο τον περσικό στόλο, στην φάση αυτή σκοτώθηκε ο αδερφός του Ξέρξη Αριαβίγνης.

Ο περσικός στόλος άρχισε να υποχωρεί προς το Φάληρο. Οι Αθηναϊκές τριήρεις καταδίωκαν τα περσικά πλοία καταστρέφοντάς τα, ενώ οι Αιγινίτες βγήκαν στην ανοικτή θάλασσα καταστρέφοντας τα πλοία που ξέφευγαν από τους Αθηναίους.

Ο Αριστείδης, με Αθηναίους οπλίτες που ήταν παρατεταγμένοι στην ακτή της Σαλαμίνας, αποβιβάσθηκε στην Ψυτάλλεια και εξόντωσαν την εκεί απομονωμένη περσική φρουρά.

⏏

 

7.19    Μετά την ναυμαχία

1.  Η επιστροφή στην Αθήνα μετά την ναυμαχία της Σαλαμίνας.   2.  Οι Αθηναίοι αντικρύζουν την καμμένη Ιερή Ελιά της θεάς Αθηνάς στην Ακρόπολη.

Κατά την μάχη, καταστράφηκαν σαράντα ελληνικά πλοία, ενώ οι Πέρσες έχασαν περισσότερα από διακόσια, χωρίς να υπολογισθούν εκείνα που αιχμαλωτίστηκαν αύτανδρα.

Ο Ξέρξης, φοβούμενος ότι οι Έλληνες θα κατέστρεφαν την γέφυρα του Ελλησπόντου και θα τον απέκλειαν στην Ευρώπη, έφυγε με το μεγαλύτερο μέρος του στρατού του αφήνοντας στην Ελλάδα τον στρατηγό του Μαρδόνιο ενώ ο στόλος του απόπλευσε από το Φάληρο προς βορρά.

Μετά την αποχώρηση των Περσών οι κάτοικοι της Αθήνας επανήλθαν στην πόλη τους γεμάτοι υπερηφάνεια, χαμογελαστοί, παλαίμαχοι της Σαλαμίνας.

Στην Σαλαμίνα ιδρύθηκαν τάφοι με επιγράμματα για τους νεκρούς σαλαμινομάχους κάθε πόλης. Οι Αθηναίοι ύψωσαν τύμβο ύψους επτά μέτρων και το «τρόπαιο της νίκης του Θεμιστοκλέους» στην Κυνόσουρα της Σαλαμίνας. Στα βόρεια του τύμβου έφτιαξαν και το «πολυάνδρειον», τον μεγάλο ομαδικό τάφο όπου έθαψαν τους νεκρούς τους μετά την μάχη. Στους Δελφούς στάλθηκαν πλούσια αφιερώματα και στους γενναιότερους δόθηκαν βραβεία.

Οι Έλληνες στην Σαλαμίνα ξεχώρισαν τα καλύτερα λάφυρα που πήραν από τους Πέρσες για προσφορά στους θεούς. Οι Αθηναίοι ξεχώρισαν μία φοινικική τριήρη και την αφιέρωσαν στον ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο.

Η νίκη αυτή και η σημασία της υμνήθηκε από ποιητές, ρήτορες, και ιστορικούς με σημαντικότερο έργο την τραγωδία του Αισχύλου «Πέρσαι» την πρώτη με ιστορικό θέμα.

⏏

 

7.20    Η Μάχη των Πλαταιών

1.  Μάχη των Πλαταιών, από Wikipedia.   2.  Ο χρυσός τρίποδας επάνω σε τρικέφαλο φίδι.   3.  Η Στήλη των Όφεων, πλατεία Σουλτάν Αχμέτ, Κωνσταντινούπολη.

Ο Ξέρξης, φεύγοντας από την Ελλάδα, άφησε τον Μαρδόνιο με ικανό στρατό ο οποίος στρατοπέδευσε στην Βοιωτία. Ο Μαρδόνιος προσπάθησε να πείσει τους Αθηναίους να δεχτούν ειρήνη αλλά οι τελευταίοι αρνήθηκαν και εκκένωσαν πάλι την πόλη τους πηγαίνοντας στην Σαλαμίνα.

Οι Αθηναίοι ζήτησαν την άμεση βοήθεια της Σπάρτης, η οποία φοβούμενη μην παραδοθεί η Αθήνα στους Πέρσες, ανταποκρίθηκε στο αίτημα. Ο Μαρδόνιος όταν έμαθε για την βοήθεια της Σπάρτης κατάστρεψε την Αθήνα και υποχώρησε στην Θήβα στρατοπεδεύοντας στην βόρεια ακτή του Ασωπού ποταμού.

Απέναντι στους 300.000 Πέρσες του Μαρδόνιου στρατοπέδευσαν 50.000 Έλληνες οπλίτες εκ των οποίων 8.000 Αθηναίοι, 10.000 Σπαρτιάτες και 5.000 Κορίνθιοι με αρχηγό τον Σπαρτιάτη Παυσανία.

Οι Έλληνες και οι Πέρσες πριν από την συμπλοκή έκαναν θυσίες και ζητούσαν την συμβουλή των προφητών. Έλαβαν όμως και οι δύο την ίδια απάντηση ότι «όποιος πέρναγε το ποτάμι πρώτος θα γνώριζε την ήττα». Έτσι ο ένας περίμενε την επίθεση του άλλου.

Οι Έλληνες για να εξασφαλίσουν τον ανεφοδιασμό τους μετακινήθηκαν προς τις Πλαταιές. Την κίνηση αυτή ο Μαρδόνιος την ερμήνευσε ως υποχώρηση και πέρασε τον Ασωπό ποταμό για να καταδιώξει τον εχθρό.

Η μάχη ήταν σκληρή, αλλά οι Έλληνες συνέχιζαν να σπάνε τις περσικές γραμμές. Όταν ο Μαρδόνιος σκοτώθηκε οι Πέρσες άρχισαν να υποχωρούν εγκαταλείποντας το πεδίο της μάχης. Οι Έλληνες επιτέθηκαν στο στρατόπεδο των Περσών και τους έσφαξαν. Μόνον 40.000 Πέρσες του Αρτάβαζου κατάφεραν να επιζήσουν. Συνολικά στην μάχη σκοτώθηκαν 257.000 άνδρες από τους οποίους 10.000 Έλληνες (Αθηναίοι, Σπαρτιάτες και Τεγεάτες).

Το ένα δέκατο των περσικών λαφύρων αφιερώθηκε στο ιερό του Απόλλωνα στους Δελφούς, μαζί με έναν χρυσό τρίποδα επάνω σε τρικέφαλο φίδι από χαλκό. Το σύμπλεγμα κλάπηκε από τους Βυζαντινούς και μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη.

⏏

 

7.21    Η Μάχη της Μυκάλης

1.  Χάρτης με τη θέση της Μυκάλης σε σχέση με τη Λάδη, τη Σάμο και τη Μίλητο την εποχή εκείνη.   2.  Μάχη της Μυκάλης, από Wikipedia.

Κατά την διάρκεια της μάχης των Πλαταιών ο αθηναϊκός στόλος υπό την ηγεσία του Ξάνθιππου κινήθηκε στην Δήλο και ενώθηκε με τον υπόλοιπο ελληνικό στόλο.

Από την Σάμο έφτασε πρεσβεία που δήλωσε ότι οι Ίωνες θα επαναστατούσαν αν ο ελληνικός στόλος κατέστρεφε τον περσικό, έτσι το έτος 479 πκχ. οι Έλληνες με 271 τριήρεις έπλευσαν προς την Σάμο.

Οι Πέρσες όταν πληροφορήθηκαν ότι ο ελληνικός στόλος έπλεε εναντίον τους, αποφάσισαν να μην αναμετρηθούν με τους Έλληνες στην θάλασσα και έτσι ο περσικός στόλος έφυγε από την Σάμος για την Μυκάλη.

Στην Μυκάλη οι Πέρσες έσυραν τα πλοία τους στην στεριά και γύρω από αυτά έφτιαξαν πρόχειρα οχυρώματα για να προστατευθούν. Επίσης για να απαλλαγούν από τις εσωτερικές απειλές αφόπλισαν τους Σάμιους και έστειλαν τους Μιλήσιους να φρουρούν το δρόμο που οδηγούσε στην Μυκάλη.

Στους πρόποδες της οροσειράς της Μυκάλης, στην εκβολή του ποταμού Μαιάνδρου, ξεκίνησε η συμπλοκή και μετά από σφοδρή μάχη, η αντίσταση των Περσών κάμφθηκε και υποχώρησαν στο οχυρωμένο στρατόπεδο κυνηγημένοι από τους Αθηναίους και τους Κορίνθιους. Τέλος έφτασαν και οι Σπαρτιάτες οι οποίοι υπερφαλάγγισαν το στρατόπεδο πέφτοντας πάνω στις περσικές δυνάμεις.

Οι Σάμιοι, οι Μιλήσιοι και οι Αιολείς ενώθηκαν με τους συμμάχους, οι Πέρσες νικήθηκαν κατά κράτος και ο στρατός τους τελικά διαλύθηκε. Οι Έλληνες επιτέθηκαν στον ναύσταθμο των Περσών και πυρπόλησαν όλα τα πλοία τους, καταστρέφοντας ολοσχερώς τον περσικό στόλο.

Με την νίκη στην Μυκάλη οι Ίωνες αποστάτησαν από τους Πέρσες και έδιωξαν τις περσικές φρουρές που είχε κάθε πόλη και απαλλάχθηκαν από τον περσικό ζυγό. Τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου, Χίος, Σάμος, Λέσβος, που ζούσαν κάτω από την περσική κυριαρχία απελευθερώθηκαν.

⏏

 

7.22    Το τέλος του Θεμιστοκλή

1.  Οστρακο εξοστρακισμού με το όνομα «ΘΕΜΙΣΤΙΚΛΗΣ ΝΕΟΚΛΕΟΣΥ», Μουσείο Αρχαίας Αγοράς, Αθήνα.   2.  Η ταφή από των σταχτών του Θεμιστοκλή στην αττική γη, του Giuseppe Bossi (1777-1815), Πινακοθήκη Brera, Milano.

Μετά την ναυμαχία της Σαλαμίνας, ο Θεμιστοκλής τιμήθηκε και αναγνωρίστηκε από όλους ως ο σοφότερος Έλληνας. Οι Σπαρτιάτες τού έδωσαν στεφάνι από ελιά, σαν βραβείο για την επιδεξιότητά του.

Οι Αθηναίοι μετά την μάχη των Πλαταιών γύρισαν στην κατεστραμμένη πόλη τους και άρχισαν αμέσως να την ξανακτίζουν και να υψώνουν τείχη (478 πκχ.). Οι Σπαρτιάτες ζήτησαν από τους Αθηναίους να τα γκρεμίσουν με το πρόσχημα ότι θα βοηθούσαν τους Πέρσες σε μια άλλη εκστρατεία τους.

Ο Θεμιστοκλής με δόλο παρέτεινε τις διαπραγματεύσεις με την Σπάρτη ώσπου οι Αθηναίοι με εντατική εργασία ολοκλήρωσαν τα Μακρά Τείχη και οι Σπαρτιάτες βρέθηκαν μπροστά σε ένα τετελεσμένο.

Η πολιτική που ακολούθησε ο Θεμιστοκλής εξασφάλισε στην Αθήνα ναυτική υπεροχή και οδήγησε στην ίδρυση της Συμμαχίας της Δήλου, δίνοντάς της την απόλυτη κυριαρχία στο Αιγαίο.

Στην Αθήνα σύντομα επικράτησε η αριστοκρατική μερίδα και το έτος 471 πκχ. ο Θεμιστοκλής παραμερίστηκε με εξοστρακισμό επειδή κάποιοι τον φθονούσαν και τον θεώρησαν κίνδυνο για την δημοκρατία.

Ο Θεμιστοκλής στην αρχή ζούσε εξόριστος στο Άργος, όταν όμως οι Σπαρτιάτες τον κατηγόρησαν για συνενοχή στην προδοσία του στρατηγού τους Παυσανία, έφυγε κρυφά από το Άργος και μετά από περιπλάνηση σε διάφορες πόλεις κατέληξε στην Αυλή του νέου βασιλιά της Περσίας Αρταξέρξη.

Ο Αρταξέρξης έκανε μεγάλες τιμές στον ήρωα της Σαλαμίνας, λέγοντας: «μακάρι οι Έλληνες να διώχνουν πάντα έτσι τους καλύτερους ανθρώπους τους» και του παραχώρησε τα εισοδήματα της Λαμψάκου, της Μυούντας και της Μαγνησίας, όπου τελικά εγκαταστάθηκε και το έτος 459 πκχ. πέθανε από ασθένεια.

Η σορός του μεταφέρθηκε κρυφά στον Πειραιά, όπου οι Αθηναίοι έκαναν έναν τάφο από ευγνωμοσύνη για τις μεγάλες υπηρεσίες που είχε προσφέρει στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στην Αθήνα.

⏏

 

7.23    Η πόλη της Αθήνας μετά την περσική εισβολή

1.  Θεμιστόκλειο τείχος, Κεραμεικός.   2.  Ναός Απτέρου Νίκης στην Ακρόπολη.

Η περσική εισβολή του 480 πκχ. επέφερε στην Αθήνα μεγάλης κλίμακας καταστροφές, οι οποίες εντάθηκαν με την δεύτερη άλωση της πόλης από τον Μαρδόνιο (479 πκχ.). Ο περίβολος που προστάτευε την πόλη κατεδαφίστηκε. Όλοι οι μεγαλοπρεπείς ναοί (Αρχαίος Νεός, Εκατόμπεδος, πρώιμος ναός της Αθηνάς Νίκης) και τα αφιερώματα στην Ακρόπολη υπέστησαν σοβαρές ζημιές, ενώ υπήρξε πλήρης καταστροφή της κάτω πόλης, όπου όλα τα δημόσια κτίρια της Αγοράς έγιναν ερείπια. Ανάλογη ήταν η κατάσταση και σε άλλες περιοχές της Αττικής: κατεδαφίστηκαν το Τελεστήριο της Ελευσίνας, ο ναός του Ποσειδώνα στο Σούνιο και ο μικρός αρχαϊκός ναός στον Ραμνούντα.

Στις τρεις δεκαετίες που ακολούθησαν τους Περσικούς Πολέμους δόθηκε προτεραιότητα στην οχύρωση της πόλης και στην ανασυγκρότηση των κατοικημένων κέντρων, ενώ τα λίγα νέα κτίρια οφείλοντο κατά κύριο λόγο σε ατομική πρωτοβουλία. Ορισμένες από τις εξαιρέσεις ήταν ο Θησαυρός των Αθηναίων στους Δελφούς (478 ή 456 πκχ.) και ο πώρινος ναός της Αθηνάς Νίκης στην Ακρόπολη, μνημεία μέσω των οποίων οι πολίτες εξέφρασαν την υπερηφάνεια τους για τις μεγάλες επιτυχίες της πόλης.

Ο Θεμιστοκλής το έτος 478 πκχ. προχώρησε στην άμεση κατασκευή ενός τείχους γύρω από την κάτω πόλη με δεκατρείς πύλες, γνωστό ως Θεμιστόκλειο Τείχος, χρησιμοποιώντας για την ανέγερσή του οικοδομικό υλικό από παλαιότερα οικοδομήματα και αναθήματα. Επίσης το 493 ξεκίνησε την οχύρωση του Πειραιά, έργο το οποίο ολοκληρώθηκε από τον Κίμωνα λίγα χρόνια αργότερα.

Οι ναοί στην Ακρόπολη και τα άλλα ιερά οικοδομήματα της Αττικής αφέθηκαν ερείπια και δεν ανακατασκευάστηκαν σχεδόν για μια γενιά μετά, ώστε να διατηρηθεί ζωντανή η μνήμη του πολέμου και των καταστροφών που προκάλεσε. Μόνο λίγα κτίρια επισκευάστηκαν προκειμένου να εξασφαλιστεί η συνέχιση της λατρείας ή της χρήσης τους όπου αυτό είναι αναγκαίο. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία τα ερείπια της Ακρόπολης έμειναν ως ιερά κειμήλια και θάφτηκαν επί τόπου γεμίζοντας τις κοιλότητες του βράχου.

⏏

 

7.24    Η Δηλιακή Συμμαχία

1.  Χάρτης των μελών της Δηλιακής Συμμαχίας.   2.  Τμήμα των φορολογικών καταλόγων στους οποίους εμφανίζονται οι πόλεις της Δηλιακής Συμμαχίας, Επιγραφικό Μουσείο, Αθήνα.

Μετά την λήξη των Μηδικών πολέμων η Αθήνα εκμεταλλευόμενη τις νέες συνθήκες της εποχής, κυρίως όμως τον φόβο των ελληνικών πόλεων της Μικράς Ασίας και του Αιγαίου για τον περσικό κίνδυνο και την δυσαρέσκειά τους προς την Σπάρτη, εξαιτίας της αποτυχημένης εκστρατείας του Σπαρτιάτη στρατηγού Παυσανία εναντίον των Περσών (478 πκχ.), ανέλαβε την πρωτοβουλία να ενώσει όλες τις ελληνικές πόλεις και το έτος 478 πκχ. να δημιουργήσει την Δηλιακή Συμμαχία.

Σκοπός της Συμμαχίας ήταν οι πόλεις μέλη της να διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους και να απελευθερώσουν τις ελληνικές πόλεις που βρίσκοντο κάτω από την περσική κυριαρχία. Τα μέλη θα διατηρούσαν μια κοινή επιθετική και αμυντική πολιτική και για τον λόγο αυτό ορκίστηκαν να έχουν όλα τα μέλη της Συμμαχίας τους ίδιους εχθρούς και τους ίδιους φίλους.

Αρχικά, συμμετείχαν περίπου εκατόν σαράντα πόλεις, οι οποίες χωρίζοντο σε πέντε γεωγραφικές περιφέρειες: την Ιωνία, τον Ελλήσποντο, την Θράκη, την Καρία και τα Νησιά. Οι πόλεις θα ήταν αυτόνομες και ισόψηφες, ώστε να μην επηρεάζονται οι αποφάσεις της Συμμαχίας μόνον από τις ισχυρότερες πόλεις. Καθορίστηκε ο αριθμός των πλοίων που θα διέθεταν οι σύμμαχοι και το ποσό του φόρου που θα κατέβαλλαν οι πόλεις που δεν διέθεταν ναυτικό.

Η είσπραξή του φόρου ανατέθηκε σε δέκα οικονομικούς αξιωματούχους, τους «ελληνοταμίες», που θα ήταν Αθηναίοι πολίτες και θα εκλέγοντο από την Εκκλησία του Δήμου. Τα χρήματα κατατίθεντο στο κοινό ταμείο της Συμμαχίας στο ιερό του Απόλλωνα στην Δήλο και κάθε φορά που παρουσιαζόταν ανάγκη απέσυραν τα αναγκαία ποσά για τις δαπάνες της συντήρησης του στόλου. Ο Αριστείδης, πρώτος, καθόρισε το ποσό της εισφοράς για κάθε πόλη με τόσο δίκαιο τρόπο, ώστε οι σύμμαχοι τον ονόμασαν «τον δικαιότερο από όλους τους ανθρώπους».

Η Συμμαχία αναγνώριζε στους Αθηναίους την ηγεμονία, δηλαδή την δυνατότητα να σχεδιάζουν και να εκτελούν τις πολεμικές επιχειρήσεις, όμως η αυτονομία των πόλεων ήταν απόλυτα εγγυημένη.

⏏

 

7.25    Κίμων

1.  Ο Κίμων βρίσκει τον τάφο του Θησέα στην Σκύρο, εικονογράφηση του Β. Πινέλλι (1809).   2.  Οι εκστρατίες του Κίμωνα.

Μετά τον θάνατο του Αριστείδη και την εξορία του Θεμιστοκλή (471 πκχ.) ο Κίμων, γιος του ήρωα του Μαραθώνα Μιλτιάδη και ηγέτης του αριστοκρατικού κόμματος, επιβλήθηκε ως ο αναμφισβήτητος ηγέτης της Αθήνας εκλεγόμενος στρατηγός από το 479 έως το 462 πκχ.

Ο Κίμων, από το έτος 476 πκχ. επικεφαλής των συμμαχικών δυνάμεων, ξεκίνησε την πρώτη συμμαχική επιχείρηση εκκαθαρίζοντας τα θρακικά παράλια από τις περσικές φρουρές, ελευθερώνοντας όλες τις πόλεις των θρακικών παραλίων και της Χαλκιδικής οι οποίες προστέθηκαν στην Δηλιακή Συμμαχία.

Το 475 πκχ. στράφηκε κατά της Σκύρου, από την οποία έδιωξε τους Δόλοπες πειρατές και εγκατέστησε στο νησί Αθηναίους κληρούχους (αποίκους) για να εξασφαλίσει την κατοχή του. Ο Κίμων έψαξε και βρήκε τα οστά του Θησέα δίπλα στα όπλα του, τα οποία μετάφερε με μεγάλες τιμές στην Αθήνα, όπου για την στέγασή τους ιδρύθηκε το Θησείον στα ανατολικά της Αγοράς, του οποίου η ακριβής θέση δεν έχει εντοπισθεί.

Λόγω της αλαζονικής συμπεριφοράς των Αθηναίων, στην Συμμαχία άρχισαν να εκδηλώνονται τάσεις απόσχισης οι οποίες κατέληξαν σε εξεγέρσεις (Νάξος, Θάσος) τις οποίες ο Κίμων κατάπνιξε βίαια. Ήταν πλέον φανερό ότι καμία πόλη δεν μπορούσε να αποχωρήσει από την Συμμαχία χωρίς τη θέληση των Αθηναίων.

Το έτος 468 πκχ. οι Πέρσες συγκέντρωναν στρατό και στόλο στην Παμφυλία με σκοπό να κινηθούν προς την Μικρά Ασία και το Αιγαίο. Ο Κίμων εκστράτευσε με 300 τριήρεις στις εκβολές του ποταμού Ευρυμέδοντα όπου διάλυσε τις περσικές δυνάμεις. Η νίκη αυτή απογείωσε το κύρος της Συμμαχίας με αποτέλεσμα οι πόλεις της Ιωνίας, της Καρίας και της Λυκίας να γίνουν μέλη της.

Ο Κίμων ενθάρρυνε τα μεγαλύτερα κράτη της Δηλιακής Συμμαχίας να αντικαταστήσουν την εισφορά τους στην κοινή προσπάθεια σε χρήματα για τα πλοία και τα πληρώματά του στόλου. Με αυτόν τον τρόπο ο στόλος της Συμμαχίας έγινε αθηναϊκός στόλος, που διατηρείτο από μια μορφή φορολογίας από τα άλλα κράτη. Η Δηλιακή Συμμαχία είχε γίνει Αθηναϊκή Αυτοκρατορία.

⏏

 

7.26    Το οικοδομικό πρόγραμμα του Κίμωνα

1.  Θόλος, αναπαράσταση από την Αρχαιολογία της Πόλης των Αθηνών.   2.  Πολεοδομικό σχέδιο του Πειραιά.

Ο Κίμων με το φιλόδοξο οικοδομικό του πρόγραμμα έδωσε έμφαση στα έργα που κάλυπταν τις βιοτικές ανάγκες και τον εξωραϊσμό της πόλης, καθώς και την ανύψωση του βιοτικού επιπέδου.

Στην Ακρόπολη ο Κίμων ισοπέδωσε τα ιερά που είχαν αφεθεί ερειπωμένα ως μνημείο της περσικής βαρβαρότητας και τα χρησιμοποίησε για να κτίσει τα τείχη στην κορυφή του Ιερού Βράχου και να μεγαλώσει την επιφάνειά του.

Στην Αγορά αναγέρθηκε ο Θόλος, ένα κυκλικό οικοδόμημα, το σημαντικότερο διοικητικό κτίριο της Αθήνας έδρα της εκτελεστικής επιτροπής των Πρυτάνεων της Βουλής. Επίσης κατασκευάστηκε η Ποικίλη Στοά διακοσμημένη με πολλά έργα, με πιο αξιοθαύμαστο την «Μάχη του Μαραθώνα» του ζωγράφου Πολυγνώτου.

Για τον εξωραϊσμό της πόλης φυτεύθηκαν πολλά δένδρα, ιδιαίτερα στον δημόσιο κήπο γνωστό ως Ακαδημία. Επίσης ανακατασκευάστηκαν και άλλα ιερά της Αττικής, όπως αυτά της Ελευσίνας, που είχαν καταστραφεί από τους Πέρσες.

Σε αντίθεση με την Αθήνα που η κάτω πόλη κτίστηκε σύμφωνα με την παλαιά της άναρχη δομή, η πόλη του Πειραιά ξανακτίστηκε σύμφωνα με ένα πολεοδομική σχέδιο του Ιππόδαμου.

Για την ενίσχυση της άμυνας της Αθήνας κτίστηκαν συνοριακά οχυρά στο δαχτυλίδι των βουνών που περιβάλλει την πόλη, στην Πάνακτο, την Φυλή, κλπ. Στο λιμάνι του Πειραιά κατασκευάστηκαν νεώσοικοι και αποβάθρες για τα πολεμικά πλοία.

⏏

 

7.27    Εφιάλτης, οι δημοκρατικοί στην εξουσία

1.  Εφιάλτης, υποθετικός, πολεμιστής του Ριάτσε, Αρχαιολογικό Μουσείο, Reggio Calabria, Ιταλία.   2.  Πνύκα, το βάθρο των ομιλητών της Εκκλησίας του Δήμου.

Το έτος 462 πκχ. η εξουσία πέρασε στην δημοκρατική παράταξη με αρχηγό τον Εφιάλτη. Ο Εφιάλτης ο Σοφωνίδου ήταν διαπρεπής πολιτικός στην Αθήνα και μέντορας του Περικλή. Αγωνίστηκε για τον περιορισμό της εξουσίας του αριστοκρατικού σώματος του Αρείου Πάγου. Ξεκινόντας δικαστικές διώξεις εναντίον μελών του Αρείου Πάγου για διαφθορά, πέτυχε να μείωση το γόητρό του.

Η Σπάρτη εκείνο το έτος ζήτησε την βοήθεια των Αθηναίων γιατί η εξέγερση των ειλώτων την είχε φέρει σε πολύ δύσκολη θέση. Ο Εφιάλτης την αρνήθηκε ενώ ο Κίμων έπεισε τους Αθηναίους να στείλουν βοήθεια. Η είδηση της άφιξης 4.000 Αθηναίων οπλιτών με επικεφαλής τον Κίμωνα ανησύχησε τους Σπαρτιάτες οι οποίοι με το πρόσχημα ότι δεν τους χρειάζοντο πια τους έδιωξαν.

Ο Εφιάλτης εκμεταλλευόμενος την απουσία του Κίμωνα στην Μεσσηνία πέτυχε να περάσει νόμο στην Εκκλησία του Δήμου, που αφαιρούσε πολλές εκτελεστικές και δικαστικές αρμοδιότητες από τον Άρειο Πάγο.

Ο νόμος του Εφιάλτη μετάφερε πολιτικές, ελεγκτικές και δικαστικές αρμοδιότητες του Αρείου Πάγου στην Εκκλησία του Δήμου, την Βουλή και τα λαϊκά δικαστήρια της Ηλιαίας. Ο Άρειος Πάγος διατήρησε μόνο την δικαστική αρμοδιότητα για φόνους εκ προθέσεως και κοπές ιερών δέντρων. Αποτέλεσμα των μεταρρυθμίσεων ήταν να χάσει ο Άρειος Πάγος και τα τελευταία του μέσα έμμεσης πολιτικής επιρροής. Το πολίτευμα της Αθήνας είχε κάνει ακόμα ένα σημαντικό βήμα προς τον εκδημοκρατισμό.

Όταν επέστρεψε ο Κίμων προσπάθησε ανεπιτυχώς να αναστρέψει το νόμο. Αντίθετα οι αντίπαλοί του, λόγω της αποτυχημένης επιχείρησής του στην Μεσσηνία και της μεγάλης προσβολής που υπέστη το αθηναϊκό γόητρο εξαιτίας του, πέτυχαν να εξοστρακισθεί (461 πκχ.).

Την ίδια χρονιά ο Εφιάλτης δολοφονήθηκε από όργανα των αριστοκρατικών, λόγω της ριζικής και τολμηρής μεταρρύθμισης που επέβαλε με την λαϊκή ψήφο, και τον ηγετικό ρόλο στην δημοκρατική παράταξη ανέλαβε ο Περικλής.

⏏

 

7.28    Ηγεμόνες της Αθήνας

Μιλτιάδης,   Θεμιστοκλής,   Αριστείδης,   Κίμων,   Εφιάλτης.

• Ηγέτες της Αθήνας
πκχ.
493-492  Θεμιστοκλής Νεοκλέους (527-459)
492-490  Μιλτιάδης Κίμωνος (540-489)
490-487  Μεγακλής
487-476  Θεμιστοκλής Νεοκλέους (527-459)
487-476  Αριστείδης Λυσίμαχου (550-467)
476-462  Κίμων Μιλτιάδου (506-449)
462-461  Εφιάλτης ( ? -461)
 
• Αθηναίοι στρατηγοί
…    Καλλίμαχος (…-490), πολέμαρχος

• Ολυμπιονίκες
πκχ.
592  Μεγακλής, τέθριππο
564  Κάλλιος Φαινίππου, κέλης (ιππασία)
560  Μιλτιάδης Κυψέλου, τέθριππο
536  Κίμων Στησαγόρα, τέθριππο
532  Πεισίστρατος Ιπποκράτους, τέθριππο
528  Κίμων Στησαγόρα, τέθριππο
496  Κάλλιος Φαινίππου, τέθριππο
492  Κάλλιος Φαινίππου, τέθριππο
472  Καλλίας, παγκράτιο
468  Λυκόφρων, στάδιο παίδων
468  […]λος, οπλιτικός δρόμος

⏏

Επιλογές :
Αρχική σελίδα :   Ιστορία της πόλεως των Αθηνών
Κεφάλαιο 6 :        Αρχαϊκή Εποχή
Κεφάλαιο 8 :        Χρυσός Αιώνας

 

8.   Χρυσός Αιώνας

Pubblicato su da

 

Ιστορία πόλεως Αθηνών   |   Αθήνα

461 – 431 πκχ.

Ο Περικλής Αγορεύων στήν Πνύκα, του Philip Von Folz, 1860, Maximillean Palace, Μόναχο.

Περιεχόμενα

 

 

8.1    Περικλής

1.  Περικλής Ξανθίππου Αθηναίος, μαρμάρινη προτομή, μεταξύ 440 και 430 πκχ., Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο.   2. 2.  Ασπασία και Περικλής (El pedagogo), ελαιογραφία του José Garnelo, 1893, Μuseo Cernelo, Montilla, Ισπανία.

Ο Περικλής (περί + κλέος, o περιτριγυρισμένος από δόξα) του Ξανθίππου (495-429) ήταν πολιτικός, ρήτορας και στρατηγός του 5ου αιώνα μεταξύ των Περσικών Πολέμων και του Πελοποννησιακού Πολέμου.

Χάρη στον πλούτο και την υψηλή κοινωνική θέση της οικογένειάς του, ο Περικλής είχε την τύχη να γνωρίσει και να μαθητεύσει κοντά σε μερικούς από τους πιο ξακουστούς φιλοσόφους της εποχής του, όπως τον Ζήνωνα τον Ελεάτη, ιδρυτή της Ελεατικής Φιλοσοφικής Σχολής στην Κάτω Ιταλία, τον φιλόσοφο Αναξαγόρα της Ιωνικής Φιλοσοφικής Σχολής και τον φιλόσοφο Πρωταγόρα.

Το έτος 472 ο Περικλής σε ηλικία 23 ετών παρουσίασε ως χορηγός το έργο «Πέρσαι» του τραγικού ποιητή Αισχύλου στα Διονύσια. Αυτό σημαίνει ότι τότε ήταν ένας από τους πλουσιότερους και γνωστότερους ανθρώπους των Αθηνών. Οι «Πέρσαι», ένα σπάνιο δείγμα μεγάλης συγγραφικής ικανότητας, εκείνη την χρονιά κέρδισε το βραβείο των θεατρικών αγώνων.

Εκείνο τον καιρό, ο Περικλής παντρεύτηκε μία γυναίκα αγνώστου ονόματος, η οποία του χάρισε δύο γιους, όμως ο γάμος τους δεν ήταν επιτυχημένος και το 445 χώρισε.

Ο Περικλής συνδέθηκε με την Ασπασία, εταίρα από την Μίλητο και κατά πολλά χρόνια νεότερή του. Ο Σωκράτης την περιέγραψε ως την πιο έξυπνη και πνευματική γυναίκα της εποχής της. Η σχέση αυτή ήταν υπερβολικά τολμηρή, επειδή ο Περικλής της συμπεριφερόταν ως ίση προς ίσο.

Αν και αριστοκρατικής καταγωγής, το έτος 463 έλαβε ενεργό μέρος στην πολιτική ζωή με την δημοκρατική παράταξη, που αρχηγός τους τότε ήταν ο Εφιάλτης, ένας τίμιος πολιτικός. Ο Περικλής με την παράταξη των δημοκρατικών κατηγόρησε τον ολιγαρχικό Κίμωνα ως φίλο των Σπαρτιατών και εχθρό του λαού καταφέρνοντας να τον εξοριρίσει από την Αθήνα και να επικρατήσουν οι δημοκρατικοί.

Μετά την δολοφονία του Εφιάλτη ο Περικλής έγινε ο νέος ηγέτης των δημοκρατικών. Πολύ γρήγορα έγινε δημοφιλής και από το έτος 443 ως το 429 εκλέγετο συνεχώς στο αξίωμα του στρατηγού.

⏏

 

8.2    Η Αθηναϊκή δημοκρατία στο απόγειο της

1.  Οι νόμοι και ψηφίσματα χαράσσοντο σε μαρμάρινες πλάκες.   2.  Δικαστήριο της Ησιαίας, Αρχαια Αγορά.

Η πραγματική άνοδος της Αθηναϊκής δημοκρατίας άρχισε μετά τον εξοστρακισμό του Κίμωνα. Ο Περικλής πρότεινε ολοένα και πιο ριζοσπαστικούς νόμους ακολουθώντας μία υπερβολικά φιλολαϊκή πολιτική, πράγμα που τον κράτησε στην εξουσία τις επόμενες δύο δεκαετίες και του άνοιξε τον δρόμο ώστε να κάνει την Αθήνα την ισχυρότερη πόλη της Μεσογείου και την πιο ξακουστή στον αρχαίο κόσμο.

Το έτος 458 μείωσε το μέγεθος της απαιτούμενης περιουσίας πού έπρεπε να έχει κάποιος ώστε να γίνει επώνυμος άρχων. Το 454 αύξησε τον μισθό των δικαστικών της Ηλιαίας.

Ο πλέον ριζοσπαστικός νόμος που επέβαλε ήταν ο νόμος του 451 περί της υπηκοότητας. Βάσει του νόμου αυτού, για να αποκτήσει κάποιος την αθηναϊκή υπηκοότητα έπρεπε και οι δύο γονείς του να ήταν Αθηναίοι πολίτες. Με τον νόμο αυτό έπληττε την τάξη των αριστοκρατών, επειδή πρακτικά απαγόρευε την απόκτηση αθηναϊκής υπηκοότητας στα παιδιά των αριστοκρατών πού είχαν τον ένα γονέα από άλλη πόλη. Πολλοί πίστεψαν ότι το έκανε για να εμποδίσει πιθανές ξένες επιρροές στην Αθήνα.

Επίσης επέτρεψε στις χαμηλότερες τάξεις να κατέχουν υψηλότερα αξιώματα, πού δεν τους επιτρέπετο μέχρι εκείνη την εποχή.

Ο Περικλής ήθελε μία διεύρυνση του Δήμου, του λαού πάνω στον οποίο θα μπορούσε να στηρίξει τα μελλοντικά του προγράμματα. Ο Περικλής πίστευε ότι εάν αύξανε την δύναμη του λαού θα μπορούσε να αυξήσει την στρατιωτική και κυρίως την ναυτική δύναμη της Αθήνας, καθώς οι κωπηλάτες των αθηναϊκών πλοίων προέρχοντο από τα λαϊκά στρώματα.

Τέλος κατέβαλλε στους άπορους πολίτες από το δημόσιο ταμείο, δύο οβολούς (6 οβολοί = 1 δραχμή), ως «θεωρητικά» για την πληρωμή του εισιτηρίου του θεάτρου, με αποτέλεσμα να ενισχυθούν οι καλλιτέχνες δημιουργοί και να ανέβει το πνευματικό αισθητήριο και το μορφωτικό επίπεδο του λαού.

⏏

 

8.3    Α’ Πελοποννησιακός Πόλεμος

1.  Οι πρώτες μάχες του Α’ Πελοποννησιακού Πολέμου.   2.  Αίγινα.

Το έτος 461 οι Αθηναίοι εξοστράκισαν τον Κίμωνα και έτσι διαλύθηκε η Ελληνική Συμμαχία του 481 που πραγματοποιήθηκε στην Κόρινθο. Αμέσως μετά τη διάλυση της συμμαχίας με τους Σπαρτιάτες, οι Αθηναίοι σύναψαν συμμαχία με τους Αργείους και τους Θεσσαλούς.

Ο Α’ Πελοποννησιακός Πόλεμος ξεκίνησε το 459 με την μάχη της Οινόης, στα σύνορα Αττικής και Βοιωτίας, που έληξε με νίκη των Αθηναίων και των Αργείων. Ήταν η πρώτη φορά που οι Σπαρτιάτες έχαναν σε μάχη σώμα με σώμα.

Το έτος 459 η Κόρινθος και τα Μέγαρα είχαν προβλήματα συνοριακών εδαφών και τα Μέγαρα εντάχθηκαν στην Αθηναϊκή Συμμαχία με αποτέλεσμα η Κόρινθος να ανοίξει πόλεμο εναντίον της Αθήνας. Μετά την μάχη στους Αλιείς (Πόρτο Χέλι) οι Αθηναίοι συγκρούστηκαν με τον κορινθιακό στόλο στην Κεκρυφάλεια (νησί Αγκίστρι), μεταξύ Αίγηνας και αργολικών ακτών, όπου και νίκησαν.

Αργότερα το έτος 458 οι Αθηναίοι υπό το Λεωκράτη με 70 τριήρεις πέτυχαν μεγάλη νίκη σε βάρος των Αιγινητών. Μετά την νίκη τους άρχισαν να πολιορκούν την Αίγινα. Οι Κορίνθιοι τότε εισέβαλαν στη Μεγαρίδα, αλλά οι Αθηναίοι νίκησαν τους Κορίνθιους χωρίς να αποσύρουν το στρατό τους από την Αίγινα την οποία κατέλαβαν και ανάγκασαν να εισέλθει στην Συμμαχία, σαν η πιο πλούσια υποτελής πόλη.

Η Σπάρτη με αφορμή την απελευθέρωση της Δωρίδας, έστειλε 10.000 οπλίτες υπό τον Νικομήδη στην Φωκίδα ο οποίος μετά πέρασε στην Βοιωτία και πήρε θέση στην Τανάγρα στα σύνορα της Αττικής. Οι Αθηναίοι αμέσως συγκέντρωσαν στρατό 14.000 ανδρών συμπεριλαμβανομένων 1.000 Αργείων και του θεσσαλικού ιππικού και βάδισαν για εμπλοκή. Η μάχη κράτησε δύο μέρες, την δεύτερη ημέρα όμως το θεσσαλικό ιππικό άλλαξε στρατόπεδο δίνοντας την νίκη στους Λακεδαιμόνιους.

Οι Σπαρτιάτες μετά την μάχη αν και νίκησαν δεν ήταν σε θέση να εισβάλλουν στην Αττική και αφού λεηλάτησαν τις περιοχές των Μεγάρων αποσύρθηκαν στην Πελοπόννησο.

Ο εξόριστος Κίμων, μετά από εισήγηση του Περικλή επέστρεψε από την εξορία.

⏏

 

8.4    Αθηναϊκές επιτυχίες

1.  Οι επιχειρήσεις του Τολμίδη και του Περικλή.   2.  Τα Μακρά Τείχη.

Αποχωρόντας από την Βοιωτία οι Σπαρτίατες άφησαν τους Θηβαίους μόνους τους. Αυτό το εκμεταλλεύτηκαν οι Αθηναίοι και δύο μήνες μετά τη μάχη της Τανάγρας ο Αθηναίος στρατηγός Μυρωνίδης νίκησε τους Θηβαίους στα Οινόφυτα. Οι Αθηναίοι αφού κατέλαβαν τις Βοιωτικές πόλεις εξόρισαν τους συνεργάτες των Λακεδαιμονίων και εγκαθίδρυσαν δημοκρατικές κυβερνήσεις. Ο Μυρωνίδης μετά την Βοιωτία κατέλαβε την Φωκίδα μέχρι τις Θερμοπύλες.

Ένα χρόνο μετά την μάχη στα Οινόφυτα, η Αθήνα τελείωσε τα μακρά τείχη που ένωναν την Αθήνα με τον Πειραιά.

Το 459 ο Αθηναίος στρατηγός Τολμίδης με 50 τριήρεις και 1.000 οπλίτες απέπλευσε για την Λακωνία. Αφού κυρίευσε τις Βοιές πέρασε στα Κύθηρα τα οποία και κατέλαβε. Μετά κατέλαβε την Μεθώνη στην Μεσσηνία. Ακόμη κυρίευσε το Γύθειο και αφού αποχώρησε από την Πελοπόννησο κατευθύνθηκε προς το Ιόνιο πέλαγος και κατέλαβε την Κεφαλλονιά και την Ζάκυνθο.

Το επόμενο έτος (455) ο Περικλής πήρε τα 50 πλοία του Τολμίδη και ξεκίνησε μια δική του εκστρατεία. Επιτέθηκε στην Σικυώνα όπου νίκησε τους κατοίκους της στη Νεμέα. Μετά έπλευσε προς την Αχαΐα και αποβιβάστηκε στην Ακαρνανία και κατέλαβε όλες τις ακαρνανικές πόλεις εκτός των Οινιαδών. Οι εκστρατείες του Τολμίδη και του Περικλή αύξησαν την επιρροή των Αθηναίων στην Μεσσηνία και τον Κορινθιακό κόλπο.

Το 452 η Αθήνα και η Σπάρτη έκαναν ανακωχή, κατόπιν εισήγησης του Κίμωνα, για μια περίοδο πέντε χρόνων.

Το έτος 448 η Αθήνα έφθασε στο απώτερο σημείο της δύναμής της, στην ξηρά και στην θάλασσα. Κατά τα προηγούμενα χρόνια, η Αθήνα είχε αποκτήσει την συμμαχία των Μεγάρων, της Βοιωτίας, της Φωκίδας, της Λοκρίδας, της Τροιζηνίας και της Αχαΐας και είχε καταλάβει επίσης το νησί της Αίγινας. Τα νησιά που ανήκαν στην Συμμαχία της Δήλου είχαν γίνει υποτελείς και το θησαυροφυλάκιο της Δήλου είχε μεταφερθεί στην Αθήνα.

⏏

 

8.5    Εκστρατεία στην Αίγυπτο

1.  Η εκστρατεία στην Αίγυπτο και την Κύπρο.   2.  Ο Αθηναϊκός στόλος στον Νείλο.

Το έτος 459 οι Αθηναίοι έστειλαν ένα εκστρατευτικό σώμα με 200 τριήρεις στην Αίγυπτο για να βοηθήσουν την εξέγερση του Ινάρου κατά των Περσών. Ο Πέρσης βασιλιάς Αρταξέρξης έστειλε έναν στρατό 300.000 ανδρών, ο οποίος στην Πάπρημι του Νείλου ηττήθηκε κατά κράτος από τους Αθηναίους. Οι ηττημένοι Πέρσες κατέφυγαν στην Μέμφιδα (459) όπου πολιορκήθηκαν. Ο Αρταξέρξης αφού δεν μπορούσε να κερδίσει τους Αθηναίους ζήτησε από τους Σπαρτιάτες να εισβάλλουν στην Αττική, οι οποίοι όμως αρνήθηκαν.

Ο Αρταξέρξης, μετά την άρνηση των Σπαρτιατών να εισβάλουν στην Αττική, ετοίμασε έναν νέο στρατό 200.000 ανδρών και τον έστειλε στην Αίγυπτο όπου έλυσε την πολιορκία της Μέμφιδας. Οι Αθηναίοι συνθηκολόγησαν με τους Πέρσες και γύρισαν στην πατρίδα τους (454).

Λίγο αργότερα 50 αθηναϊκές τριήρεις μη ξέροντας τι είχε γίνει αποφάσισαν να επιτεθούν στους Πέρσες, οι οποίοι όμως τους νίκησαν και η καταστροφή συντελέστηκε.

Το έτος 454, μετά την καταστροφή στην Αίγυπτο, οι Αθηναίοι μετάφεραν το ταμείο της Δηλιακής Συμμαχίας από την Δήλο στην Αθήνα, λόγω οικονομικών προβλημάτων.

Ο Περικλής το έτος 451 κάλεσε πίσω τον εξόριστο Κίμωνα για να κλείσει ειρήνη με την Σπάρτη. Ο Κίμων πήγε στην Σπάρτη και έκλεισε μια πενταετή ειρήνη.

Έτσι το 449 οι Αθηναίοι με 200 τριήρεις υπό τον Κίμωνα έπλευσαν στην Κύπρο για να εκδιώξουν τους Πέρσες και να αποκαταστήσουν την αθηναϊκή κυριαρχία στην ανατολική Μεσόγειο. Κατά την πολιορκία του Κιτίου (Λάρνακα), ο Κίμων τραυματίστηκε θανάσιμα αλλά πριν πεθάνει έδωσε εντολή να λυθεί η πολιορκία και να επιστρέψουν στην Αθήνα χωρίς όμως να γνωστοποιήσουν τον θάνατό του.

Κατά την επιστροφή, στην Σαλαμίνα της Κύπρου έγινε μάχη στην ξηρά και στην θάλασσα, όπου οι Αθηναίοι νίκησαν τους Πέρσες. Μετά την μεταθανάτια αμοιβή του Κίμωνα («και νεκρός ενίκα») η σορός του επιστράφηκε στην Αθήνα και τάφηκε με μεγάλες τιμές στις Μελίτιδες Πύλες (λόφος του Φιλιπάππου).

Οι Πέρσες εξαντλημένοι από τις διαρκείς ήττες αποφάσισαν να κλείσουν ειρήνη (449) με τους Αθηναίους υπό τον Καλλία.

⏏

 

8.6    Το τέλος του Α’ Πελοποννησιακού Πολέμου

Το έτος 447 στην Βοιωτία έγινε μια επανάσταση και οι Αθηναίοι με χιλίους οπλίτες υπό τον Τολμίδη, εκστράτευσαν στην Βοιωτία παρά την αντίθετη συμβουλή του Περικλή να συγκεντρώσουν μεγαλύτερο στρατό. Ο Τολμίδης και οι άνδρες του κατέλαβαν την Χαιρώνεια, αλλά όταν έφυγαν μετά από ξαφνική επίθεση των Βοιωτών ηττήθηκαν και στην μάχη σκοτώθηκε ο Τολμίδης.

Η πτώση της Αθήνας συνεχίστηκε με την Φωκίδα και την Λοκρίδα να εκδιώχνουν από τις κυβερνήσεις τους τους φίλους της Αθήνας. Τα πράγματα χειροτέρευσαν, όταν τα Μέγαρα και η Εύβοια επαναστάτησαν και ο νέος βασιλιάς της Σπάρτης Πλειστοάναξ εισέβαλλε στην Αττική, φθάνοντας μέχρι την Ελευσίνα. Ο Πλειστοάναξ όμως δωροδοκηθεί από τον Περικλή και εγκατέλειψε την Αττική.

Ο Περικλής επιτέθηκε στην Εύβοια με 5.000 οπλίτες και 50 τριήρεις και μετά από λίγο χρόνο το νησί της Εύβοιας παραδόθηκε, οι γαιοκτήμονες εξορίστηκαν και οι περιουσίες των δόθηκαν σε Αθηναίους μετανάστες.

Η κρίση τελείωσε οριστικά το έτος 445 με την συνομολόγηση ειρήνης μεταξύ Αθήνας και Σπάρης, που ονομάστηκε «Τριακονταετείς Σπονδές», με την οποία η Αθήνα διατήρησε τις περισσότερες κτήσεις που είχε από το 460 και με την συμφωνία καμία από τις δύο πόλεις να μην προσπαθήσει να κερδίσει συμμάχους σε βάρος της άλλης. Αυτή η ειρήνη θα κρατούσε για 30 χρόνια, αλλά δεν κράτησε περισσότερο από 15 χρόνια.

Μετά τον Α’ Πελοποννησιακό Πόλεμο, το 449 ο Περικλής πρότεινε την ίδρυση μίας συνομοσπονδίας των πόλεων του αρχαιοελληνικού κόσμου, ώστε να επανεξεταστεί το θέμα της επανακατασκευής των μνημείων πού είχαν καταστραφεί κατά την διάρκεια της περσικής εισβολής του 480 στην Ελλάδα. Ο σκοπός του Περικλής ήταν να αυξήσει την δύναμη και την επιρροή της Αθήνας ακόμη περισσότερο εισπράττοντας ακόμη περισσότερους φόρους. Το σχέδιο αυτό απέτυχε λόγω της άκαμπτης στάσης της Σπάρτης, η οποία δεν ήθελε περαιτέρω επέκταση της αθηναϊκής ηγεμονίας.

⏏

 

8.7    Επανακατασκευή της Ακρόπολης των Αθηνών

1.  Φειδίας, αντίγραφο ρωμαϊκής εποχής ελληνικού προτύπου του 3ου αι. πκχ., Ny Carlsberg Glyptotek, Κοπενχάγη.   2.  Ικτίνος.   3.  Καλλικράτης.   4.  Το εργοτάξιο της Ακρόπολης κατά την κατασκευή του Παρθενώνα, περιοδικού Science Illustrated.

Το έτος 449 πκχ. ο Περικλής πρότεινε την επανακατασκευή των μνημείων της Ακρόπολης που είχαν καταστραφεί από την επιδρομή του Ξέρξη το 480. Στα χρόνια μετά την περσική εισβολή η Αθήνα ήταν το ηγετικό στέλεχος της Δηλιακής Συμμαχίας ανοίγοντας τον δρόμο για την εγκαθίδρυση της αθηναϊκής ηγεμονίας, πρακτικά μίας de facto Αθηναϊκής Αυτοκρατορίας.

Το έτος 454 οι Αθηναίοι είχαν μεταφέρει το ταμείο της Δηλιακής Συμμαχίας από την Δήλο στην Ακρόπολη των Αθηνών, παίρνοντας τα χρήματα της συμμαχίας υπό τον έλεγχο τους. Αυτό επέτρεψε την κατασκευή μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς, όπως ο Παρθενώνας και το Ερέχθειο, αλλά προκάλεσε πολλά προβλήματα στην Αθήνα λόγω της αυτοκρατορικής της συμπεριφοράς.

Μετά από εισήγηση του Περικλή το 447 ξεκίνησε η ανακατασκευή της Ακρόπολης, του πιο φιλόδοξου οικοδομικού έργου της κλασικής αρχαιότητας. Αυτοί που συνέλαβαν και υλοποίησαν των έργων στον Ιερό Βράχο ήταν οι αρχιτέκτονες Ικτίνος, Καλλικράτης, Μνησικλής και Καλλίμαχος καθώς και ο γλύπτης Φειδίας ο οποίος είχε την γενική καλλιτεχνική εποπτεία των έργων και του οποίου οι προσωπικές κατασκευές είναι ασυναγώνιστες μέχρι σήμερα. Σε αυτά τα έργα εργάστηκε ένας μεγάλος αριθμός από αρχιτέκτονες, μηχανικούς, γλύπτες, ζωγράφους κλπ., με έξοχες ικανότητες και γνώσεις.

Για την κατασκευή μόνο του Παρθενώνα τον πρώτο χρόνο χρειάστηκαν 5.000 τάλαντα, πράγμα που μελλοντικά προκάλεσε αντιδράσεις από τις άλλες πόλεις της Δηλιακής Συμμαχίας. Κατά ειρωνικό τρόπο, οι κατασκευές των έργων εξαιρετικής καλλιτεχνικής ομορφιάς όπως ο Παρθενώνας και το χρυσελεφάντινο άγαλμα της θεάς Αθηνάς, οδήγησαν στην χαλάρωση της Αθηναϊκής Ηγεμονίας. Ο Παρθενώνας χτίστηκε με 20.000 τόνους πεντελικού μαρμάρου μέσα σε 15 χρόνια.

Κάποια έργα του Περικλή παρέμειναν ανολοκλήρωτα λόγω του Πελοποννησιακού Πολέμου, που ξέσπασε στην διάρκεια της κατασκευής τους, και του ανταγωνισμού του Περικλή με τους πολιτικούς του αντιπάλους.

⏏

 

8.8    Παρθενών

1.  Αναπαράσταση του Παρθεώνα.   2.  Αναπαράσταση του εσωτερικού του Παρθενώνα με το χρυσελεφάντινο άγαλμα της θεάς Αθηνάς.

Ο Παρθενώνας ήταν το πρώτο και το πιο σημαντικό από τα κτίρια που ανοικοδόμησαν οι Αθηναίοι έπειτα από τις καταστροφές της περσικής εισβολής του 480. Η οικοδόμηση του ναού ξεκίνησε το 447 από τους αρχιτέκτονες Ικτίνο και Καλλικράτη, υπό την γενική εποπτεία του Φειδία. Ο ναός με το λατρευτικό άγαλμα της Αθηνάς εγκαινιάσθηκε εννέα χρόνια αργότερα, το έτος 448, ενώ οι εργασίες στον γλυπτό διάκοσμο συνεχίστηκαν έως το έτος 432.

Ο Παρθενώνας, ναός δωρικού ρυθμού με περιμετρική κιονοστοιχία, ήταν κατασκευασμένος εξ ολοκλήρου από λευκό πεντελικό μάρμαρο. Η διάρθρωσή του αποτελείται από:
• πρόδομο (πρόνεως) μία στοά όπου φυλάσσοντο τα αναθήματα.
• κυρίως ναό (σηκός) με το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς Παρθένου.
• οπισθόδομο, όπου φυλάσσοντο τα χρήματα του συμμαχικού ταμείου της Δηλιακής Συμμαχίας, τελετουργικά σκεύη, αναθήματα και πολύτιμα υλικά.

Οι γραμμές του Παρθενώνος, είτε οριζόντιες είτε κάθετες, δίδουν όλες την εντύπωση ευθειών. Και όμως δεν υπάρχει καμία απολύτως οριζόντια και καμία απολύτως κάθετη ευθεία.

Ο γλυπτός διάκοσμος του Παρθενώνα αποτελεί μοναδικό αριστούργημα στην ιστορία της παγκόσμιας τέχνης και είναι οργανωμένος σε τρεις διακριτές ενότητες:
• μετόπες, ορθογώνιες πλάκες με ανάγλυφες παραστάσεις στο διάζωμα της εξωτερικής κιονοστοιχίας με σκηνές από την Γιγαντομαχία, την Αμαζονομαχία, την Κενταυρομαχία και τον Τρωϊκό πόλεμο.
• ζωφόρος, στο επάνω μέρος των τοίχων του σηκού που καλύπτει και τις τέσσερις πλευρές του ναού, όπου απεικονίζεται την πομπή των Μεγάλων Παναθηναίων.
• αετώματα, που κοσμούσαν συνθέσεις από ολόγλυφα αγάλματα με θέματα από την Αττική μυθολογία.

Στο εσωτερικό του ναού υπήρχε το χρυσελεφάντινο άγαλμα της θεάς Αθηνάς ύψους 12 μέτρων, κατασκευασμένο από τον ίδιο τον Φειδία και καταλάμβανε ολόκληρο το κεντρικό κλίτος του ναού.

⏏

 

8.9    Ερέχθειο, Ναός Απτέρου Νίκης, Προπύλαια

1.  Προπύλαια.   2.  Ερέχθειον.

Το Ερέχθειο, έργο του Μνησικλή, έχει χαρακτηρισθεί ως το κομψότερο και το πιο ιδιόρρυθμο κτίριο της Ακρόπολης των Αθηνών. Το Ερέχθειο ήταν αφιερωμένο στην Αθηνά και στον Ποσειδώνα (θεοί σύνναοι) και ήταν το ιερότερο οικοδόμημα της Ακροπόλης. Ο Ερεχθέας ήταν ο μυθικός βασιλιάς της Αθήνας που έδωσε την πολιουχία των Αθηνών στην θεά Αθηνά.

Το Ερέχθειο αποτελείται από δύο τμήματα (ανατολικό και δυτικό). Το ανατολικό τμήμα ήταν αφιερωμένο στη λατρεία της θεάς Αθηνάς Πολιάδος και εκεί φυλασσόταν το πανάρχαιο ξόανο της θεάς, το οποίο έντυναν με τον πέπλο κατά την εορτή των Παναθηναίων. Μπροστά από το άγαλμα έκαιγε η «χρυσή λυχνία», έργο του Καλλιμάχου. Το δυτικό τμήμα βρισκόταν 3 μέτρα χαμηλότερα του ανατολικού και αποτελείτο από δύο μέρη αφιερωμένα στην λατρεία των θεών Ηφαίστου και Ποσειδώνα-Ερεχθέα.

Ο ναός της θεάς Αθηνάς Νίκης ή ναός της Απτέρου Νίκης είναι μικρός και ωραίος ιωνικός ναός στην νότια πτέρυγα των Προπυλαίων. Μέσα στον σηκό βρισκόταν το αρχαϊκό ξόανο της θεάς Αθηνάς Νίκης της «απτέρου», δηλαδή χωρίς φτερά για να μη φύγει ποτέ από την πόλη της Αθήνας και η οποία κρατούσε στα χέρια της το κράνος της και ένα ρόδι, σύμβολα ισχύος και γονιμότητας. Η ζωφόρος του ναού ήταν διακοσμημένη με ανάγλυφες παραστάσεις μαχών Αθηναίων που νικούν Πέρσες. Μπροστά από τον ναό υπήρχε βωμός.

Τα μνημειώδη Προπύλαια κατασκευάστηκαν από πεντελικό μάρμαρο τα έτη 437-432, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Μνησικλή. Το οικοδόμημα χωρίζεται σε τρία τμήματα : το κεντρικό τμήμα είναι το κυρίως πρόπυλο και με την δίοδο προς την Ακρόπολη, την βόρεια πτέρυγα μέ ένα δωμάτιο γνωστό ως Πινακοθήκη και την μικρότερη νότια πτέρυγα λόγω της ύπαρξης του προγενέστερου ιερού της Νίκης.

Το έτος 458 στήθηκε στην Ακρόπολη από τον Φειδία ένα τεράστιο χάλκινο άγαλμα της θεάς Αθηνάς Προμάχου με δόρυ και κράνος, εννέα μέτρα ψηλό, ως μνημείο της αθηναϊκής ανδρείας στον πόλεμο. Το λοφίο του κράνους της θεάς και η αιχμή του δόρατός της έλαμπαν στον ήλιο και ήταν ορατά από τα πλοία στο ακρωτήριο Σούνιο.

⏏

 

8.10    Το οικοδομικό πρόγραμμα του Περικλή

1.  Ναός του Ηφαίστου στον λόφο Αγοραίου Κολωνού.   2.  Ναός του Ποσειδώνα στο Σούνιο.

Γύρω από την Ακρόπολη και κατά μήκος του Περιπάτου μεγάλα ιερά επισκευάστηκαν και νέα ιδρύθηκαν. Στους νοτιοανατολικούς πρόποδες του βράχου χτίστηκε το Ωδείο του Περικλή (447 – 443/2), όπου γίνοντο μουσικές και θεατρικές παραστάσεις.

Στην Αγορά κατασκευάστηκαν τα κτίρια λατρείας Στοά του Ελευθερίου Διός, Ιερό της Εκάτης και Λεωκόρειον. Τα διοικητικά κτίρια που κατασκευάστηκαν ήταν το Στρατηγείον, νότια της Θόλου, έδρα των Αθηναίων στρατηγών, το Ιππαρχείον, κτίριο για δραστηριότητες στρατιωτικής φύσης και η δημόσια Φυλακή της Αθήνας στην νοτιο- δυτική γωνία της Αγοράς. Στον λόφο του Αγοραίου Κολωνού κατασκευάστηκε ο εντυπωσιακός μαρμάρινος ναός του Ηφαίστου.

Στον Κεραμεικό κατασκευάστηκε το ιερό των Τριτοπατέρων. Μια ξεχωριστή περιοχή στην Αθήνα του Περικλή ήταν το «Δημόσιον Σήμα» η επίσημη θέση της δημόσιας ταφής των Αθηναίων θανόντων στον πόλεμο, μπροστά από το Δίπυλο κατά μήκος της οδού Ακαδημίας.

Στην περιοχή του Ιλισού, νοτίως του Ολυμπιείου, κτίστηκαν ο ναός του Δελφινίου Απόλλωνος, το ιερό της Αγροτέρας Αρτέμιδος, το Μητρώο εν Άγραις όπου εκτελούντο οι προπαρασκευές των Ελευσινίων και τέλος το ιερό της Αφροδίτης εν Κήποις.

Για την κάλυψη των βασικών αναγκών της πόλης, όπως η έλλειψη επαρκούς υδροδότησης, έγιναν κατασκευές λουτρών και επισκευές βρυσών, ενώ για τον εξωραϊσμό έγινε διαμόρφωση μεγάλων ελαιώνων και κήπων στην Αγορά, στα τρία μεγάλα Γυμνάσια και αλλού.

Έργα εκτελέστηκαν και στην υπόλοιπη Αττική. Στην Ελευσίνα το Τελεστήριο, ο ναός της μυστηριακής λατρείας της Δήμητρας και της Κόρης, ανακατασκευάστηκε αποκτώντας τεράστιες διαστάσεις. Στο ακρωτήριο Σούνιο αναγέρθηκε νέος ναός του Ποσειδώνα και στην Ραμνούντα κτίστηκε νέος ναός της Νεμέσεως.

⏏

 

8.11    Αθηναϊκή Ηγεμονία

1.  Αθηναϊκή τριήρης.   2.  Αθηναϊκό τετράδραχμο.

Ο Περικλής είχε σκοπό να επιβάλει και να σταθεροποιήσει την ηγεμονία της Αθήνας και την ισχυρή επιρροή της στα εσωτερικά πράγματα των άλλων πόλεων.

Η διαδικασία της μετατροπής της Δηλιακής Συμμαχίας σε Αθηναϊκή Ηγεμονία άρχισε ήδη πολύ πριν να ασχοληθεί ο Περικλής με την πολιτική. Οι διάφορες πόλεις της Δηλιακής Συμμαχίας προτιμούσαν να πληρώνουν ετήσιο φόρο στην Συμμαχία, πρακτικά στην Αθήνα, παρά να την εφοδιάζουν με πολεμικά πλοία, κάτι πού ήταν σαφώς δυσκολότερο. Η μετατροπή της Δηλιακής Συμμαχίας σε Αθηναϊκή Ηγεμονία έγινε εμφανέστερη στα χρόνια του Περικλή από την στρατηγική και τα μέτρα για την ενδυνάμωση της θέσης των Αθηνών.

Το τελικό βήμα της επιβολής της Αθηναϊκής Ηγεμονίας ήρθε μετά την παταγώδη αποτυχία της εκστρατείας στην Αίγυπτο που οδήγησε την Μίλητο και την Ερυθραία, πόλεις της συμμαχίας, να επαναστατήσουν εναντίον της αθηναϊκής κυριαρχίας. Ένας άλλος λόγος που επαναστάτησαν οι πόλεις της Δηλιακής Συμμαχίας ήταν η θέλησή τους να λάβουν μεγαλύτερο μερίδιο από το συμμαχικό ταμείο. Μετά την μεταφορά του συμμαχικού ταμείου από τη Δήλο στην Αθήνα (454), η Αθήνα επανάκτησε τον έλεγχο στους συμμάχους της και το έτος 449 στην Μίλητο και την Ερυθραία.

Το έτος 447 ο Κλέαρχος πρότεινε την εφαρμογή του ασημένιου νομίσματος, με μέτρα και σταθμά κοινά για όλους τους συμμάχους των Αθηνών. Βάσει της συμφωνίας το πλεόνασμα από την κατασκευή των νομισμάτων θα διοχετευόταν σε «ειδικά έργα», και η χρήση των χρημάτων για άλλους σκοπούς θα τιμωρείτο με την ποινή του θανάτου.

Το 449 ο Περικλής ζήτησε να επιτραπεί η χρήση 9.000 ταλάντων, ένα πολύ μεγάλο ποσό για την εποχή εκείνη, για την ανακατασκευή της Ακρόπολης των Αθηνών, των Προπυλαίων, του Παρθενώνα και του χρυσελεφάντινου αγάλματος της Αθηνάς του γλύπτη Φειδία, φίλου του Περικλή. Η χρήση των χρημάτων του ταμείου της Συμμαχίας ήταν μία από τις μεγαλύτερες καταχρήσεις της ιστορίας, είχε όμως σαν αποτέλεσμα την κατασκευή μερικών από τα ωραιότερα μνημεία του κόσμου.

⏏

 

8.12    Πόλεμος της Σάμου

1.  Ο πόλεμος της Σάμου.   2.  Ελληνικές πόλεις του Πόντου.

Το έτος 444 ο ηγέτης των συντηρητικών Θουκυδίδης, συγγενής του Κίμωνα, κατηγόρησε τον Περικλή για κατασπατάληση των χρημάτων της Πολιτείας με την ανοικοδόμηση των μεγάλων έργων της Αθήνας. Ο Περικλής ξεπέρασε το πρόβλημα δηλώνοντας στην Εκκλησία του Δήμου ότι τα έργα θα τα αποπληρώσει με χρήματα από την δική του περιουσία με τον όρο να χαραχθεί το όνομά του επάνω σε αυτά.

Το 442 ο Θουκυδίδης εξοστρακίστηκε για δέκα χρόνια και ο Περικλής έγινε και πάλι στρατηγός, η μοναδική επίσημη πολιτική θέση που κατείχε. Η επιρροή του στα πράγματα της Αθήνας και της Αθηναϊκής Ηγεμονίας, ήταν όμως τόσο μεγάλη που πρακτικά ήταν ο απόλυτος και αδιαμφισβήτητος ηγέτης των Αθηνών.

Το έτος 440 ξέσπασε πόλεμος μεταξύ της Σάμου και της Μιλήτου, για τον έλεγχο της πόλης Πριήνης κοντά στην Μυκάλη. Οι Μιλήσιοι ζήτησαν την βοήθεια των Αθηνών να σταματήσουν τον πόλεμο. Οι Σάμιοι αρνήθηκαν να σταματήσουν τις πολεμικές συγκρούσεις μη πειθαρχώντας στην απαίτηση των Αθηναίων. Ο αθηναϊκός στόλος με ηγέτη τον Περικλή και εννέα ακόμα στρατηγούς, μεταξύ των οποίων και ο μεγάλος τραγικός Σοφοκλής, νίκησαν σε ναυμαχία τους Σαμίους και τους επέβαλαν μία φιλοαθηναϊκή κυβέρνηση.

Ο Περικλής το 440 ενδυνάμωσε την Αθήνα με την κατασκευή του «Μεσαίου Τείχους».

Μεταξύ των ετών 438 και 436 ο Περικλής οδήγησε τον αθηναϊκό στόλο στις όχθες του Πόντου, όπου δημιούργησε δεσμούς φιλίας με τις ελληνικές παραθαλάσσιες πόλεις της περιοχής.

Δημιούργησε νέες κληρουχίες (διανομή γης με κλήρωση σε ακτήμονες) στην Άνδρο, στη Νάξο και το 444 στους Θούριους της Κάτω Ιταλίας που χτιζόταν με πρωτοβουλία του Περικλή στην θέση της ξακουστής Σύβαρης, η οποία είχε καταστραφεί το 510 στον πόλεμο με τον Κρότωνα.

Σημαντική κληρουχία δημιουργήθηκε επίσης το 437 στην Αμφίπολη της Μακεδονίας.

⏏

 

8.13    Οι αντίπαλοι του Περικλή

1.  Ο Φειδίας επιδεικνύει τα έργα στον Παρθενώνα στους φίλους του, λάδι σε καμβά, του Λώρενς Άλμα-Ταντέμα, 1868, Birmingham Museum and Art Gallery, Birmingham, Αγγλία.   2.  Οστρακο εξοστρακισμού με το όνομα «ΠΕΡΟΚΛΗΣ ΞΑΝΘΙΠΠΟΥ», Μουσείο Αρχαίας Αγοράς, Αθήνα.

Ο Περικλής και οι φίλοι του στην δημοκρατική Αθήνα της Κλασικής Εποχής δεν ήταν καθόλου άτρωτοι σε πολιτικές ή και σε προσωπικές επιθέσεις, επειδή ο ρόλος του στην διακυβέρνηση της πόλης δε σήμαινε ότι είχαν απόλυτη κυριαρχία. Λίγο πριν την έναρξη του Πελοποννησιακού Πολέμου ο Περικλής, η σύντροφός του Ασπασία και ο φίλος του διάσημος γλύπτης Φειδίας, δέχθηκαν μία σειρά δικαστικών επιθέσεων.

Ο Φειδίας, ο οποίος ήταν υπεύθυνος για την ανοικοδόμηση όλων των κτιρίων της Ακρόπολης, κατηγορήθηκε πρώτα ότι έκλεψε χρυσό στην κατασκευή του χρυσελεφάντινου αγάλματος της Αθηνάς στον Παρθενώνα, επίσης ότι στην ασπίδα της θεάς στο ίδιο άγαλμα απεικόνισε τον εαυτό του μαζί με μία άλλη μορφή που έμοιαζε στον Περικλή, να πολεμούν εναντίον των μυθικών Αμαζόνων.

Η Ασπασία, που συζούσε με τον Περικλή, κατηγορήθηκε ότι διέφθειρε τις γυναίκες των Αθηνών για να ικανοποιήσει τον Περικλή και ότι είχε στην κατοχή της οίκο ανοχής.

Η Ασπασία αθωώθηκε μετά από μία σπάνια συναισθηματική έκρηξη του Περικλή, που υπήρξε οδυνηρή εμπειρία για τον ίδιο προσωπικά. Παρόλα αυτά ο γλύπτης Φειδίας πέθανε στη φυλακή και ο έτερος φίλος του, ο φιλόσοφος Αναξαγόρας, δέχθηκε επίθεση από την Εκκλησία του Δήμου για τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις.

Μετά από αυτές τις αρχικές επιθέσεις, η Εκκλησία επιτέθηκε στον ίδιο τον Περικλή, για κατασπατάληση του δημοσίου χρήματος και για κατάχρηση εξουσίας.

Πολλοί πιστεύουν ότι ο Περικλής εσκεμμένα δεν απέφυγε τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, επειδή η πολιτική του θέση είχε αρχίσει να κλονίζεται πολύ σοβαρά.

⏏

 

8.14    Πρόσωπα

Περικλής.

Ηγέτης της Αθήνας
461-431  Περικλής Ξανθίππου (495-429)
 
Αθηναίοι στρατηγοί
Μυρωνίδης
Τιμόθεος Κόνωνος ( ? -354)

Ολυμπιονίκες
460  Τιμόδημος, παγκράτιο
456  Φρύνιχος, πάλη παίδων
436  Μεγακλής, τέθριππο

⏏

Επιλογές :
Αρχική σελίδα :   Ιστορία της πόλεως των Αθηνών
Κεφάλαιο 7 :        Περσικοί Πόλεμοι
Κεφάλαιο 9 :        Πελοποννησιακός Πόλεμος

 

9.   Πελοποννησιακός Πόλεμος

Pubblicato su da

 

Ιστορία πόλεως Αθηνών   |   Αθήνα

431 – 404 πκχ.

schermata-2017-01-05-alle-15-31-24

Χάρτης του Πελοποννησιακού Πολέμου.

Περιεχόμενα

 

 

9.1    Τα αίτια του πολέμου

1.  Χάρτης της Αθηναϊκής Συμμαχίας.   2.  Αθηναϊκές τριήρεις.

Ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι τα αίτια για την κήρυξη του Πελοποννησιακού Πολέμου «ήταν η ολοένα αυξανόμενη δύναμη της Αθήνας που προκάλεσε φόβο στους συμμάχους της Σπάρτης και κατέστησε την σύρραξη ανάμεσα στις δύο πόλεις αναπότρεπτη».

Οι λόγοι για τους οποίους όλη η Ελλάδα ενεπλάκη σε αυτό τον καταστροφικό πόλεμο ήταν οι εξής :

• Η Αθήνα δημιούργησε ένα ισχυρό ιμπεριαλιστικό κράτος, δυσαρεστώντας τις άλλες πόλεις της Συμμαχίας, οι οποίες είχαν μετατραπεί σε απλές διοικητικές περιφέρειες της «Αθηναϊκής Αυτοκρατορίας».

• Η μεταφορά του ταμείου της Δηλιακής Συμμαχίας (όλων των Ελλήνων), χωρίς έγκριση, από το ιερό νησί της Δήλου στην Αθήνα και η διοχέτευση των πόρων αυτών αποκλειστικά για τη δημιουργία της «Αθηναϊκής Αυτοκρατορίας».

• Τα αριστοκρατικά κόμματα, των άλλων πόλεων, επεδίωκαν την ανατροπή του «αθηναϊκού κατεστημένου».

• Τα οικονομικά συμφέροντα των περισσότερων πόλεων της Ελλάδας και του ελληνικού μεσογειακού χώρου έβλεπαν ότι η ανάπτυξη του αθηναϊκού εμπορίου συνιστούσε άμεση απειλή για το δικό τους.

• Η Σπάρτη για να επιβιώσει στο νέο σχήμα, μη έχοντας ανεπτυγμένο εμπόριο, έπρεπε να πολεμήσει για να αποδείξει εκ νέου τηn θέση της στην ηγεμονία της Ελλάδας.

• Οι σημαντικές πολιτισμικές διαφορές ανάμεσα στην αθηναϊκή κοινωνία και την σπαρτιατική.

• Τα συμφέροντα των Περσών, που υπεισήλθαν στην πορεία του πολέμου χρηματοδοτώντας τις ενδοελληνικές διαμάχες.

⏏

 

9.2    Αφορμές του πολέμου

1.  Επίδαμνος στην Ιλλυρία.   2.  Ποτίδαια στην Χαλκιδική.

Αφορμή του πολέμου στάθηκε η απόφαση της Αθήνας να διευρύνει ακόμα περισσότερο το εμπόριο και τις πολιτικές της σχέσεις με την Μεγάλη Ελλάδα, δηλαδή τις πόλεις της Κάτω Ιταλίας και της Σικελίας.

Η πόλη που εξυπηρετούσε τους στόχους της Αθήνας ήταν η Κέρκυρα, ενώ εκείνη που τους υπέσκαπτε ήταν κυρίως η Κόρινθος, πόλη πολύ απειλητική εμπορικά. Οι Αθηναίοι θέλοντας με κάθε τρόπο να επεκταθούν δυτικά βρήκαν αφορμή την κήρυξη πολέμου μεταξύ Κορίνθου και Κέρκυρας.

Η Κέρκυρα διέθετε υπολογίσιμο στόλο και ακμαίο εμπόριο, ενώ οι σχέσεις της με την Κόρινθο δεν ήταν ιδιαίτερα καλές λόγω του εμπορικού ανταγωνισμού τους. Όταν το έτος 433 τέθηκε ζήτημα με την Επίδαμνο, ανταγωνίστρια πόλη στο εμπόριο του Ιονίου, η Κέρκυρα ήρθε σε ανοιχτή ρήξη με την Κόρινθο.

Η Κέρκυρα διαβλέποντας όμως ότι υπήρχε κίνδυνος να ηττηθεί, ζήτησε την βοήθεια του αθηναϊκού στόλου. Η Κόρινθος ζήτησε από τους Αθηναίους να μην παρέμβουν υπέρ της Κέρκυρας, γιατί θα παραβίαζαν την 30ετή ειρήνη του 445.

Οι Αθηναίοι θεώρησαν ότι η αποστολή «αμυντικού στόλου» δεν συνιστούσε παραβίαση και αποφάσισαν τα πολεμικά πλοία τους να είναι παρόντα στην επικείμενη ναυμαχία αλλά να αναμιχθούν μόνον αν απειλείτο η πόλη της Κέρκυρας. Οι Κορίνθιοι που έκριναν ότι και μόνο η απειλητική παρουσία των αθηναϊκών πλοίων ήταν παρέμβαση, αποχώρησαν από τη ναυμαχία και ζήτησαν την σύγκληση του συμβούλιου της Πελοποννησιακής Συμμαχίας για κήρυξη πολέμου.

Ταυτόχρονα (432) οι Κορίνθιοι υποκίνησαν αποστασία της Ποτίδαιας στην Χαλκιδική, η οποία ήταν μέλος της Αθηναϊκής Συμμαχίας αλλά και αποικία της Κορίνθου. Όταν οι Αθηναίοι έστειλαν εκεί στρατό, συγκρούστηκαν έξω από τα τείχη με τους Κορινθίους που είχαν σταλεί για να υπερασπιστούν την αποικία τους. Έτσι οι «Τριακοντούτεις σπονδαί» του 445 παραβιάστηκαν πλέον κατάφωρα και ως εκ τούτου ήταν αδύνατον να μη συγκληθεί το συμβούλιο της Πελοποννησιακής Συμμαχίας.

⏏

 

9.3    Συμβούλιο της Πελοποννησιακής Συμμαχίας

1.  Συμβούλιο της Πελοποννησιακής Συμμαχίας με έδρα την Σπάρτη.   2.  Δραχμή Μεγάρων, 480-431 πκχ.

Στο συμβούλιο της Πελοποννησιακής Συμμαχίας που συγκλήθηκε με αίτηση των Κορινθίων υπήρχαν δύο τάσεις, εκείνη των φιλοπόλεμων πολτικών και εκείνη όσων απέφευγαν την ρήξη.

Η ατμόσφαιρα βάρυνε υπέρ των φιλοπόλεμων όταν τέθηκαν δύο επιπλέον ζητήματα: η εξορία των Αιγινητών από το νησί τους και η οικονομική εξόντωση των Μεγαρέων.

Μετά τον πόλεμο του 459 όπου οι Αθηναίοι είχαν καταλάβει την Αίγινα, την είχαν υποχρεώσει να γκρεμίσει τα τείχη της, να παραδώσει τα πλοία της και να πληρώνει φόρους υποτέλειας. Αργότερα οι Αθηναίοι έδιωξαν τους Αιγινήτες στην Πελοπόννησο και έφεραν στο νησί Αθηναίους.

Το έτος 433 η Αθήνα, με απόφαση της Εκκλησίας του Δήμου (Μεγαρικό Ψήφισμα), είχε επιβάλει εμπάργκο στα προϊόντα των Μεγαρέων σε όλη την επικράτεια της Αθηναϊκής Συμμαχίας, με την αιτιολογία ότι οι Μεγαρείς υπέθαλπαν φυγάδες της Αθήνας και καλλιεργούσαν ιερά εδάφη της Ελευσίνα, στα όρια της αθηναϊκής και μεγαρικής επικράτειας, που ανήκαν πάντως στην Αθήνα.

Το Συμβούλιο αποφάσισε να τεθούν όροι στην Αθήνα και αν αυτή αρνείτο, να κηρυχθεί πόλεμος.

Οι όροι ήταν :
• να λύσει την πολιορκία της Ποτίδαιας
• να επιτρέψει την αυτονομία στην Αίγινα και σε όσες πόλεις της Αθηναϊκής Συμμαχίας το επιθυμούσαν
• να επιτρέψει το εμπόριο στους Μεγαρείς
• να εξορίσει τους Αλκμεωνίδες, ουσιαστικά τον Περικλή ο οποίος καταγόταν από τους Αλκμεωνίδες από την πλευρά της μητέρας του.

Οι Αθηναίοι αρνήθηκαν.

⏏

 

9.4    Οι συμμαχίες

1.  Χάρτης με την Αθηναϊκή Συμμαχία και την Πελοποννησιακή Συμμαχία το έτος 431.   2.  Έμβολο αθηναϊκής τριήρους, Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιώς.

Σε αυτόν τον πόλεμο που κράτησε σχεδόν 27 χρόνια, διαμορφώθηκαν δύο μεγάλα αντίπαλα στρατόπεδα ή συμμαχίες, στις οποίες άλλες πόλεις ανήκαν σταθερά μέχρι τέλους ενώ άλλες όχι. Στον πόλεμο αυτό οι δύο βασικοί αντίπαλοι ήταν η Αθηναϊκή Συμμαχία (με ηγέτιδα δύναμη την Αθήνα) και η Πελοποννησιακή Συμμαχία (με ηγέτιδα δύναμη την Σπάρτη) με τις ακόλουθες δυνάμεις :

• Αθηναϊκή Συμμαχία

Αθήνα, Πλαταιές, Ακαρνανία, Θεσσαλία, Ναύπακτος κατοικημένη από Μεσσήνιους, Χίος, Λέσβος, Αιγαίο πολλά νησιά, Ιωνία, Ελλήσποντος, Κέρκυρα, Ζάκυνθος, Σικελία μερικές πόλεις, Κάτω Ιταλία μερικές πόλεις.
Στρατός : 32.000 περίπου
Στόλος : 300 τριήρεις μόνο των Αθηναίων
Συγκεντρωμένο χρήμα : Αθηναίοι πολύ, κάτοχοι του ταμείου της Δηλιακής Συμμαχίας

• Πελοποννησιακή Συμμαχία

Σπάρτη, Κόρινθος, Πελοπόννησος εκτός Αργείων και Αχαιών, Μέγαρα, Βοιωτία, Αιτωλία, Φωκίδα, Αμβρακία, Λευκάδα, Τάραντας Κάτω Ιταλίας και Συρακούσες Σικελίας.
Στρατός : 60.000
Στόλος : 200 τριήρεις μόνο των Κορινθίων
Συγκεντρωμένο χρήμα : δεν διέθετε
Η Πελοποννησιακή Συμμαχία είχε όμως με το μέρος της την κοινή γνώμη πολλών πόλεων που ήθελαν να απαλλαγούν από την αθηναϊκή κυριαρχία ή απειλή.

⏏

 

9.5    Οι φάσεις του πολέμου

1.  Αρχιδάμειος Πόλεμος (431-421).   2.  Εκστρατεία στην Σικελία (415-413).   3.  Δεκελεικός Πόλεμος (413-404).

Στον Πελοποννησιακό Πόλεμο εξελίχθηκαν οι ακόλουθες φάσεις :

Αρχιδάμειος Πόλεμος (431-421) :
• εισβολές των Σπαρτιατών στην Αττική
• λεηλασίες των παραλίων της Πελοποννήσου από τις αθηναϊκές δυνάμεις
• ο λοιμός των Αθηνών που αποδεκάτισε την πόλη

Ειρήνη του Νικία (421) : μία εύθραυστη ειρήνη, με κάποια υπεροχή της Αθήνας.

Μεσοπόλεμος (421-415) :
• εκστρατεία των Αθηναίων για την ανάκτηση της Αμφίπολης
• προσπάθειες προσεταιρισμού του ηγέτη Περδίκκα της Μακεδονίας
• ληστρικές επιθέσεις των Αθηναίων στη Μεσσηνία με ορμητήριο την Πύλο
• σποραδικές ναυμαχίες μεταξύ Κορινθίων και Αθηναίων
• επέμβαση των Αθηναίων στην Μήλο
• συμμαχία των Αθηναίων με τους Αργείους εναντίον της Σπάρτης
• εκστρατεία των Αθηναίων στην Σικελία

Εκστρατεία στην Σικελία (415-413) :
• αναποφασιστικότητα και ασθένεια του Νικία
• αυτομόληση του Αλκιβιάδη στο στρατόπεδο των Σπαρτιατών
• ο Λακεδαιμονίος στρατηγός Γύλιππος στο πλευρό των Συρακουσίων
• οι θάνατοι του Λαμάχου, του Νικία και του Δημοσθένη
• συντριβή του αθηναϊκού ναυτικού

Δεκελεικός Πόλεμος (413-404) :
• ανάμειξη των Περσών στην ελληνική διαμάχη
• οι Αθηναίοι σε κατάσταση πανικού
• ναυτική ήττα των Αθηναίων από τους Σπαρτιάτες.

⏏

 

9.6    Αρχιδάμειος πόλεμος

1.  Οι Αθηναίοι μαζεύουν τους νεκρούς από τον λοιμό.   2.  Ο Περικλής πέθανε από λοιμό το έτος 429, μαρμάρινη προτομή Μουσεία Βατικανού.

Ο βασιλιάς της Σπάρτης Αρχίδαμος εμφανίστηκε στην Αττική στα τέλη Μαΐου του 431 και άρχισε την ερήμωσή της. Οι Αθηναίοι κλείστηκαν στα Μακρά Τείχη, αποφεύγοντας την αντιπαράθεση με το πεζικό των Πελοποννησίων, ενώ το αθηναϊκό ναυτικό για αντιπερισπασμό λεηλατούσε τα παράλια της Πελοποννήσου και κυρίως την Ηλεία. Όταν οι Πελοποννήσιοι αποχώρησαν στα τέλη Ιουλίου, οι Αθηναίοι κυρίευσαν την Αίγινα, ερήμωσαν τις περιοχές των Λοκρών (στη σημερινή Αταλάντη) και λεηλάτησαν τα Μέγαρα.

Στο τέλος του πρώτου έτους, κατά την ταφή των νεκρών Αθηναίων, εκφωνήθηκε και ο Επιτάφιος του Περικλή, ένας φλογερός ύμνος στην Αθηναϊκή δημοκρατία και στην αγάπη του Αθηναίου προς την ελευθερία. Το παρακάτω απόσπασμα αναφέρεται συχνά σε πολεμικούς επικήδειους, καθώς είναι εξαιρετικό παράδειγμα απόδοσης τιμών στους νεκρούς :

«Ανδρών γαρ επιφανών πάσα γη τάφος, και ου στηλών μόνον εν τη οικεία σημαίνει επιγραφή, …» (Διότι τάφος των επιφανών ανδρών είναι κάθε τόπος, και δεν σώζεται το όνομά τους μόνο σε επιγραφές στην πατρίδα τους, αλλά διατηρείται η ανάμνησή τους και στις ξένες χώρες, πιο πολύ στη μνήμη και στις καρδιές των ανθρώπων παρά στα γραπτά μνημεία και στους τάφους.)

Την άνοιξη του 430 η Αθήνα χτυπήθηκε από λοιμό ο οποίος διάρκεσε περίπου 5 χρόνια και αποδεκάτισε κυριολεκτικά την πόλη. Το έτος 429 υπέκυψε και ο Περικλής από τον λοιμό, αφού πρώτα πέθαναν οι δύο γιοι του επίσης από λοιμό.

Οι διάδοχοί του αποδείχθηκαν κατώτεροι των περιστάσεων, αλλά η Αθήνα άντεξε ακόμα είκοσι πέντε χρόνια και νικήθηκε μόνο από το άφθονο περσικό χρήμα που ενίσχυσε τους Πελοποννήσιους.

Στην Αθήνα κυριαρχούσαν τώρα στους δημοκρατικούς ο φιλοπόλεμος και δημαγωγός Κλέων, ενώ στους αριστοκρατικούς ο πράος Νικίας. Το 425 οι Αθηναίοι κατέλαβαν την νήσο Σφακτηρία στην Πύλο, ήταν η πρώτη φορά στην ιστορία που ο σπαρτιατικός στρατός παραδόθηκε! Η Σπάρτη ζήτησε εσπευσμένα ειρήνη με την Αθήνα, αλλά οι δημαγωγοί ηγέτες της δεν δέχθηκαν.

⏏

 

9.7    Περικλής

1.  Ο Περικλής Αγορεύων στήν Πνύκα, του Philip Von Folz, 1860, Maximillean Palace, Μόναχο.   2.  Ο Περικλής και η Ασπασία επισκέπτονται το εργαστήριο του Φειδία, του Hector Le Roux.

Ο Περικλής ήταν μία χαρισματική και δημοφιλής προσωπικότητα που δεν ακολουθούσε αλλά ηγείτο του λαού της Αθήνας. Ποτέ δεν έπαιρνε μεγάλα ρίσκα και ήταν πάντοτε πολύ προσεκτικός στην επιλογή των εκστρατειών. Ακολουθώντας την στρατηγική σκέψη του Θεμιστοκλή, πίστευε ότι η Αθήνα έπρεπε να βασιστεί στην ναυτική της δύναμη και θεωρούσε τους Πελοποννήσιους σχεδόν ανίκητους στην ξηρά. Για να αμβλύνει το πλεονέκτημα της Σπάρτης στην ξηρά, ξανάκτισε τα τείχη της Αθήνας.

Κατά την διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου, ο Περικλής βασίστηκε σε μία μεγαλειώδη αμυντική στρατηγική που στόχο της είχε την εξασθένηση του αντιπάλου και την διατήρηση του status quo. Η Αθήνα δεν επέλεξε να νικήσει στρατιωτικά την Σπάρτη αλλά να καταστρέψει το στρατηγικό σχέδιο της. Οι Αθηναίοι έχασαν τον πόλεμο μόνον όταν εγκατέλειψαν την μεγαλοφυή στρατηγική του Περικλή.

Η ρητορική του Περικλή είχε έναν εκλεπτυσμένο τύπο λόγου, που δεν ήταν καθόλου χυδαίος, σε αντίθεση με τους περισσότερους δημαγωγούς της εποχής του. Θάμπωνε τους συμπολίτες του με τις ικανότητες λόγου που κατείχε και πάντα μιλούσε με έναν πράο και ήρεμο τρόπο.

Οι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς αποκαλούσαν τον Περικλή «Ολύμπιο», εκθείαζαν τις ικανότητές του και έγραψαν ότι «ο Περικλής κουβαλούσε τα όπλα του Δία όταν έβγαζε τους λόγους του».

Η μεγαλύτερη κληρονομιά που άφησε ο Περικλής θεωρούνται τα έργα τέχνης του Χρυσού Αιώνα της Αθήνας αλλά και τα λογοτεχνικά έργα της εποχής του, που διασώθηκαν μέχρι σήμερα. Η Ακρόπολη των Αθηνών, παρόλο που σήμερα είναι ερειπωμένη, στέκεται μέχρι σήμερα ως σύμβολο της σύγχρονης Αθήνας.

Η ελευθερία του λόγου θεωρείται η μεγαλύτερη και μακροβιότερη κληρονομιά που μας άφησε ο «Αιώνας του Περικλή». Ο Περικλής θεωρείται ο ιδανικός τύπος ηγέτη στην αρχαία Ελλάδα και ο «Επιτάφιος Λόγος» του, ακόμα και σήμερα θεωρείται συνώνυμο της πάλης για την δημοκρατία και την ελευθερία.

⏏

 

9.8    Νικίειος Ειρήνη

1.  Νικίας, εκτύπωση του Joachim von Sandrart der Alte, 1675, Νυρεμβέργη, Γερμανία.   2.  Πάπυρος που αναφέρεται στην Νικίειο Ειρήνη, Πλούταρχος (Νικ. 9.5).   3.  H «Σκεπτόμενη Αθηνά» πεπλοφόρος στηρίζεται στο δόρυ της και μελαγχολική κοιτάζει μια ορθογώνια στήλη, η οποία φέρει ονόματα πεσόντων σε μάχη, Μουσείο Ακροπόπεως, Αθήνα.

Η Πελοποννησιακή Συμμαχία είχε καταφέρει να κυριεύσει τις Πλαταιές, πόλη-κλειδί για την Αθήνα, να νικήσει σε μερικές ναυμαχίες την Αθηναϊκή Συμμαχία, να κυριεύσει την Αμφίπολη της Θράκης, σημαντική σύμμαχο της Αθήνας λόγω της παραγωγής χρυσού και ξυλείας και να νικήσει στο Δήλιο έξω από την Τανάγρα.

Στον πόλεμο ενεπλάκησαν και οι Μακεδόνες βασιλείς που είχαν τις δικές τους φιλοδοξίες στηρίζοντας ενεργά την Πελοποννησιακή Συμμαχία.

Η κυρίευσε της Πύλου έφερε τους Αθηναίους πολύ κοντά στην Σπάρτη και οι λεηλασίες της περιοχής της από τα Κύθηρα, διάψευσαν την πεποίθηση ότι αυτός ο πόλεμος θα διαρκούσε λίγα χρόνια. Επίσης η φυγή των ειλώτων στους οποίους στηριζόταν η επιβίωση της Σπάρτης και η απειλή πολέμου με το έως πρόσφατα ουδέτερο Άργος, θα μπορούσε να οδηγήσει την Σπάρτη σε διμέτωπο αγώνα.

Παρότι ο πόλεμος ήταν αμφίρροπος και οι δύο πλευρές είχαν ανάγκη από μια ανάπαυλα, επιπλέον στις μάχες των τελευταίων χρόνων είχαν σκοτωθεί δύο σημαντικά φιλοπόλεμα πρόσωπα, ο Βρασίδας των Λακεδαιμονίων και ο Κλέων των Αθηναίων. Αυτό άφηνε το έδαφος ανοιχτό για τον Νικία στην Αθήνα και για τον Πλειστοάνακτα στην Σπάρτη, πρόσωπα που επιζητούσαν την ειρήνη.

Οι δύο πόλεις υπέγραψαν την άνοιξη του έτους 421 τη «Νικίειο ειρήνη», η οποία συμφωνήθηκε να έχει διάρκεια 50 ετών, την οποία δεν αποδέχθηκε η Κόρινθος και αρκετές άλλες πόλεις.

Με την ειρήνη αυτή έληξε η πρώτη φάση του πολέμου και οι αντίπαλοι συμφωνήθηκε να επανέλθουν, με εκατέρωθεν μικρές εξαιρέσεις, στα εδάφη που κατείχαν πριν το 431. Στην Αθήνα αναγνωριζόταν το δικαίωμα να διαχειρίζεται ως εσωτερική της υπόθεση τα των συμμάχων της με εξαίρεση τις λιγοστές πόλεις που κατονομάζοντο ως ανεξάρτητες. Εντούτοις Αθήνα και Σπάρτη εξαρχής αποδείχθηκαν απρόθυμες να τηρήσουν τα συμφωνημένα.

⏏

 

9.9    Μεσοπόλεμος

1.  Η φρικτή σφαγή των Μηλίων από τους Αθηναίους.   2.  Η Αμφίπολη στις όχθες του ποταμού Στρυμόνα.

Το Άργος έχοντας τις δικές του διεκδικήσεις στην Πελοπόννησο συμμάχησε με την Μαντίνεια εναντίον της Σπάρτης, έχοντας τους Αθηναίους στο πλευρό του. Στην μάχη που δόθηκε το 418 μεταξύ Αργείων και Σπαρτιατών νίκησαν οι δεύτεροι με αποτέλεσμα να αναπτερωθεί το ηθικό των Λακεδαιμονίων.

Το έτος 416 οι Αθηναίοι επιτέθηκαν στην Μήλο, μια μικρή Λακεδαιμονική αποικία, με σκοπό να την αναγκάσουν να ενταχθεί στην Αθηναϊκή Συμμαχία. Οι Αθηναίοι μετά την άρνησή των Μηλίων κατάλαβαν το νησί και αφού σφαγίασαν τον πληθυσμό εγκατέστησαν στο νησί Αθηναίους εποίκους.

Σύμφωνα με τους όρους της Νικίειου Ειρήνης οι Σπαρτιάτες έπρεπε να επιστρέψουν την Αμφίπολη στους Αθηναίους. Οι Αμφιπολίτες όμως ευχαριστημένοι από την νέα τάξη πραγμάτων που έθεσαν οι Σπαρτιάτες, αρνήθηκαν να επιστρέψουν στην μητρόπολή τους. Το 414 ο Αθηναίος στρατηγός Ευετίων με συμμάχους τον βασιλιά της Μακεδονίας Περδίκα και πολλούς Θράκες πολιόρκησε την Αμφίπολη αλλά απέτυχε να την καταλάβει.

O Αλκιβιάδης Κλεινίου (450-404) πολιτικός, ρήτορας και στρατηγός, μέλος της αριστοκρατικής οικογένειας των Αλκμεωνίδων, στις αρχές της δεκαετίας του 410, κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, υιοθέτησε μια επιθετική πολιτική και ήταν υποστηρικτής της εκστρατείας στην Σικελία.

⏏

 

9.10    Σικελική Εκστρατεία

1.  Αλκιβιάδης, ρωμαϊκό αντίγραφο ελληνικού πρότυπου του 4ου αι. π.Χ., Musei Capitolini, Ρώμη.   2.  Νικίας, των W.Je. Bryan, F.W. Halsey, 1906.   3.  Η πορεία του αθηναϊκού στόλου προς τη Σικελία

Ο Αλκιβιάδης, πολιτικός με πολλές ικανότητες και υπέρμετρες φιλοδοξίες, χρησιμοποιώντας ως πρόφαση τον πόλεμο δυο σικελικών πόλεων, της Εγέστας και του Σελινούντα, έπεισε την Εκκλησία του Δήμου, παρά τις αντιρρήσεις του Νικία, να οργανώσει μεγάλη εκστρατεία στην Σικελία για την αποστολή βοήθειας προς τους Εγεσταίους, φίλους της Αθήνας. Η Εκκλησία όρισε ως αρχηγούς της εκστρατείας τρεις στρατηγούς με πλήρεις εξουσίες (στρατηγούς αυτοκράτορες), τον Αλκιβιάδη, τον Νικία και τον Λάμαχο.

Όταν ο στόλος των Αθηναίων έφτασε στην Σικελία, στην Αθήνα ξέσπασε οξύτατη πολιτική κρίση. Ο Αλκιβιάδης κατηγορήθηκε από τους εχθρούς του ότι την παραμονή της αναχώρησης για τη Σικελία αυτός και οι φίλοι του, σε κατάσταση μέθης, είχαν ακρωτηριάσει τις ερμαϊκές στήλες που χρησίμευαν ως οδοδείκτες στους δρόμους και τις πλατείες της πόλης. Ο λαός είχε δώσει υπερβολική σημασία στο γεγονός αυτό και η κατηγορία για ιεροσυλία ήταν φοβερή. Η Εκκλησία του Δήμου αποφάσισε να ανακαλέσει από την Σικελία τον Αλκιβιάδη.

Ο Αλκιβιάδης φοβούμενος την καταδίκη του σε θάνατο, αρνήθηκε να επιστρέψει στην Αθήνα και κατέφυγε στην Σπάρτη, όπου προδίδοντας την πόλη του, συμβούλευσε τους Σπαρτιάτες να εκστρατεύσουν στην Σικελία για να βοηθήσουν τους Σελινούντιους και τους σύμμαχους τους Συρακούσιους. Ακόμη προέτρεψε να καταλάβουν και να οχυρώσουν την Δεκέλεια στην Αττική για να αποκόψουν την Αθήνα από την αγροτική ενδοχώρα.

Στην Σικελία η κατάσταση εξελίχθηκε άσχημα για τους Αθηναίους. Ο εμπνευστής της εκστρατείας ήταν απών, ο Νικίας δεν πίστευε στην επιχείρηση και ο Λάμαχος είχε φονευθεί στην μάχη. Όταν έφτασαν οι σπαρτιατικές ενισχύσεις υπό τον ικανότατο στρατηγό Γύλιππο, η κατάσταση χειροτέρευσε για τους Αθηναίους και κατέληξε σε καταστροφή. Οι στρατηγοί Δημοσθένης και Νικίας παραδόθηκαν και εκτελέστηκαν, ενώ 7.000 αιχμάλωτοι Αθηναίοι και σύμμαχοί τους πέθαναν από τις κακουχίες στα λατομεία των Συρακουσών.

⏏

 

9.11    Δεκελεικός Πόλεμος

1.  Δεκέλεια Αττικής.   2.  Χίος, Κλαζομενές, Ερυθραία και Μίλητος, επαναστατημένες πόλεις.

Ο Αλκιβιάδης στην Σπάρτη υπηρέτησε ως στρατιωτικός σύμβουλος και την βοήθησε να κερδίσει αρκετές σημαντικές μάχες. Μεταξύ άλλων τους συμβούλευσε να κτίσουν ένα μόνιμο φρούριο στη Δεκέλεια 16 χλμ από την Αθήνα, θεατό από την πόλη. Κάνοντας το αυτό οι Σπαρτιάτες απέκοψαν τους Αθηναίους από τα σπίτια τους, τις καλλιέργειες τους και τα ορυχεία αργύρου που είχαν στο Λαύριο.

Αυτό ήταν μέρος του σχεδίου του Αλκιβιάδη να φέρει τον πόλεμο με την Αθήνα μέσα στην Αττική. Αυτή η κίνηση ήταν καταστροφική για την Αθήνα. οι Αθηναίοι αναγκάστηκαν να μείνουν μέσα στα Μακρά Τείχη για έναν χρόνο, λαμβάνοντας εφόδια μόνον από την θάλασσα.

Τα μέλη της Δηλιακής Συμμαχίας βλέποντας την Αθήνα πολιορκημένη σε δεύτερο μέτωπο, άρχισαν να σκέφτονται την εξέγερση. Ο Αλκιβιάδης με τον σπαρτιατικό στόλο πήγε στην Ιωνία όπου παρακίνησε τις ιωνικές πόλεις να αρχίσουν την εξέγερση. Σταδιακά η Χίος, οι Κλαζομενές, η Ερυθραία και η Μίλητος αποστάτησαν. Οι Αθηναίοι αναγκάστηκαν να στείλουν στόλο ο οποίος χρησιμοποιώντας ως βάση την Σάμο, που είχε παραμείνει πιστή, επανέφεραν τις παραπάνω πόλεις στην Δηλιακή Συμμαχία.

Παρά τις πολύτιμες συμβουλές που έδωσε στους Σπαρτιάτες, ο Αλκιβιάδης απώλεσε την εύνοια της σπαρτιατικής κυβέρνησης. Η επιρροή του Αλκιβιάδη μειώθηκε ακόμη μετά την αποχώρηση του Ένδιου, ενός εφόρου με τον οποίο είχε καλές σχέσεις. Τέλος όταν αποκαλύφθηκε ότι είχε ερωτικές σχέσεις με την σύζυγο του βασιλιά Άγη Α’ και διατάχθηκε ο θάνατος του κατέφυγε στην Μικρά Ασία.

Ο Αλκιβιάδης, που είχε καταφύγει στη αυλή του Πέρση σατράπη Τισσαφέρνη, συμβούλευσε τους Πέρσες να διατηρήσουν τον πόλεμο μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης, εξαντλώντας αρχικά την Αθήνα και μετά τη Σπάρτη με στόχο να χρησιμοποιήσει την επιρροή του με τους Πέρσες για να πραγματοποιηθεί η αποκατάσταση του στην Αθήνα.

⏏

 

9.12    Πραξικόπημα στην Αθήνα

1.  Αποικίες στον Ελλήσποντο και Προποντίδα.   2.  Θρασύβουλος ο αναστηλωτής της Δημοκρατίας.

Μετά την καταστροφή στην Σικελία οι πλούσιοι Αθηναίοι, που επωμίζοντο τις δαπάνες του πολέμου, σχεδίαζαν την ανατροπή του δημοκρατικού πολιτεύματος, καταφεύγοντας και στην δολοφονία επιφανών δημοκρατικών ηγετών, όπως του Ανδροκλή. Στο ολιγαρχικό πραξικόπημα μετείχαν ο ρήτορας Αντιφώντας, οι δημαγωγοί Φρύνιχος και Πείσανδρος και ο μετριοπαθής Θηραμένης.

Οι συνωμότες δημιούργησαν την «Βουλή των 400», ένα σώμα με απόλυτες εξουσίες, αποτελούμενο από ακραίους ολιγαρχικούς, κατάργησαν την εκλεγόμενη Βουλή των Πεντακοσίων καταλύοντας την Δημοκρατία.

Τα πληρώματα του πανίσχυρου αθηναϊκού στόλου που εκείνη την περίοδο βρίσκοντο στην Σάμο, μόλις έμαθαν για το πραξικόπημα στην Αθήνα, ορκίστηκαν πίστη στη δημοκρατία, καθαίρεσαν τους αρχηγούς τους και εξέλεξαν νέους, μεταξύ αυτών τον Θρασύβουλο και τον Θράσυλο. Οι νέοι ηγέτες του στόλου ανακάλεσαν τον Αλκιβιάδη και διακήρυξαν την πρόθεσή τους να συνεχίσουν τον πόλεμο κατά της Σπάρτης.

Στην Αθήνα στους κόλπους των ολιγαρχικών ξέσπασε διαμάχη μεταξύ μετριοπαθών και ακραίων στοιχείων. Οι ακραίοι ολιγαρχικοί υπό τον Φρύνιχο ευρισκόμενοι υπό πίεση, ήταν έτοιμοι να συνάψουν ειρήνη με τους Σπαρτιάτες, θυσιάζοντας την ηγεμονία ακόμη και την ανεξαρτησία της πόλης. Στην αντίδραση των οπλιτών δολοφονήθηκε ο Φρύνιχος και το ίδιο έτος (411) ο Θηραμένης και οι μετριοπαθείς ολιγαρχικοί εγκατέστησαν την «Βουλή των Πεντακισχιλίων» (5.000) δημιουργώντας ένα νέο πολίτευμα με συνδυασμό ολιγαρχικών και δημοκρατικών στοιχείων.

Το 410 οι Σπαρτιάτες με 80 πλοία υπό τον Μίνανδρο και την υποστήριξη του Φαρνάβαζου πολιόρκησαν την Κύζικο του Ελλησπόντου. Το έτος 411 αθηναϊκός στόλος 86 πλοίων υπό τους Αλκιβιάδη, Θηραμένη και Θρασύβουλο, έσπευσε στην Κύζικο όπου νίκησαν τον σπαρτιατικό τον οποίο κατέλαβαν, ενώ ο Αθηναίος στρατηγός Χάρης με τις χερσαίες του δυνάμεις νίκησε το περσικό στρατό του Φαρνάβαζου.

Μετά την νίκη στην Κύζικο, η Αθήνα επανήλθε στην δημοκρατία.

⏏

 

9.13    Αιγός Ποταμοί

1.  Η μάχη στους Αιγός Ποταμούς, από Ελλήνων Δίκτυο.   2.  Κατάληψη άδειων αθηναϊκών πλοίων, από Ελλήνων Δίκτυο.

Το έτος 405 ο αθηναϊκός και ο σπαρτιατικός στόλος συναντήθηκαν στον Ελλήσποντο. Οι Αθηναίοι προκάλεσαν τους Σπαρτιάτες να ναυμαχήσουν, όμως ο αρχηγός των Σπαρτιατών Λύσανδρος δεν ενέδωσε στην πρόκληση ούτε την πρώτη φορά ούτε την δεύτερη.

Οι Αθηναίοι κάποια στιγμή αποβιβάστηκαν στην δυτική ακτή των Δαρδανελλίων, στη θέση Αιγός Ποταμοί για να προμηθευτούν τα απαραίτητα τρόφιμα. Τότε ο Λύσανδρος βρήκε την ευκαιρία και επιτέθηκε. Συνέλαβε όλα τα αφύλακτα πλοία και παρότι ο Κόνων, ο οποίος ήταν αρχηγός του αθηναϊκού στόλου, σήμανε να επιβιβαστούν όλοι οι Αθηναίοι στα καράβια, ήταν πια πολύ αργά. Κατάφεραν να ξεφύγουν μόνο εννιά από τα πλοία των Αθηναίων ενώ όλα τα υπόλοιπα καταλήφθηκαν.

Πολλοί άνδρες κατέφυγαν στα γύρω βουνά, αλλά καταδιώχθηκαν ανηλεώς. Ο Λύσανδρος εκτέλεσε όλους τους Αθηναίους αιχμαλώτους εκτός από τον Αθηναίο στρατηγό Αδείμαντο. Σύμφωνα με άλλους ο Αδείμαντος γλίτωσε επειδή πρόδωσε.

Μετά την ήττα των Αθηναίων η «Πάραλος», ένα από τα έξι «ιερά πλοία» της Αθηναϊκής Δημοκρατίας έφερε στον Πειραιά την είδηση για την συμφορά. H λύπη των Αθηναίων ήταν μεγάλη, έμειναν όλη την νύχτα ξάγρυπνοι. Την άλλη μέρα όμως ετοιμάστηκαν να αμυνθούν, επισκεύαζαν τα τείχη, εγκατέστησαν φρουρούς και περίμεναν την πολιορκία.

O άλλος βασιλιάς της Σπάρτης, ο Παυσανίας, με τον υπόλοιπο στρατό και τους συμμάχους, εκτός από τους Aργείους, εισέβαλε στην Αττική, στρατοπέδευσε κοντά στα τείχη και άρχισε να πολιορκεί την πόλη.

Oι Aθηναίοι, όσο υπήρχαν τρόφιμα αντιστέκοντο, όταν όμως αυτά τελείωσαν και οι άνθρωποι άρχισαν να πεθαίνουν από την πείνα έστειλαν πρέσβεις στους Σπαρτιάτες για ειρήνη.

⏏

 

9.14    Η Συνθηκολόγηση

1.  Επιτύμβιο ανάγλυφο με παράσταση έφιππων πολεμιστών, το επίσημο μνημείο της αθηναϊκής πολιτείας για τους πρώτους νεκρούς του πολέμου, 420-410 πκχ., Villa Albani, Roma.   2.  Kατακρήμνιση των τειχών της Αθήνας υπό τους ήχους μουσικής.

O Θηραμένης και εννέα πρέσβεις των Aθηναίων πήγαν στην Σπάρτη και παρουσιάστηκαν στο Συνέδριο. Eκεί οι Kορίνθιοι, και προ πάντων οι Θηβαίοι, και πολλοί άλλοι έλεγαν στους Σπαρτιάτες να μη συνομολογήσουν ειρήνη, αλλά να καταστρέψουν την πόλη και να εξανδραποδίσουν τους κατοίκους της.

Οι Σπαρτιάτες όμως δείχνοντας μεγαλοψυχία και αναλογιζόμενοι την προσφορά της Αθήνας κατά τους Περσικούς Πολέμους αρνήθηκαν να την καταστρέψουν και να υποδουλώσουν τους κατοίκους και δέχτηκαν να συνάψουν ειρήνη σώζοντάς την από την οργή των υπόλοιπων Ελλήνων, αφού καμία πόλη δεν μπορούσε να αμφισβητήσει την απόφαση τους.

Η ειρήνη συνάφθηκε με τους παρακάτω όρους :
• οι Αθηναίοι να παραδώσουν όλα τα πλοία τους, εκτός από 12
• να κατεδαφιστούν τα Μακρά Τείχη και τα τείχη του Πειραιά
• να επανέλθουν όλοι οι πολιτικοί εξόριστοι
• οι Αθηναίοι να ακολουθούν τους Σπαρτιάτες και να έχουν τους ίδιους εχθρούς και φίλους.

Ύστερα από αυτά ο Λύσανδρος, με 200 τριήρεις, κατέπλευσε στον Πειραιά, ενώ οι Aθηναίοι άρχισαν να κατακρημνίζουν τα τείχη υπό τους ήχους μουσικής αυλητρίδων και με πολλή προθυμία, γιατί νόμιζαν ότι εκείνη η ημέρα ήταν η αρχή της ελευθερίας της Eλλάδος. Φρούραρχος της Αθήνας ορίστηκε ο Κολλίβιος με 700 Σπαρτιάτες, ο οποίος εγκαταστάθηκε στην Ακρόπολη.

Ήταν η 16η Mουνιχιώνος (Aπριλίου) του έτους 404. Tην ίδια ημερομηνία οι Aθηναίοι είχαν νικήσει στην ναυμαχία της Σαλαμίνας.

Ο πόλεμος αυτός ήταν το τέλος της αθηναϊκής ηγεμονίας και επηρέασε καθοριστικά τον Ελλαδικό κόσμο. Σχεδόν όλες οι Ελληνικές πόλεις πήραν μέρος σε αυτόν και οι πολεμικές συρράξεις έλαβαν χώρα σε όλον σχεδόν τον ελληνόφωνο κόσμο. Γι’ αυτό και ονομάζεται από νεότερους ερευνητές «Αρχαίος Παγκόσμιος Πόλεμος».

⏏

 

9.15    Η υψηλή στρατηγική της Αθήνας

1.  Περικλής, μαρμάρινο άγαλμα, 2006, πλατεία Κοτζιά, Αθήνα.   2.  Τα τείχη της πόλης, τα Μακρά Τείχη και τα τείχη του Πειραιά, ήταν ένα από τα πλεονεκτήματα της Αθήνας στο, Πελοποννησιακό Πόλεμο.

Λίγο πριν ξεκινήσει ο πόλεμος, ο Περικλής είχε θέσει τις βάσεις της στρατηγικής που θα ακολουθούσε η Αθήνα : απόρριψη κατευνασμού και αποφυγή υπερεξάπλωσης. Στόχος του Περικλή ήταν να πείσει τους Σπαρτιάτες ότι ο πόλεμος εναντίον της Αθήνας ήταν μάταιος.

Ο Περικλής επέμενε στην εξασφάλιση της ισοτιμίας μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης, διότι κάθε μονομερής παραχώρηση, οσοδήποτε μικρή, εκ μέρους της Αθήνας θα υπονόμευε την ισοτιμία. Παράδειγμα είναι το αίτημα των Σπαρτιατών, πριν από την έναρξη του πολέμου, της ανάκλησης του «Μεγαρικού Ψηφίσματος» για την διατήρηση της ειρήνης. Αυτό το μικρής σημασίας ζήτημα απορρίφθηκε διότι θεωρήθηκε ένα τεστ της αποφασιστικότητας των Αθηναίων.

Αναφορικά με την αποφυγή υπερεξάπλωσης ο Περικλής είχε θέσει σαν προτεραιότητα την διατήρηση της υφιστάμενης κατάστασης, η οποία λόγω της μεγαλύτερης δυναμικής της, θα ωφελούσε μακροπρόθεσμα την Αθήνα.

Τέλος εκτός τα στρατιωτικά χρησιμοποίησε και οικονομικά, διπλωματικά και τεχνολογικά μέσα, των οποίων ο συνδυασμός διέπετο από τις εξής αρχές :
• εξισορρόπηση της ισχύος του αντιπάλου (με συμμαχίες, λαμβάνοντας πλοία και οικονομική υποστήριξη από τους συμμάχους)
• εκμετάλλευση των πλεονεκτημάτων της Αθήνας (τείχη της πόλης, ναυτικό)
• αποτροπή του αντιπάλου με χρήση αντιποίνων
• υπονόμευση της ισχύος του αντιπάλου (οικονομικός πολέμος και εκφοβισμός των συμμάχων της Σπάρτης)

Μετά τον θάνατο του Περικλή με την ηγεσία του Αλκιβιάδη, οι Αθηναίοι εγκατέλειψαν την μη υπερεξάπλωση και επιδίωξαν την κυριαρχία όλου του Ελληνικού κόσμου και της Δυτικής Μεσογείου (Σικελική εκστρατεία). Στην συνέχεια η Αθήνα για να περισώσει ό,τι είχε απομείνει συνέχισε την στρατηγική της εκμηδένισης με αποφασίστηκες εμπλοκές στην θάλασσα. Το αποτέλεσμα ήταν η ήττα στους Αιγός Ποταμούς το έτος 405.

⏏

 

9.16    Πρόσωπα

Περικλής,    Νικίας,    Αλκιβιάδης,     Νικίας,    Κόνων.

Ηγέτες της Αθήνας
461-431  Περικλής Ξανθίππου (495-429)
431-430  Φορμίων
430-429  Περικλής Ξανθίππου (495-429)
429-422  Κλέων Κλεαινέτη ( ? -422)
422-420  Νικίας Νικηράτου (469-413)
420-413  Αλκιβιάδης Κλεινίου (450-404)
413-412  Νικίας Νικηράτου (469-413)
412-411  Θηραμένης (451-404)
411-410  Πείσανδρος
410-409  Θρασύβουλος Λύκου ( ? – 388)
409-407  Αλκιβιάδης Κλεινίου (450-404)
407-404  Κόνων Τιμόθεου ( ? -354)

Αθηναίοι στρατηγοί
Άνυτος Ανθεμίωνος
Αυτοκλής Τιμολαίου
Ευκτήμων
Ιώλκιος
Ιπποκλής
Ιπποκράτης Αρίφρωνος (459–424)
Λάμαχος Ξενοφώντος (470-414)
Λυσικλής ( ? -428)
Τολμίδης ( ? -447)
Φρύνιχος
 
Ολυμπιονίκης
416  Αλκιβιάδης Κλεινία, τέθριππο

⏏

Επιλογές :
Αρχική σελίδα :   Ιστορία της πόλεως των Αθηνών
Κεφάλαιο 8 :        Χρυσός Αιώνας
Κεφάλαιο 10 :      Αναγέννηση της Αθήνας

 

10.   Αναγέννηση της Αθήνας

Pubblicato su da

 

Ιστορία πόλεως Αθηνών   |   Αθήνα

431 – 404 πκχ.

Νίκες που θυσιάζουν ταύρο, ανάγλυφη πλάκα από το θωρακείο του πύργου της Αθηνάς Νίκης, Μουσείο Ακροπόλεως, Αθήνα.

Περιεχόμενα

 

 

10.1    Τριάκοντα Τύραννοι

1.  Φρουρά Σπαρτιατών στην Αθήνα.   2.  Στρατιώτες των Τριάκοντα.

Μετά την ταπεινωτική ήττα των Αθηναίων, ο Λακεδαιμόνιος νικητής του πολέμου Λύσανδρος συναίνεσε στην σύναψη ειρήνης «με τον όρο να εφαρμόσουν το πολίτευμα των προγόνων τους». Η Εκκλησία του Δήμου δημιούργησε ένα σώμα τριάκοντα (30) ανδρών, με σκοπός την επιστροφή στην «πάτριο πολιτεία» με μέλη επιλεγμένα από τους φίλους του Θηραμένη και του Κριτία.

Aπό τις πρώτες πράξεις των Τριάκοντα ήταν η δικαστική δολοφονία των δημοκρατικών αρχηγών, υποχρεώνοντας τα μέλη της Bουλής των 500 να ψηφίσουν θάνατο. Έπειτα μείωσαν τον αριθμό των ατόμων που κατείχαν πλήρη πολιτικά δικαιώματα στους 3.000 και διόρισαν οι ίδιοι τα μέλη της Βουλής των 500. Κατάργησαν τους νόμους του Εφιάλτη, του Αρχίστρατου και ορισμένους του Σόλωνα, μετατρέποντας την διακυβέρνηση σε τυραννία και δημιούργησαν μια σωματοφυλακή 300 ανδρών που κουβαλούσαν μαστίγια.

Στους Τριάκοντα υπήρχαν δύο στρατόπεδα, του φιλολάκωνα Κριτία με εξτρεμιστικές ιδέες και του Θηραμένη με μετριοπαθή στάση. O Kριτίας με την απειλή της διαγραφής από τον κατάλογο των προνομιούχων, ανάγκαζε τους λιγότερο πρόθυμους να υπακούουν στις διαταγές του. Όταν ο Kριτίας επέβαλε τις απόψεις του, εξαπόλυσε κύμα διώξεων στο οποίο συμμετείχαν και οι στρατιώτες του Σπαρτιάτη φρούραρχου της Αθήνας, Κολλίβιου.

Aθηναίοι κάθε κατηγορίας και μέτοικοι συλλαμβάνοντο οποιαδήποτε ώρα της ημέρας ή της νύχτας, στην Aγορά ή στα σπίτια τους, την ώρα του φαγητού ή του ύπνου και θανατώνοντο χωρίς δίκη.

Ορισμένες καταδίκες πλουσίων πολιτών και μετοίκων είχαν σκοπό την δήμευση της περιουσίας τους. Oι Tύραννοι αντιμετώπιζαν πολλά έξοδα, την καταβολή φόρων στην Σπάρτη, την συντήρηση της φρουράς των Σπαρτιατών, των μισθοφόρων και των μαστι- γοφόρων.

H αθηναϊκή οικονομία είχε υποστεί βαρύτατο κλονισμό από τον μακροχρόνιο πόλεμο, οι φόροι από τον αγροτικό τομέα απέδιδαν ελάχιστα, τα τέλη από τις εισαγωγές και εξαγωγές είχαν μηδενισθεί και τέλος τα έσοδα από την φορολογία των συμμάχων είχαν χαθεί.

⏏

 

10.2    O θάνατος του Θηραμένη

1.  Ο Θηραμένης συλλαμβάνεται με εντολή του Κριτία.   2.  Η σκληρή και αιματοβαμένη καταπίεση των Τριάκοντα.

Ο Θηραμένης άρχισε να επικρίνει την πολιτική του Kριτία και των Tριάκοντα και παρατηρούσε ότι ετοιμάζοντο να κάνουν πολύ χειρότερα από όσα έκαναν οι συκοφάντες εκβιάζοντας τους πλούσιους επί δημοκρατίας. Tελικά ο Kριτίας εξοργισμένος από τις συχνές επικρίσεις αποφάσισε να απαλλαγεί από αυτόν.

Ο Κριτίας ζήτησε από την Bουλή να δικάσει τον Θηραμένη διότι αποτελούσε κίνδυνο για το καθεστώς, ζητώντας την θανατική του ποινή. Eπειδή όμως φοβόταν ότι πολλοί βουλευτές θα δίσταζαν να υπακούσουν, έστειλε στο βουλευτήριο την ημέρα της δίκης μια ομάδα οπλισμένων μπράβων.

Mετά το τέλος της ομιλίας του Θηραμένη, που έκανε εντύπωση στους βουλευτές, σηκώθηκε ο Kριτίας και είπε: «Πιστεύω ότι ένας αρχηγός έχει καθήκον να μην αφήσει τους φίλους του να διαπράξουν ένα σφάλμα. Tο ίδιο θα κάμω κι εγώ. Aλλά και αυτοί εδώ (προσέθεσε δείχνοντας τους έμπιστους του) λένε ότι δεν θα επιτρέψουν να αθωωθεί κάποιος που υποσκάπτει ολοφάνερα την ολιγαρχία».

O Θηραμένης τότε έτρεξε στον βωμό της Eστίας ως ικέτης, όμως οι οπλοφόροι του Kριτία τον απέσπασαν από τον βωμό και τον οδήγησαν μέσα από την Aγορά στο δεσμωτήριο και τον υποχρέωσαν να πιεί το κώνειο.

Mετά την θανάτωση του Θηραμένη, η παρουσία των Tριάκοντα έγινε πιο σκληρή και αιματοβαμμένη. Aυξήθηκαν οι εκτελέσεις και απαγορεύθηκε στους κατοίκους της υπαίθρου, που δεν ανήκαν στους 3.000 με πολιτικά δικαιώματα, να μπαίνουν στην πόλη. O φόβος και η ανάγκη έκαναν τους Aθηναίους να εγκαταλείπουν τον τόπο της κατοικίας και της εργασίας τους προς τα γειτονικά κράτη Kόρινθο, Mέγαρα, Άργος και Θήβα.

Ο Αριστοτέλης, ο Ισοκράτης και ο Αισχίνης υπολόγιζαν τον αριθμό των θυμάτων στα 1.500 άτομα (και ισάριθμους μέτοικους), ένας μεγάλος αριθμός για έναν πληθυσμό 40.000 ανδρών με πολιτικά δικαιώματα.

Ο Σωκράτης γνώριζε προσωπικά τον Κριτία και δεν ήταν αντίθετος με την «ολιγαρχική επανάσταση», ο Πλάτων και ο Ξενοφών στην συνέχεια αρνήθηκαν πεισματικά ότι συμμετείχε του Σωκράτη στις πράξεις τους.

⏏

 

10.3    Η πτώση των Τριάκοντα

1.  Το κάστρο των Αθηνών στην Φυλή.   2.  Μουνιχία των κλασικών χρόνων, σχέδιο Η. Μουτοπούλου, 1974.

Στην Θήβα είχε καταφύγει και ο στρατηγός Θρασύβουλος που είχε αποκαταστήσει την δημοκρατία μετά το πραξικόπημα των ολιγαρχικών το 411. O Θρασύβουλος ξεκίνησε από την Θήβα με εβδομήντα άνδρες και κατέλαβε το φρούριο της Φυλής (403). Οι Tριάκοντα έσπευσαν με 3.000 οπλίτες και ιππείς και αφού δεν κατάφεραν τίποτα και έχασαν πολλούς άνδρες, αποσύρθηκαν στις Αχαρνές.

Eν τω μεταξύ στην Φυλή συνέρρεαν άνδρες από όλη την Αττική. O Θρασύβουλος ξεκίνησε νύχτα με χίλιους άνδρες για τον Πειραιά και κατέλαβε τον οχυρό λόφο της Mουνιχίας (Kαστέλλα). Μόλις το έμαθαν οι Tριάκοντα κατέβηκαν στον Πειραιά με τους Σπαρτιάτες φρουρούς, ιππείς και πεζούς και στην μάχη που ακολούθησε σκοτώθηκε ο Kριτίας.

Οι δημοκρατικοί του Πειραιά ενισχύοντο συνεχώς με νέες προσχωρήσεις. Οι ολιγαρχικοί έστειλαν τον Φείδωνα στην Σπάρτη να ζητήσει βοήθεια.

Στην Αττική έφθασε ο βασιλιάς της Σπάρτης Παυσανίας Α’ για να πετύχει ειρήνη ανάμεσα στις δύο παρατάξεις, οι οποίες συμφώνησαν στους όρους :
• η Eλευσίνα θα αποτελούσε ξεχωριστό κράτος, στο οποίο θα συγκεντρώνοντο όλοι οι ολιγαρχικοί
• όσοι ήθελαν να μείνουν στην Aθήνα, αν βαρύνοντο με αδικήματα, θα λογοδοτούσαν σε δικαστήρια
• οι φόνοι και οι τραυματισμοί θα δικάζοντο σύμφωνα με τους νόμους της δημοκρατίας και οι άλλες πράξεις των ολιγαρχικών θα αμνηστεύοντο

Μετά την επικύρωση των συμφωνιών με όρκους ο Παυσανίας κήρυξε την λήξη της εκστρατείας, ενώ οι δημοκρατικοί του Πειραιά με τον Θρασύβουλο ανέβηκαν στην Aθήνα και θυσίασαν στην πολιούχο. H δημοκρατία αποκαταστάθηκε.

Τα υπολείμματα των Tυράννων με φανατικούς οπαδούς, στο κράτος της Eλευσίνας, συγκέντρωσαν μισθοφόρους για να ανακτήσουν την Aθήνα. Oι Aθηναίοι ανάγκασαν τους αρχηγούς τους να έλθουν σε διαπραγματεύσεις, όπου τους συνέλαβαν και τους θανάτωσαν. Tους άλλους τους έπεισαν να καταθέσουν τα όπλα με αντάλλαγμα τη γενική αμνηστία που το δημοκρατικό κόμμα τήρησε.

⏏

 

10.4    Η αναγέννηση της Δημοκρατίας

1.  Πνύκα, χώρος συγκέντρωσης της Εκκλησίας του Δήμου.   2.  Ο θάνατος του Σωκράτη, 1787, Jacques-Louis David (1748-1825), Metropolitan Museum of Art, Νέα Υόρκη.

Ο Θρασύβουλος του Λύκου (μέσα 5ου αι.-388) από τον Δήμο Στειρίας (Πόρτο Ράφτη), ήταν ικανός Αθηναίος στρατηγός με συμμετοχή σε πολλές ναυμαχίες και ηγέτης της δημοκρατικής παράταξης μετά την ανατροπή των Τριάκοντα Τυράννων.

Στα πλαίσια της αναγεννημένης δημοκρατίας του έτους 403 ο Θρασύβουλος προώθησε μια ριζοσπαστική δημοκρατική πολιτική, την οποία δεν ήταν έτοιμος να αποδεχτεί ο λαός.

Ο Θρασύβουλος πρότεινε στην Εκκλησία του Δήμου την επαναφορά της πληρωμής για όσους ασκούσαν πολιτική θητεία, και προσπάθησε να δώσει το δικαίωμα του «Αθηναίου πολίτη» στους μέτοικους και τους ξένους που πολέμησαν στο πλευρό του κατά των Τριάκοντα Τυράννων. Αλλά ενώ ο δήμος ψήφισε την πρόταση του Θρασύβουλου, ο νόμος τελικά ακυρώθηκε στο δικαστήριο της Ηλιαίας για τυπικούς λόγους.

Στην Αθήνα ακολούθησαν διώξεις των ολιγαρχικών και στα πλαίσια αυτών των διώξεων καταδικάστηκε σε θάνατο και ο φιλόσοφος Σωκράτης που είχε στηρίξει το καθεστώς των ολιγαρχικών και αναγκάστηκε το 399 να πιει το κώνειο.

⏏

 

10.5    Κορινθιακός Πόλεμος

1.  Αντιλακωνικός Συνασπισμός Αθήνας, Θήβας, Κορίνθου και Άργους.   2.  Η επιτύμβια στήλη του Δεξίλεω, ενός Αθηναίου που σκοτώθηκε στον Κορινθιακό πόλεμο, 394 π.Χ., Μουσείο Κεραμεικού, Αθήνα.   3.  Λυδία.

Η Πελοποννησιακή (αλλιώς Σπαρτιατική) Συμμαχία άρχισε να καταρρέει όταν το έτος 402 η Σπάρτη επιτέθηκε στην Ήλιδα, μέλος της Συμμαχίας που ήθελε να αποσκιρτήσει. Τότε η Κόρινθος και η Θήβα αρνήθηκαν να βοηθήσουν την Σπάρτη να καταλάβει την Ήλιδα.

Στην συνέχεια το 398, η Θήβα, η Κόρινθος και η Αθήνα αρνήθηκαν να βοηθήσουν την Σπάρτη στην εκστρατεία της στην Ιωνία κατά των Περσών. Παρά την απουσία των συμμάχων της, η Σπάρτη με τον Αγησίλαο νίκησε τους Πέρσες και έφτασε μέχρι τις Σάρδεις. Ο Φαρνάβαζος ανίκανος να νικήσει τον στρατό του Αγησίλαου, αποφάσισε πώς ο μόνος τρόπος για να νικήσει τον Αγησίλαο ήταν να δωροδοκήσει τις ελληνικές πόλεις για την δημιουργία μίας αντι-σπαρτιατικής συμμαχίας στέλνοντας τον Τιμοκράτη τον Ρόδιο στην Αθήνα, την Θήβα, την Κόρινθο και το Άργος, οι οποίες αποδέχτηκαν.

Σε μια τοπική διαμάχη των Θηβαίων με τους Φωκείς, οι τελευταίοι ζήτησαν την βοήθεια της Σπάρτης, η οποία διέταξε γενική κινητοποίηση. Οι Θηβαίοι ζήτησαν βοήθεια από την Αθήνα, η οποία ανταποκρίθηκε και έτσι συστάθηκε συμμαχία μεταξύ Αθηναίων και Βοιωτών.

Η σύγκρουση των δύο αντιπάλων έγινε στην Αλίαρτο της Βοιωτίας (395) όπου νικήθηκε ο σπαρτιατικός στρατός. Η Κόρινθος και το Άργος αμέσως αποφάσισαν να λάβουν μέρος στον πόλεμο ως σύμμαχοι των Αθηνών και της Θήβας. Οι σύμμαχοι συγκεντρώθηκαν στην Κόρινθο, και αργότερα έστειλαν απεσταλμένους σε άλλες πόλεις-κράτη, ζητώντας από αυτές την υποστήριξή τους.

Ανήσυχοι από αυτές τις εξελίξεις, οι Σπαρτιάτες ετοίμαζαν να στείλουν τον στρατό τους στις περιοχές των νέων συμμάχων της Αθήνας, και διέταξαν τον Αγησίλαο να γυρίσει πίσω στην Ελλάδα. Ο Αγησίλαος, παρά την θέλησή του να επεκταθεί στην Ασία, αποφάσισε να επιστρέψει και πέρασε με τον στρατό του από τον Ελλήσποντο και συνέχισε την πορεία του στα δυτικά, στην Θράκη.

⏏

 

10.6    Ο πόλεμος του 394 πκχ.

1.  Οι πόλεμοι του 394 πκχ.   2.  Ναυμαχία της Κνίδο.

• Μάχη του ποταμού Νεμέα ― Μετά τη νίκη στην Αλίαρτο οι σύμμαχοι της Αθήνας μετάφεραν μεγάλο μέρος του στρατού τους στην Κόρινθο και κινήθηκαν στον ποταμό Νεμέα. Οι Σπαρτιάτες, μη περιμένοντας την επιστροφή του Αγησίλαου από την Περσία, κατευθύνθηκαν και αυτοί στον Νεμέα.

Ο Αντιλακωνικός Συνασπισμός, αποτελούμενος από Αθηναίους, Βοιωτούς, Αργείους, Κορίνθιους και Ευβοείς, με αρχηγό τον Θηβαίο Ισμηνία διέθετε 24.000 οπλίτες και 800 ιππείς εκ των οποίων 6.000 Αθηναίους οπλίτες. Αρχηγός του στρατού της Σπαρτιατικής Συμμαχίας ήταν ο Αριστόδημος με 13.000 οπλίτες εκ των οποίων 6.000 Σπαρτιάτες και 600 Λακεδαιμόνιους ιππείς. Η μάχη έληξε με νίκη των Σπαρτιατών και απώλειες σε νεκρούς 2.800 άνδρες του Συνασπισμού και 1.108 άνδρες της Σπαρτιατικής Συμμαχίας.

• Ναυμαχία της Κνίδου ― Η επόμενη σημαντική σύγκρουση του πολέμου διεξήχθηκε στα ανοικτά της πόλης Κνίδου της Ιωνίας, με αντίπαλους τους Σπαρτιάτες με 120 τριήρεις υπό τον Πείσανδρο και τους Πέρσες με τους στόλους των Φοίνικων, της Κιλικίας και της Κύπρου, υπό τον Αθηναίο Κόνωνα.

Το έτος 405 ο Κόνων ήταν συναρχηγός του στόλου στον Ελλήσποντο και μετά την πανωλεθρία στους Αιγός Ποταμούς διέφυγε με οκτώ πλοία στην Κύπρο στην αυλή του βασιλιά Ευαγόρα. Το 398 ο Κόνων προσέγγισε τους Πέρσες και πρότεινε την ανάληψη ναυτικής δράσης για την αντιμετώπιση της σπαρτιατικής απειλής και διορίστηκε ναύ- αρχος του υπό κατασκευή ισχυρού περσικού στόλου.

Στην ναυμαχία αυτή συνετρίβη ο σπαρτιατικός στόλος με αποτέλεσμα το τέλος της ηγεμονίας του στο Αιγαίο.

• Μάχη της Κορώνειας ― Ο στρατός 20.000 αδρών του Αγησίλαου, επιστρέφοντας από την Ασία μαζί με τον στρατό των Μυρίων, έφθασε στην Βοιωτία όπου συνάντησε τον συμμαχικό στρατό Αθηναίων, Κορινθίων και Θηβαίων. Οι δύο στρατοί συναντήθηκαν στην Κορώνεια, η οποία ήταν στην κατοχή της Θήβας. Παρά την αντίσταση των Θηβαίων, οι σύμμαχοί τους ηττήθηκαν από τους Σπαρτιάτες και η μάχη έληξε με νίκη των τελευταίων. Μετά τη νίκη στην Κορώνεια, ο Αγησίλαος επέστρεψε στη Σπάρτη.

⏏

 

10.7    Περσική βοήθεια

1.  Το Κονώνειο Τείχος κατά μήκος της Πειραϊκής Ακτής.   2.  Δημόσιο Σήμα στον Κεραμεικό.

Το έτος 393 ο Κόνων και ο Φαρνάβαζος επέδραμαν στην ακτή της Λακωνίας και κατέλαβαν τα Κύθηρα, όπου άφησαν στρατιωτικό άγημα με Αθηναίο διοικητή. Στην συνέχεια, έπλευσαν στην Κόρινθο, όπου έπεισαν τα μέλη της Συμμαχίας πως ο Πέρσης βασιλιάς ήταν αξιόπιστος σύμμαχος.

Στην Κόρινθο ο Κόνων έπεισε τον σατράπη Φαρνάβαζος να του αφήσει τον στόλο και χρήματα για την ανοικοδόμηση των Μακρών Τειχών της Αθήνας. Ο Κόνων κατέπλευσε στον Πειραιά και προχώρησε στην ανοικοδόμηση των τειχών μέσα σε γενικό ενθουσιασμό. Οι Αθηναίοι τίμησαν τον Κόνωνα με ατέλεια και ανδριάντα στην Ακρόπολη και την Αγορά.

Η Αθήνα εκμεταλλεύθηκε το πλεονέκτημα, και κατέλαβε την Σκύρο, την Ίμβρο και την Λήμνο, όπου επέβαλε καθεστώς κληρουχίας. Ο Κόνων επίσης προσπάθησε να συνάψει συμμαχία με τις Συρακούσες χωρίς αποτέλεσμα, αλλά απέτρεψε την αποστολή ναυτικών ενισχύσεων στην Σπάρτη.

Το 392 οι Σπαρτιάτες έστειλαν τον Ανταλκίδα στον σατράπη Τιρίβαζο, με την ελπίδα ότι οι Πέρσες θα σταματούσαν την ανοικοδόμηση της Αθήνας και θα σταματούσαν να επεμβαίνουν στα εσωτερικά των Ελλήνων. Οι Αθηναίοι έστειλαν τον Κόνωνα μαζί με άλλους στρατιωτικούς για να παρουσιάσουν τις προτάσεις των Αθηναίων στους Πέρσες, κάτι που έπραξαν και οι σύμμαχοί τους.

Στην διάσκεψη, οι Σπαρτιάτες πρότειναν ειρήνη με τον όρο να γίνουν όλες οι πόλεις-κράτη ανεξάρτητες. Αυτό όμως δεν έγινε αποδεκτό από την Αθήνα και τους συμμάχους της, καθώς οι Αθηναίοι ήθελαν τον έλεγχο του Αιγαίου, οι Θηβαίοι ήθελαν να ηγεμονεύουν στην Βοιωτία, ενώ το Άργος ήθελε να ενωθεί με την Κόρινθο και να αναλάβει τη διοίκηση της πόλης. Η προσπάθεια για ειρήνη απέτυχε.

Ο Τιρίβαζος κάποια στιγμή πείστηκε ότι ο Κόνων δεν δρούσε προς όφελος της Περσίας, αλλά μόνο της Αθήνας, και τον φυλάκισε. Ο Κόνων δραπέτευσε στην Κύπρο όπου πέθανε από ασθένεια.

Στον Κόνωνα αποδόθηκαν εξαιρετικές τιμές από τους συμπολίτες και τους συμμάχους του. Με την στρατηγική και πολιτική του οξύνοια κατέστησε και πάλι την Αθήνα υπολογίσιμη δύναμη. Τάφηκε στο Δημόσιο Σήμα της Αθήνας.

⏏

 

10.8    Ναυμαχίες του αθηναϊκού στόλου

1.  Τριήρης «Ολυμπία», αντίγραφο κλασικής τριήρους.   2.  Νεώσοικοι στο Σούνιο, Ancient Athens 3D.

Μετά την ήττα στην Κνίδο, οι Σπαρτιάτες άρχισαν την επανασύσταση του στόλου τους και το έτος 392 νίκησαν τον κορινθιακό στόλο και πήραν υπό την κατοχή τους τον Κορινθιακό κόλπο. Μετά έστειλαν τον ναύαρχο Έκδικο στο Αιγαίο με διαταγή να βοηθήσει τους ολιγαρχικούς, οι οποίοι είχαν εξορισθεί από την Ρόδο. Ο σπαρτιατικός στόλος από την Κνίδο άρχισε τις επιθέσεις κατά της Ρόδου.

Τρομαγμένοι από τις επιτυχίες των Σπαρτιατών στο θαλάσσιο μέτωπο, οι Αθηναίοι έστειλαν ένα στόλο από 40 τριήρεις, υπό την ηγεσία του Θρασύβουλου. Εκείνος, κρίνοντας ότι θα κέρδιζε περισσότερα αν αντιμετώπιζε τον σπαρτιατικό στόλο εκεί όπου δεν θα είχε πλεονέκτημα, έπλευσε στον Ελλήσποντο. Εκεί, νίκησε σε πολλές μάχες και κατέλαβε αρκετά σημαντικές περιοχές, συμπεριλαμβανομένου και του Βυζαντίου. Αργότερα, κατευθύνθηκε στην Λέσβο, όπου χάρη στην βοήθεια του στρατού της Μυτιλήνης, νίκησε τον σπαρτιατικό στρατό και κατέλαβε αρκετές πόλεις. Αλλά ο Θρασύβουλος πέθανε, καθώς βρισκόταν στην Λέσβο.

Μετά από αυτό οι Σπαρτιάτες έστειλαν στην Άβυδο νέο διοικητή τον Αναξίβιο και οι Αθηναίοι έστειλαν στην περιοχή τον Ιφικράτη. Ο Ιφικράτης μετά από ενέδρα κατατρόπωσε τους Σπαρτιάτες, σκοτώνοντας πολλούς συμπεριλαμβανομένου και του Αναξίβιου.

Το 389 οι Αθηναίοι επιτέθηκαν κατά της Αίγινας. Οι Σπαρτιάτες κατατρόπωσαν τον αθηναϊκό στόλο, ωστόσο το αθηναϊκό πεζικό συνέχισε την επιχείρηση μέχρι που λίγους μήνες αργότερα βρέθηκε περικυκλωμένο και εγκατέλειψε την Αίγινα. Μετά την νίκη τους στην Αίγινα, οι Σπαρτιάτες με αρχηγό τον Γοργώπα, επιτέθηκαν στον αθηναϊκό στόλο και κατέστρεψαν αρκετά πλοία. Οι Αθηναίοι απάντησαν με τον Χαβρία ο οποίος έστησε ενέδρα στους Σπαρτιάτες στην Αίγινα και τους κατατρόπωσε. Στην μάχη σκοτώθηκε και ο ίδιος ο Γοργώπας.

Μετά από αυτή την ήττα, ο νέος διοικητής του σπαρτιατικού στόλου στην Αίγινα, Τελευτίας, αντιλαμβανόμενος ότι οι Αθηναίοι μετά τις νίκες του Χαβρία χαλάρωσαν τις αμυντικές τους γραμμές, επιτέθηκε με τον στόλο του στον Πειραιά και κατέστρεψε αρκετά πλοία.

⏏

 

10.9    Ανταλκίδειος Ειρήνη

1.  Πέρσης σατράπης υποβάλει όρους σε Έλληνες απεσταλμένους, ανάγλυφο μνημείου της Λυκίας.   2.  Ανταλκίδειος Ειρήνη.

Ο Σπαρτιάτης Ανταλκίδας συμφώνησε με τον σατράπη της Κιλικίας Τιρίβαζο ότι οι Πέρσες έπρεπε να πάρουν το μέρος των Σπαρτιατών σε περίπτωση που οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοι τους αρνηθούν να υπογράψουν ειρήνη. Οι Πέρσες δεν ήταν ευχαριστημένοι με τις ενέργειες της Αθήνας να υποστηρίξει τον βασιλιά της Κύπρου Ευαγόρα και της Αιγύπτου Άκορη, οι οποίοι βρίσκοντο σε πόλεμο με την Περσία. Έτσι η Περσία αποφάσισε να πάρει το μέρος της Σπάρτης.

Ο Ανταλκίδας μαζί με τον στόλο που έφτασε από τις Συρακούσες και με την στήριξη των σατραπών της Περσίας, έφτασε στον Ελλήσποντο και έκλεισε όλους τους δρόμους προς την Αθήνα. Οι Αθηναίοι, οι οποίοι είχαν ηττηθεί με παρόμοιο τρόπο στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, αποφάσισαν να συνάψουν ειρήνη.

Το έτος 387 ο Τιρίβαζος κάλεσε όλες τις αντιμαχόμενες πλευρές για να συζητήσουν τους όρους της ειρήνης. Ο βασικός όρος της συνθήκης αποφασίστηκε από τον βασιλιά της Περσίας Αρταξέρξη :

«Ο βασιλιάς Αρταξέρξης θεωρεί πώς όλες οι πόλεις της Ασίας πρέπει να του ανήκουν, συμπεριλαμβανομένης της Κύπρου και των Κλαζομενών, και ότι όλες οι πόλεις της Ελλάδας, μικρές και μεγάλες, πρέπει να γίνουν ανεξάρτητες, εκτός της Λήμνου, της Ίμβρου και της Σκύρου, τις οποίες θα έλεγχε η Αθήνα. Όποια από τις δύο πλευρές (Αθήνα και Σπάρτη) δεν δεχθεί την συμφωνία, θα αρχίσω πόλεμο εναντίον της».

Τα χρόνια που ακολούθησαν ήταν χρόνια ανοικοδόμησης της Αθήνας ως ελληνική δύναμη. Στα μέσα του 4ου αιώνα, οι Αθηναίοι δημιούργησαν μια συμμαχία, η οποία έγινε γνωστή ως Β’ Αθηναϊκή Συμμαχία, η οποία ανακατέλαβε όλα τα εδάφη που έχασε το έτος 404.

⏏

 

10.10    Δεύτερη Αθηναϊκή Συμμαχία

1.  Χάρτης περιοχών που εντάχθηκαν στην Β’ Αθηναϊκή Συμμαχία.   2.  Ψήφισμα της Εκκλησίας του Δήμου με την γενική συνθήκη της Β’ Αθηναϊκής συμμαχίας, 378/7 πκχ., Επιγραφικό Μουσείο, Αθήνα.

Μετά την Ανταλκίδειο Ειρήνη, στην αθηναϊκή κοινή γνώμη αναπτύχθηκε ένα ρεύμα για επιστροφή στην αθηναϊκή ηγεμονία, την μόνη ικανή να απαλλάξει τους Έλληνες από την ταπεινωτική διαιτησία του Μεγάλου Βασιλέα, μια ηγεμονία που θα απέφευγε τα περασμένα σφάλματα και θα σεβόταν την ελευθερία όλων.

Ο Τιμόθεος, γιος του Κόνωνα και ο Καλλίστρατος προσπάθησαν να βάλουν σε εφαρμογή αυτό το σχέδιο. Οι περιστάσεις ήταν ιδιαίτερα ευνοϊκές: οι Σπαρτιάτες ανησυχώντας για τις διαφωνίες πού είχαν συνεχώς με τους Θηβαίους το έτος 381 κατάλαβαν την ακρόπολη της Θήβας, την Καδμεία. Δύο χρόνια αργότερα (379) οι Θηβαίοι έδιωξαν την σπαρτιατική φρουρά και σε σύμπραξη με την Αθήνα ετοιμάζοντο να μεταφέρουν τον πόλεμο στην Πελοπόννησο.

Οι Αθηναίοι επωφελήθηκαν από την εξασθένηση της Σπάρτης και ενίσχυσαν τους δεσμούς τους με τις πόλεις του Αιγαίου και με το Βυζάντιο, πόλη κλειδί για τα δημητριακά του Εύξεινου Πόντου. Του έτος 378 στην Αθήνα οι αντιπρόσωποι της Χίου, της Μυτιλήνης και της Ρόδου υπόγραψαν μια γενική συνθήκη, για μία συμμαχία ομοσπονδιακής μορφής με εγγυήσεις για την αποφυγή των παρεκτροπών του αθηναϊκού ιμπεριαλισμού του 5ου αιώνα. Το κείμενο επικυρώθηκε από την Εκκλησία του Δήμου και έδρα της Συμμαχίας ορίστηκε η Αθήνα.

Τα επόμενα χρόνια η συμμαχία επεκτάθηκε, το 375 εντάχθηκαν στην συμμαχία το Κοινό της Χαλκιδικής, τα παράλια της Θράκης και οι πόλεις της Λέσβου Ερεσός και Άντισσα. Οι επιχειρήσεις των Αθηναίων στο Ιόνιο, έφεραν στην συμμαχία την Κεφαλλονιά, την Λευκάδα και την Κέρκυρα. Οι επιχειρήσεις αυτές τους έφεραν σε σύγκρουση με την Σπάρτη με την οποία κατέληξαν σε συμφωνία ειρήνης και διέκοψαν τις επιχειρήσεις στην περιοχή.

Το 365 ο Τιμόθεος ενίσχυσε τον σατράπη Αριοβαρζάνη ο οποίος είχε αποστατήσει και κέρδισε ως αντάλλαγμα την Σηστό στον Ελλήσποντο. Στο ξεκίνημα της επιχείρησης είχε προσαρτήσει και την Σάμο στην οποία εγκατέστησε 2.000 Αθηναίους κληρούχους.

⏏

 

10.11    Συμμαχικός πόλεμος

1.  Β’ Αθηναϊκή συμμαχία το 373 πκχ.   2.  Αθηναίος οπλίτης των μέσων του 4ου αι. πκχ., σχέδιο του Χρήστου Γιαννόπουλου.

Η ήττα των Σπαρτιατών από τους Θηβαίους στα Λεύκτρα της Βοιωτίας (371) έφερε την διάλυση της Πελοποννησιακής Συμμαχίας και την ανάδειξη της Θήβας στην ισχυρότερη δύναμη του ελλαδικού χώρου. Η Θήβα διεύρυνε τις συμμαχίες της, αποσπώντας την Εύβοια από την Αθηναϊκή Συμμαχία. Με περσική χρηματοδότηση δημιούργησε έναν ισχυρό στόλο, με τον οποίο αποδυνάμωνε την Αθηναϊκή Συμμαχία αποσπώντας της περιοχές.

Η Ρόδος, η Κως και η Χίος οργισμένες από την ολοένα πιο αυταρχική συμπεριφορά των Αθηναίων, το 357 επαναστάτησαν με υποκίνηση του σατράπη της Καρίας Μαυσώλου και την υποστήριξη του Βυζαντίου.

Η Αθήνα ξεκίνησε εκστρατεία με αρχηγούς των δυνάμεων τους στρατηγούς Χάρη και Χαβρία. Κατά την πολιορκία της Χίου (356) οι Αθηναίοι ηττήθηκαν και σκοτώθηκε ο Χαβρίας. Έτσι ο Χάρης απέκτησε πλήρη έλεγχο του στρατού και απόπλευσε προς τον Ελλήσποντο, με σκοπό να επιτεθεί στο Βυζάντιο. Εν τω μεταξύ, οι στρατηγοί Τιμόθεος και Ιφικράτης στάλθηκαν να τον βοηθήσουν. Στην πορεία τους επανέφεραν κάποιες άλλες επαναστατημένες πόλεις στην Συμμαχία και τελικά ενώθηκαν με τις δυνάμεις του Χάρη κοντά στην Χίο.

Ο Χάρης οδήγησε τον αθηναϊκό στόλο στην ναυμαχία των Εμπάτων όπου λόγω θαλασσοταραχής οι νέοι στρατηγοί αρνήθηκαν να εμπλακούν. Ο Χάρης τους κατηγόρησε ως προδότες και επιτέθηκε μόνος του, χάνοντας την μάχη.

Ο Χάρης για να συνεχίσει τον πόλεμο χρειαζόταν χρήματα, τα οποία πήρε από τον σατράπη της Φρυγίας Αρτάβαζο, αναλαμβάνοντας την ηγεσία του στρατού του, στην εξέγερσή του κατά του Αρταξέρξη Γ΄. Ύστερα από έντονες αντιδράσεις του Μεγάλου Βασιλιά ο Χάρης ανακλήθηκε από τους Αθηναίους.

Το 356 οι Πέρσες ζήτησαν από την Αθήνα να απομακρυνθεί από τη Μικρά Ασία, απειλώντας με πόλεμο. Οι Αθηναίοι μη επιθυμώντας επιπλέον συγκρούσεις, συνθηκολόγησαν αποδεχόμενοι την αποχώρηση των επαναστατημένων πόλεων. Με το τέλος του Συμμαχικού Πολέμου (355) υπήρξαν νέες αποστασίες που οδήγησαν στην διάλυση της Β΄ Αθηναϊκής Συμμαχίας.

⏏

 

10.12    Ανταγωνισμός Φιλίππου με Αθήνα

1.  Φίλιππος Β’ της Μακεδονίας.   2.  Η επέκταση του Φιλίππου.

Από την αρχή της ηγεμονικής του εξουσίας στην Μακεδονία, ο Φίλιππος είχε επεκτατικές βλέψεις στην Θράκη με τα ορυχεία χρυσού του Παγγαίου και στον Βόσπορο για το θαλάσσιο εμπόριο με τις πλούσιες αποικίες της Μαύρης Θάλασσας.

Με τις βλέψεις του αυτές ο Φίλιππος ήρθε αντιμέτωπος με την Αθήνα, η οποία είχε φροντίσει να ιδρύσει αποικίες στις πιο πλουτοφόρες περιοχές των θρακικών παραλίων (Αμφίπολη). Επιπλέον, η διορατική πολιτική των Αθηναίων είχε αποφέρει σημαντικές πολιτικές συμμαχίες με αυτόχθονες, αλλά και με άλλες ελληνικές πόλεις μέχρι και τον Ελλήσποντο.

Τα έτη 355 έως 353 οι δύο δυνάμεις έδιναν σποραδικές μάχες και ναυμαχίες στην θρακική χερσόνησο. Όμως το 352 οι Αθηναίοι κατόρθωσαν να ανακτήσουν πολλές θέσεις τους στην Θράκη και να κλείσουν συνθήκη ειρήνης με τον ισχυρό Θράκα ηγεμόνα Κερσεβλέπτη.

Με μια ταχεία εκστρατεία την ίδια χρονιά ο Φίλιππος κατόρθωσε να ανακτήσει τον έλεγχο της Θράκης, ενώ την επόμενη χρονιά εξαπέλυσε τον στόλο του εναντίον των αθηναϊκών κληρουχιών και του αθηναϊκού εμπορικού ναυτικού. Το φθινόπωρο του 351 ο Φίλιππος απέκοψε εντελώς τους Αθηναίους από την πρόσβαση στα στενά δημιουργώντας πρόβλημα επισιτισμού στην Αθήνα.

Οι επιτυχίες του Φιλίππου χώρισαν την Αθήνα σε δύο παρατάξεις την αντιμακεδονική που την αντιπροσώπευε ο ρήτορας Δημοσθένης και την μακεδονική παράταξη με τους Αισχύνη και Ισοκράτη.

Η κατάληψη του Βυζαντίου από τον Φίλιππο (351) ανησύχησε τους Αθηναίους και η αντιμακεδονική παράταξη έκλεισε βιαστική συμφωνία ανάμεσα σε Αθήνα και Όλυνθο η οποία περίμενε επίθεση του Φιλίππου. Η Όλυνθος καταστράφηκε το έτος 348 από τον Φίλιππο, ενώ οι αθηναϊκές ενισχύσεις έφτασαν πολύ αργά, γεγονός που αποτέλεσε έκτοτε στίγμα για την αθηναϊκή πολιτική.

⏏

 

10.13    Τρίτος Ιερός Πόλεμος

1.  Το μαντείο των Δελφών, αναπαράσταση του A. Tournaire.   2.  Χάλκινο κράνος αττικού τύπου με ανάγλυφο αστέρι στις παραγναθίδες, 4ος αι. πκχ., Αρχαιολογικό Μουσείο Άμφισσας.

Το έτος 356 η Δελφική Αμφικτυονία επέβαλλε πρόστιμο στους Φωκείς γιατί καλλιέργησαν εκτάσεις που ανήκαν στο ιερό των Δελφών. Εκείνοι μη μπορώντας να πληρώσουν το βαρύ πρόστιμο αντέδρασαν και κατέλαβαν το μαντείο των Δελφών με αποτέλεσμα το ξέσπασμα του Γ’ Ιερού Πολέμου, στον οποίο ενεπλάκησαν επίσης οι Αθηναίοι, οι Λακεδαιμόνιοι και οι Μακεδόνες.

Αμέσως τα μέλη της Δελφικής Αμφικτυονίας υπό την ηγεσία της Θήβας κήρυξαν πόλεμο στους Φωκείς. Με τους Φωκείς συμμάχησαν οι Αθηναίοι, οι Σπαρτιάτες και οι τύραννοι των Φερών της Θεσσαλίας. Οι Φωκείς με ηγέτη τον Ονόμαρχο και χρήματα από τους θησαυρούς των Δελφών έφτιαξαν έναν ισχυρό μισθοφορικό στρατό 20.000 πολεμιστών και 1.000 ιππέων και οχύρωσαν τις πόλεις τους. Εκστράτευσαν κατά της Δωρίδας της Βοιωτίας καταλαμβάνοντας τον Ορχομενό και στην συνέχεια στράφηκαν εναντίον της Θεσσαλίας προκαλώντας την παρέμβαση του Φιλίππου της Μακεδονίας (354), ο οποίος τους νίκησε στην μάχη του Κρόκιου Πεδίου (353) στον Παγασητικό κόλπο.

Ο Φίλιππος επιδίωξε να περάσει τις Θερμοπύλες για να εδραιώσει την εξουσία του στη νότια Στερεά Ελλάδα, όμως τότε συγκροτήθηκε εναντίον του ένας συνασπισμός από Αθηναίους, Σπαρτιάτες, Αχαιούς και Φωκείς. Οι Αθηναίοι επιστράτευσαν όλους τους οπλίτες κάτω των 40 ετών.

Μπροστά σε αυτόν το συνασπισμό ο Φίλιππος δεν αποτόλμησε να διαβεί τις Θερμοπύλες, όμως επιτέθηκε στα νησιά του Αιγαίου που ήταν σύμμαχοι των Αθηναίων. Οι Αθηναίοι τότε αποχώρησαν από τις Θερμοπύλες και έστειλαν τον Φιλοκράτη, τον Δημοσθένη και τον Αισχίνη να κλείσουν ειρήνη με τον Φίλιππο.

Το έτος 346 οι Αθηναίοι έκλεισαν με τον Φίλιππο την Φιλοκράτειο Ειρήνη και οι Φωκείς που έμειναν χωρίς συμμάχους αποφάσισαν να παραδοθούν. Η ποινή που τους επιβλήθηκε ήταν πολύ σκληρή καθώς υποχρεώθηκαν να πληρώνουν 60 τάλαντα ετησίως για να ξεπληρώσουν τους θησαυρούς που αφαίρεσαν από τους Δελφούς. Ο Φίλιππος έγινε μέλος στο Αμφικτυονικό συνέδριο και πήρε τους δύο ψήφους που αφαιρέθηκαν από τους Φωκείς.

⏏

 

10.14    Φιλοκράτειος Ειρήνη

1.  Αισχίνης Ατρομήτου (389-314 πκχ.).   2.  Δημοσθένης, προτομή, ρωμαϊκό αντίγραφο ελληνιστικού προτύπου του 280 πκχ., Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο.   3.  Ο χώρος όπου πιθανολογείται ότι επικυρώθηκε η Φιλοκράτειος Ειρήνη, περιοχή Κόμβου Βελεστίνου.

Το έτος 346 μετά τα Ολυνθιακά (κατάληψη και καταστροφή της Ολύνθου το 348) ο Φιλοκράτης, που ανήκε στην φιλομακεδονική παράταξη, εισηγήθηκε να γίνουν επαφές προκειμένου να συναφθεί ειρήνη μεταξύ Αθηναίων και Φιλίππου. Στάλθηκε από την Αθήνα αντιπροσωπεία στην Πέλλα για να διαπραγματευτεί με τον Μακεδόνα βασιλιά. Την αντιπροσωπεία απάρτιζαν δέκα πρέσβεις, μεταξύ των οποίων ο Φιλοκράτης, ο Αισχίνης και ο αντιφιλιππικός Δημοσθένης.

Τον Μάρτιο του 346 η αθηναϊκή αντιπροσωπεία έφτασε στον Φίλιππο, ο οποίος την υποδέχτηκε θερμά και με πολλά δώρα. Επανερχόμενη η αντιπροσωπεία στην Αθήνα, συνοδευόταν από τους Μακεδόνες πρέσβεις οι οποίοι θα παρουσίαζαν τις θέσεις τους στην πόλη. Οι Αθηναίοι συμφώνησαν να συνομολογηθεί ειρήνη, μόνο που οι πρέσβεις του Φιλίππου δεν είχαν την εξουσιοδότηση να πουν τους όρους της ούτε να δώσουν όρκους.

Οπότε τον Απρίλιο του ίδιου έτους η Αθήνα ξανάστειλε τους ίδιους πρέσβεις στον Φίλιππο. Η αθηναϊκή πρεσβεία πήρε τους όρους του Φιλίππου στις Φερές της Θεσσαλίας όπου είχε πάει ο Φίλιππος με ισχυρή στρατιωτική δύναμη (όχι στην Πέλλα) και έδωσαν τους απαιτούμενους όρκους και συνήφθη η «Φιλοκράτειος Ειρήνη» (Ιούλιος 346).

Με αυτή την ειρήνη η Αθήνα αναγνώρισε την εξουσία του Φιλίππου σε όλες τις πρώην αθηναϊκές κτήσεις στην Μακεδονία και θα ήταν σύμμαχός του.

Όταν οι πρέσβεις γύρισαν την Αθήνα, ο Δημοσθένης μέσω του πολιτικού Τιμάρχου κατηγόρησε τον Αισχίνη ότι εξαγοράστηκε από τον βασιλιά της Μακεδονίας και εργάστηκε κατά των συμφερόντων της πόλης, αλλά η υπόθεση δεν εκδικάστηκε.

Για ύποπτες συναλλαγές με τον Φίλιππο και για προδοσία των συμφερόντων της πόλης κατηγορήθηκε και ο Φιλοκράτης ο οποίος καταδικάστηκε σε θάνατο. Ο Φιλοκράτης αντιλαμβανόμενος την καταδίκη του, αυτοεξορίστηκε πριν η υπόθεσή του φτάσει στο δικαστήριο.

⏏

 

10.15    Η Μακεδονική απειλή

1.  Φίλιππος Β΄ της Μακεδονίας, από Νικητήριον (μετάλλιο) του 3ου αι. κχ. επί Ρωμαλίου αυτοκράτορα Αλεξάνδρου Σεβήρου, Cabinet des Médailles, Παρίσι.   2.  Αρταξέρξης Γ΄της Περσίας, ανάγλυφο από τον τάφο του, Περσέπολη, Ιράν.   3.  Δημοσθένης, ρωμαϊκό αντίγραφο ελληνιστικού προτύπου του Πολύευκτη 280 πκχ.

Οι όροι της Φιλοκράτειου Ειρήνης τελικά δεν ικανοποίησαν τους Αθηναίους, έτσι η Εκκλησία του Δήμου ακολούθησε σε γενικές γραμμές τις πολιτικές κατευθύνσεις του ρήτορα Δημοσθένη. Η απώλεια των θρακικών παραλίων, ο κίνδυνος να χαθούν τα στενά του Ελλήσποντου, η στρατιωτική κατοχή των Θερμοπυλών από τον Φίλιππο και η συμμαχία του με τους Βοιωτούς ανησύχησαν την κοινή γνώμη.

Το 342 ο Φίλιππος έκανε συμμαχία με τον Πέρση βασιλιά Αρταξέρξη Γ’ με την οποία εξασφάλιζε ότι οι Πέρσες δεν θα ενίσχυαν τους αντιπάλους του και ιδιαίτερα τους Αθηναίους. Η συμμαχία αυτή πραγματοποιήθηκε μετά από απόρριψη από τους Αθηναίους της περσικής αίτησης για συμμαχία.

Με την παρότρυνση κυρίως του Δημοσθένη οι Αθηναίοι κατόρθωσαν να εξασφαλίσουν την συμμαχία των Ευβοέων, των Μεγαρέων, των Κορινθίων, των Αχαιών, των Ακαρνάνων, των Λευκαδίων, των Βυζαντίων, των Περινθίων κ.ά. Εκτός του συνασπισμού βρέθηκαν οι Αρκάδες, οι Αργείοι, οι Μεσσήνιοι και οι Ηλείοι. Οι προσπάθειες του Φιλίππου να σπείρει διχόνοια μεταξύ Αθηναίων και Θηβαίων απέτυχαν.

Η άλλοτε κραταιά δύναμη Αθήνα, εξακολουθούσε να αψηφά ακόμη την ολοένα αυξανόμενη ισχύ της Μακεδονίας και έθετε εμπόδια στα επεκτατικά της σχέδια. Παράδειγμα η συνδρομή σε πλοία που παρείχε η Αθήνα στο Βυζάντιο τον καιρό που πολιορκείτο στενά από τις δυνάμεις του Φιλίππου (340 πκχ.).

⏏

 

10.16    Η Μάχη της Χαιρώνειας

1.  Λέων της Χαιρώνειας.   2.  Επικήδειος στήλη του Πανχάρη (πεσόντα στην μάχη της Χαιρώνειας, το 338), στο ανάγλυφο ο έφιππος Αλέξανδρος κτυπά ένα νέο Θηβαίο, 338 πκχ., Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά.

Ο Φίλιππος Β΄της Μακεδονίας αποφασισμένος να βάλει τέλος στην αμφισβήτηση των περήφανων Αθηναίων, τον φθινόπωρο του 339 κατέλαβε αιφνιδιαστικά την πόλη Ελάτεια της Φωκίδας (σήμερα της Φθιώτιδας).

Τα νέα «Ελάτεια κατείληπται» διαδόθηκαν γρήγορα στην Αθήνα η οποία έστειλε αμέσως τον ρήτορα Δημοσθένη στην Θήβα με αίτημα την κοινή αντιμετώπιση της μακεδονικής εισβολής. Οι Αθηναίοι πρότειναν στους Θηβαίους την αρχιστρατηγία στον πόλεμο, την καταβολή των δύο τρίτων των πολεμικών δαπανών και την οριστική απόδοση του Ωρωπού και δεν θα είχαν πλέον αξιώσεις στις Πλαταιές και τις Θεσπιές. Οι Βοιωτοί με αυτές τις προσφορές χάλασαν την συμμαχία με τον Φίλιππο και συντάχθηκαν με τους Αθηναίους.

Το 338 στην πεδιάδα της Χαιρώνειας παρατάχθηκαν οι στρατοί των Μακεδόνων υπό τον δεκαοκτάχρονο Αλέξανδρο και των συνασπισμένων πόλεων της Αθήνας, Κορίνθου, Κέρκυρας, Λευκάδας, Αχαΐας, Μεγάρων, Ακαρνανίας, Εύβοιας και του Κοινού των Βοιωτών υπό τον Θηβαίο Θεαγένη.

Στην μάχη οι στρατηγοί Χάρης και Λυσικλής ηγούντο του αθηναϊκού στρατού, ενώ είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι ο ρήτορας Δημοσθένης εντάχθηκε στις τάξεις των οπλιτών.

Στην συμπλοκή σκοτώθηκαν περισσότεροι από 1.000 Αθηναίοι ενώ 2.000 παραδόθηκαν. Ο ρήτορας Δημοσθένης κατόρθωσε να διαφύγει. Ο στρατηγός Λυσικλής αφού λοιδορήθηκε έντονα καταδικάστηκε σε θάνατο ενώ ο στρατηγός Χάρης κατόρθωσε να απαλλαγεί από τις κατηγορίες που τον βάραιναν.

Οι απώλειες των Βοιωτών ανέρχοντο σε χιλιάδες μαζί και ο στρατηγός Θεαγένης που έπεσε ηρωικά. Οι απώλειες των Μακεδόνων ήταν αρκετοί νεκροί.

Ο θριαμβευτής Φίλιππος έστησε τρόπαιο για ανάμνηση της σπουδαίας νίκης του και παρέδωσε τους νεκρούς για ταφή. Οι Θηβαίοι έθαψαν τους νεκρούς τους και των συμμάχων και έστησαν έναν τεράστιο μαρμάρινο λέοντα, τον γνωστό Λέοντα της Χαιρώνειας.

⏏

 

10.17    Η Ειρήνη με τον Φίλιππo

1.  Μέγας Αλέξανδρος, μαρμάρινη προτομή όπου παριστάνεται σε νεαρή ηλικία, όπως θα ήταν την εποχή της επίσκεψής του στην Αθήνα, μετά τη μάχη της Χαιρώνειας το 338. Βρέθηκε το 1886 κοντά στο Ερέχθειο. Μουσείο Ακροπόλεως, Αθήνα.   2.  Μακεδονική φάλαγγα.

Ο Φίλιππος υπήρξε αμείλικτος απέναντι στους Θηβαίους. Εγκατέστησε φρουρά στην Καδμεία και φιλομακεδονικά καθεστώτα στις βοιωτικές πόλεις.

Η Αθήνα περίμενε αντίστοιχη αντιμετώπιση, γι’ αυτό μόλις έφτασε η είδηση της ήττας σήμανε νέα επιστράτευση όλων των πολιτών ως 60 ετών, ενώ δίνοντο πολιτικά δικαιώματα σε μετοίκους και ελευθερία σε δούλους που θα πολεμούσαν. Σύντομα όμως άρχισαν να επικρατούν πιο φιλειρηνικές προτάσεις. Ο φανατικός αντιφιλιππικός στρατηγός Χαρίδημος αντικαταστάθηκε από τον μετριοπαθέστερο Φωκίωνα. Μέλημα τώρα ήταν η απελευθέρωση των αιχμαλώτων.

Ο Φίλιππος, ο οποίος επί τρεις ημέρες μετά την μάχη ήταν αδιάλλακτος, τελικά άρχισε να κάμπτεται και να αποζητά την επάνοδο της ειρήνης. Έκαψε με τις δέουσες τιμές τους νεκρούς Αθηναίους και απελευθέρωσε τον αιχμάλωτο Δημάδη.

Η Αθήνα έστειλε πρεσβεία από τους Φωκίωνα, Αισχίνη και Δημάδη η οποία δέχθηκε τις αξιώσεις του Μακεδόνα βασιλιά. Ο Φίλιππος ζητούσε από τους Αθηναίους μόνο να λύσουν τις συμμαχίες τους και να παραιτηθούν από τις αξιώσεις τους στην Χερσόνησο. Σε αντάλλαγμα τους έστελνε την τέφρα των νεκρών τους, απελευθέρωνε τους αιχμαλώτους και τους εκχωρούσε τον Ωρωπό.

Οι μακεδονικοί όροι έγιναν δεκτοί με ανακούφιση από τους Αθηναίους. Ο ίδιος ο Αλέξανδρος έφερε με τιμές την τέφρα των νεκρών στην Αθήνα και ο Δήμος των Αθηναίων τον ανακήρυξε πολίτη των Αθηνών.

Oι Aθηναίοι παρ΄ όλα αυτά συνέχισαν να προασπίζονται την ακεραιότητα της πόλης τους από τις επεκτατικές διαθέσεις του Φιλίππου, με πρωτεργάτη τον ρήτορα Δημοσθένη.

Μετά από αυτή την αποφασιστικότητα, ο Φίλιππος δεν συνέχισε τις εχθροπραξίες, αλλά ζήτησε συμβιβαστική ειρήνη με την Aθήνα, η οποία διατήρησε την απόλυτη αυτονομία της στα εσωτερικά ζητήματα, αλλά υποχρεώθηκε να συμμετάσχει στην ελληνική συμμαχία για την εκστρατεία εναντίον της Περσίας.

⏏

 

10.18    Το Συνέδριο της Κορίνθου

1.  Αρχαία Κόρινθος.   2.  Η Μακεδονία το έτος 337 πκχ. και οι πόλεις στις οποίες θα εκδίδοντο τα διατάγματα του Συνεδρίου της Κορίνθου.

Μετά την Μάχη της Χαιρώνειας σκοπός του Φίλιππου ήταν η χρήση της στρατιωτικής δύναμης των Ελλήνων στον πόλεμο εναντίον των Περσών. Για τον σκοπό αυτό κάλεσε το έτος 337 τις ελληνικές πόλεις στην Κόρινθο.

Στο κάλεσμα ανταποκρίθηκαν όλες οι ελληνικές πόλεις-κράτη «πλην Λακεδαιμονίων». Η Αθήνα πήρε μέρος στο Συνέδριο αφού της επιτράπηκε από τον Φίλιππο να κρατήσει στην κυριαρχία της τα νησιά Σάμο, Σκύρο, Λήμνο και Ίμβρο, αλλά να διαλύσει την Β’ Αθηναϊκή Συμμαχία.

Στο Συνέδριο της Κορίνθου συμφωνήθηκαν τα ακόλουθα :
• απαγορεύθηκαν οι συγκρούσεις μεταξύ των ελληνικών πόλεων και η βίαιη μεταβολή των καθεστώτων τους
• προστασία της ελεύθερης ναυσιπλοΐας και καταδίκη της πειρατείας
• ίδρυση της Πανελλήνιας Συμμαχίας, αμυντικής και επιθετικής, με ισόβιο αρχηγό το Φίλιππο Β’.

Η ως άνω απόφαση της Κορίνθου λήφθηκε και γιατί πολλοί Έλληνες διανοούμενοι της εποχής εκείνης, όπως ο Αθηναίος ρήτορας Ισοκράτης, διακήρυτταν ότι η μόνη λύση των ελληνικών προβλημάτων (παύση των εμφυλίων πολέμων και η ησυχία από τους Πέρσες) ήταν η ειρήνευση των ελληνικών κρατών, η πολιτική ένωση των Ελλήνων και ο κοινός πόλεμος κατά των βαρβάρων, δηλαδή κατά των Περσών και των συμμάχων τους (Κάρων, Φοινίκων, κ.ά.).

Το Συνέδριο στο στρατιωτικό πλαίσιο διοικείτο από τον Ηγεμόνα (στρατηγός αυτοκράτωρ) και τους Δικαστές. Διατάγματα του Συνεδρίου εκδίδοντο στην Κόρινθο, Αθήνα, Δελφούς, Ολυμπία και Πύδνα. Το Συνέδριο διατηρούσε έναν στρατό που επιστρατεύετο από τα κράτη-μέλη κατά αναλογία του μέγεθος των.

⏏

 

10.19    Λυκούργος

1.  Θέατρο του Διονύσου στην νότια κλίτη της Ακρόπολης.   2.  Παναθηναϊκό Στάδιο ορθομαρμαρωμένο το 329 πκχ. από τον Λυκούργο.

Κατά τα έτη 338 έως 326 στην πολιτική ζωή της Αθήνας επικράτησε ο ρήτορας Λυκούργος οπαδός της αντιμακεδονικής παράταξης. Έχοντας την ευθύνη της διαχείρισης των δημοσίων οικονομικών (ταμίας) και των δημοσίων έργων, ξεκίνησε τα φιλόδοξα οικοδομικά σχέδια του Περικλή που είχαν εγκαταλειφθεί λόγω του ξεσπάσματος του Πελοποννησιακού Πολέμου.

Ο Λυκούργος ξανάστησε τους θησαυρούς της Ακρόπολης που είχαν εκποιηθεί κατά τη διάρκεια του Μεγάλου Πολέμου. Επισκεύασε τα τείχη, ανακαίνισε την Πνύκα, οικοδόμησε το Παναθηναϊκό Στάδιο για τους αθλητικούς αγώνες, έχτισε ωδείο, φρόντισε να κτιστούν οι νεώσοικοι για τα πολεμικά πλοία, που έφταναν περίπου τα 300. Κατασκεύασε επίσης πολλά όπλα, που φυλάχθηκαν σε σκευοθήκες και στην Ακρόπολη.

Ο Λυκούργος τίμησε ιδιαίτερα τον θεό Διόνυσο ξαναχτίζοντας το θέατρο του Διονύσου, στην νότια κλίτη της Ακρόπολης, από ξύλινη κατασκευή που ήταν μέχρι τότε σε πέτρινη (σημερινή μορφή). Στο θέατρο εγκατέστησε και αγάλματα των τριών σημαντικότερων Αθηναίων τραγικών ποιητών, του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Ευριπίδη.

Προσπάθησε ακόμη να διαφυλάξει ακέραιο το έργο των τραγικών ποιητών από διάφορες προσθήκες ή διασκευές. Έτσι το 330 έχοντας την εποπτεία της αθηναϊκής λατρείας, με νόμο-ψήφισμα του, φρόντισε να συνταχθεί ένα κρατικό αντίγραφο των τραγωδιών και απαγόρευσε στους ηθοποιούς να κάνουν αλλαγές.

Κατά την άσκηση των καθηκόντων του συνέβαλε στην αύξηση των δημοσίων εσόδων στα 1.200 τάλαντα.

Η δραστηριότητά του και το ενδιαφέρον του για την αύξηση της ασφάλειας και του κύρους της Αθήνας έκαναν τους συμπολίτες του να τον τιμήσουν τόσο, που όταν το 335 ο Αλέξανδρος απαίτησε την παράδοσή του μαζί με άλλους εννέα ηγέτες της αντιμακεδονικής παράταξης, αρνήθηκαν να τον παραδώσουν.

⏏

 

10.20    Η δολοφονία του Φιλίππου

1.  Η δολοφονία του Φιλίππου, Galanoleyko blog.   2.  Η καταστροφή της Θήβας, Chilonas com.

Στην Πέλλα το έτος 336 δολοφονήθηκε ο βασιλιάς της Μακεδονίας Φίλιππος Β’. H είδηση της δολοφονίας του Φιλίππου έγινε δεκτή στην Aθήνα με πανηγυρισμούς. Oι Aθηναίοι με τις προτροπές του Δημοσθένη αποφάσισαν να βοηθήσουν την Θήβα στην εξέγερση της εναντίον των Μακεδόνων. Ο λόγος που οι Αθηναίοι δεν ενεπλάκησαν άμεσα ήταν ότι ο στρατός τους έφτασε πολύ αργά στο πεδίο της μάχης.

H Θήβα πλήρωσε αυτή την εξέγερση με την ολοκληρωτική της καταστροφή, ενώ η Aθήνα βρέθηκε σε εξαιρετικά δύσκολη θέση. Ο Aλέξανδρος με τελεσίγραφο απαίτησε από την Αθήνα να του παραδοθούν οι οκτώ επιφανέστεροι πολίτες της αντιμακεδονικής παράταξης, ανάμεσά τους ο Δημοσθένης και ο Λυκούργος, καθώς και οι Θηβαίοι που είχαν βρει καταφύγιο στην πόλη.

Οι Aθηναίοι, πιστοί στην ηρωική παράδοση της πόλης τους, δεν υποχώρησαν και η Aθήνα γλίτωσε την καταστροφή την τελευταία στιγμή, καθώς ο Aλέξανδρος δεν επέμεινε στις απαιτήσεις του, έχοντας στρέψει την προσοχή του στην πανελλήνια εκστρατεία εναντίον της Περσίας.

Yπεύθυνοι πλέον για τη διατήρηση της ειρήνης ήταν δύο πολιτικοί της «φιλομακεδονικής» παράταξης, ο ρήτορας Δημάδης και ο γηραιός στρατιωτικός Φωκίων, ενώ οι «εθνικιστές» Δημοσθένης, Λυκούργος και ο άλλος μεγάλος ρήτορας Yπερείδης, θα έπρεπε να είναι στο εξής πολύ πιο προσεκτικοί.

Η πόλη συμβιβάστηκε με τη μακεδονική ηγεμονία, την οποία μόνο μια μικρή μειοψηφία την αποδέχετο. Οι ελπίδες για αποτίναξη της μακεδονικής κυριαρχίας βασίζοντο σε ενδεχόμενη νίκη των Περσών επί του Aλέξανδρου.

⏏

 

10.21    Αθήνα και Αλέξανδρος

1.  Οπές στην ανατολική είσοδο του Παρθενώνα όπου υπήρχαν τα στηρίγματα των 300 ασπίδων του Αλέξανδρου.   2.  Σκηνή μάχης μεταξύ των στρατιωτών του Αλέξανδρου και του Δαρείου, μωσαϊκό από την Πομπηία, 150-100 πκχ., Αρχαιολογικό Μουσείο, Νάπολη, Ιταλία.

Η Αθήνα υποχρεώθηκε να βοηθήσει τον Αλέξανδρο στην εκστρατεία του στην Ασία παραχωρώντας του δέκα πλοία. Προσπάθησε όμως με κάθε μέσο να μείνει ουδέτερη σε όλη τη διάρκεια των νικηφόρων πολέμων του.

Από την πρώτη του μάχη στην Ασία στον Γρανικό ποταμό όπου νίκησε, ο Αλέξανδρος έστειλε ειδικά για τους Αθηναίους 300 ασπίδες με την επιγραφή «Αλέξανδρος ο Φιλίππου και οι Έλληνες πλην Λακεδαιμονίων από των βαρβάρων των την Ασίαν κατοικούντων». Οι Αθηναίοι κρέμασαν αυτές τις ασπίδες στην ανατολική είσοδο του Παρθενώνα στην Ακρόπολη.

Τον Αλέξανδρο τον Μακεδόνα ακολούθησε στην μεγάλη ασιατική εκστρατεία ο Αθηναίος στρατηγός Λεωσθένης, επικεφαλής 50.000 Ελλήνων μισθοφόρων. Μετά την επάνοδο από τις Ινδίες, ο Λεωσθένης επωφελούμενος των φιλικών του δεσμών με τον Αλέξανδρο πέτυχε να επαναφέρει με πλοία στην Ελλάδα όλους τους 50.000 Έλληνες.

⏏

 

10.22    Αρπάλεια χρήματα

1.  Αρπάλεια χρήματα.   2.  Δημοσθένης, μαρμάρινη προτομή ρωμαϊκής εποχής, 280 πκχ., αντίγραφο του χάλκινου αγάλματος του Πολύευκτου, Μουσείο Λούβρου, Παρίσι.

Το έτος 333 ο Άρπαλος, ταμίας και διαχειριστής του μακεδονικού βασιλικού θησαυροφυλακίου, πριν από την μάχη της Ισσού πήρε όλα τα χρήματα της στρατιάς του Αλεξάνδρου, 5.000 τάλαντα, και κατάπλευσε στον Σαρωνικό κόλπο, στην Μουνιχία με 30 πλοία και 6.000 μισθοφόρους. Οι Αθηναίοι δεν τον δέχτηκαν με τιμές, όπως έλπιζε, γιατί φοβούντo την αντίδραση του Αλεξάνδρου.

Ο Φιλόξενος, ο διάδοχος του Άρπαλου στην θέση του διαχειριστή των χρημάτων, ζήτησε από τους Αθηναίους να τον εκδώσουν. Οι Αθηναίοι αποφάσισαν να φυλακίσουν τον Άρπαλο έως ότου αποφασίσει ο Αλέξανδρος για την τύχη του. Ο Δημοσθένης ορίστηκε επίτροπος για να παραλάβει τα χρήματα, στον οποίο ο Άρπαλος δήλωσε ότι είχε μαζί του 700 τάλαντα (ο πλουσιότερος Έλληνας εφοπλιστής ή τραπεζίτης δεν είχε τότε περιουσία πάνω από 300 τάλαντα). Όμως την επόμενη όταν μετρήθηκαν τα τάλαντα βρέθηκαν μόνο 350.

Ο Αλέξανδρος ετοιμαζόταν να επιτεθεί με τον στόλο του στην Αθήνα, όταν το έμαθε ο Άρπαλος δραπέτευσε και εξαφανίστηκε. Όλοι πείστηκαν ότι ο Άρπαλος για να δραπετεύσει είχε εξαγοράσει τους πάντες συμπεριλαμβανομένου και του Δημοσθένη.

Έξι μήνες αργότερα άρχισαν οι δίκες περί των «Αρπαλείων χρημάτων», που υπήρξαν ολέθριες για την Αθήνα. Οι επιφανέστεροι Αθηναίοι αλληλοκατηγορούντο για τα κλεμμένα, ενώ ο Δημοσθένης υποχρεώθηκε να πληρώσει το ποσό που ιδιοποιήθηκε στο πενταπλάσιο και επειδή δεν είχε να τα πληρώσει φυλακίστηκε.

Ο Δημοσθένης με την βοήθεια φίλων του δραπέτευσε και πήγε στην Τροιζήνα και αργότερα στην Αίγινα, απ’ όπου ικέτευε τους Αθηναίους να του επιτρέψουν να ξαναγυρίσει. Παρόλα αυτά εξακολουθούσε να μηχανορραφεί κατά του Αλεξάνδρου και των Μακεδόνων.

⏏

 

10.23    Έτος 324 πκχ., σύννεφα πολέμου

1.  Αναπαράσταση κλειστού πολεμικού λιμένα Σάμου, Υπουργείο Πολιτισμού.   2.  Αθηναϊκές τριήρεις.

Κατά τη διάρκεια των εκστρατειών του Aλέξανδρου στην Aνατολή, η Aθήνα είχε απολαύσει μια περίοδο ησυχίας. Η περίοδος αυτή σταμάτησε απότομα, με την επιστροφή του Aλέξανδρου από την Iνδία, με δύο σοβαρότατα θέματα που όξυναν δραματικά τις σχέσεις ανάμεσα στην Aθηναϊκή Δημοκρατία και στους Mακεδόνες.

Tο πρώτο θέμα ήταν η άφιξη στην Aθήνα του Άρπαλου, με αίτηση ασύλου. Oι Aθηναίοι απέφυγαν την απαίτηση του Αλέξανδρου για άμεση παράδοση του Άρπαλου και τον άφησαν να διαφύγει.

Tο δεύτερο θέμα ήταν η απόφαση του Aλέξανδρου να επιστρέψει, την κατειλημμένη από Aθηναίους εποίκους, Σάμο στους ανά τον κόσμο διασκορπισμένους Σαμίους.

Οι Aθηναίοι αποφασισμένοι να μην παραδώσουν την Σάμο, προετοιμάζοντο για πόλεμο. Στην Aθήνα υπήρχαν χρηματικοί πόροι από τον θησαυρό του Άρπαλου, διπλωματικές σχέσεις είχαν συναφθεί μυστικά με άλλα ελληνικά κράτη, ενώ η πόλη διέθετε πολεμικό στόλο που αριθμούσε αρκετές εκατοντάδες πλοία.

⏏

 

10.24    Αθήνα παγκόσμιο εκπαιδευτικό κέντρο

1.  Πλάτων, μαρμάρινο αντίγραφο προτομής του Σιλανίωνα για την Ακαδημία, 370 πκχ., Musei Capitolini, Ρώμη.   2.  Αριστοτέλης, μαρμάρινο αντίγραφο προτομής του Λίσιππου, 330 πκχ., ο αλαβάστρινος χιτώνας είναι σύγχρονη προσθήκη, Palazzo Altaemps, Ρώμη.   3.  Η Σχολή των Αθηνών, τοιχογραφία, Ραφήλ, 1509, Palazzi Pontifici, Βατικανό.

Κατά τον 4ο αιώνα πολλοί νέοι θεσμοί δημιουργήθηκαν και ιδρύματα ιδρύθηκαν από τους πνευματικούς γίγαντες, που έκαναν την Αθήνα παγκόσμιο εκπαιδευτικό κέντρο.

Το 387 ο μαθητής του Σωκράτη, Πλάτων, επιστρέφοντας στην Αθήνα μετά από πολλά χρόνια, δημιούργησε μια φιλοσοφική σχολή έξω από τα τείχη της πόλης στο ιερό του Ακάδημου, την «Ακαδημία». Μετά από απουσία επτά ετών στις Συρακούσες, μέχρι το θάνατό του (347) ασχολήθηκε με την διδασκαλία και με την συγγραφή φιλοσοφικών έργων. Η Ακαδημία αποτέλεσε το κέντρο της πλατωνικής φιλοσοφίας για πολλούς αιώνες.

Το έτος 335 ο μαθητής του Πλάτωνα Αριστοτέλης από τα Στάγειρα της Μακεδονίας, με την σειρά του ίδρυσε την φιλοσοφική σχολή του, το Γυμνάσιο ή Λύκειο στον χώρο μεταξύ Λυκαβηττού και Ιλισού στην πύλη του Διοχάρη. Η σχολή, με χρήματα του Αλέξανδρου, είχε μεγαλόπρεπα οικήματα και στοές, που ονομάζοντο «περίπατοι», γι’ αυτό και η σχολή ονομάστηκε Περιπατητική. Η σχολή είχε μία μεγάλη και καλά οργανωμένη βιβλιοθήκη, η οποία έγινε το πρότυπο για την ίδρυση των βιβλιοθηκών της Αλεξάνδρειας και της Περγάμου.

Στο τέλος του 4ου αιώνα ο Ζήνων από το Κύτιο της Κύπρου ίδρυσε την Στωική Σχολή που στεγαζόταν στην Ποικίλη Στοά, στην Αγορά, ο Επίκουρος από τα Αβδήρα της Θράκης δημιούργησε την Σχολή που έφερε το όνομά του, ο Αντισθένης ίδρυσε την Σχολή των Κυνικών κ.ά.

⏏

 

10.25    Πρόσωπα

Αισχίνης,    Κριτίας,    Κόνων,    Ιφικράτης,    Ισοκράτης,    Φωκίων.

Δημοσθένης,    Λυκούργος,    Υπερείδης.

Ηγέτες της Αθήνας
404-403  Τριάκοντα Τύραννοι
Αισχίνης, Αναίτιος, Αρεσίας, Αριστοτέλης, Διοκλής, Δρακοντίδης, Ερασίστρατος, Ερατοσθένης, Ευκλείδης, Ευμάθης, Θεογένης, Θέογνις, Θηραμένης (451-404), Ιέρων, Ιππόλοχος, Ιππόμαχος, Κλεομήδης, Κριτίας, Μηλόβιος, Μνησιθείδης, Μνησίλοχος, Ονομακλής, Πείσων, Πολυχάρης, Σοφοκλής, Φαιδρίας, Φείδων, Χαιρέλεως, Χαρικλής, Χρέμων
403-376  Κόνων Τιμόθεου
403-376  Ιφικράτης
376-346  Τιμόθεος Κόνωνος ( ? – 354)
                    Καλλιστράτης
                    Εβολος
                    Ισοκράτης
346-338  Φιλοκράτης
                    Φωκίων «Χρηστός» (402-317)
                    Δημοσθένης (384-322)
336-322  Δημοσθένης (384-322)
                    Λυκούργος (390-324)
                    Υπερείδης

Αθηναίοι στρατηγοί
Θρασύβουλος ( ? – 388)
Χαβρίας
Χάρης
Λυσικλής ( ? – 338)
Χαρίδημος
Λεωσθένης ( ? -323)
 
Ολυμπιονίκες
400  Μίνως, στάδιο
496  Επιχάρης, στάδιο παίδων
364  Φωκίδης, στάδιο
344  Αντικλής, στάδιο
340  Διόξιππος, στάδιο
332  Κάλλιππος, πένταθλο
328  Δημάδης, ιππικός αγώνας

⏏

Επιλογές :
Αρχική σελίδα :   Ιστορία της πόλεως των Αθηνών
Κεφάλαιο 9    :      Πελοποννησιακός Πόλεμος
Κεφάλαιο 11 :      Κλασική Εποχή