431 – 404 πκχ.
Χάρτης του Πελοποννησιακού Πολέμου.
Περιεχόμενα
9.1 Τα αίτια του πολέμου
9.2 Αφορμές του πολέμου
9.3 Συμβούλιο της Πελοποννησιακής Συμμαχίας
9.4 Οι συμμαχίες
9.5 Οι φάσεις του πολέμου
9.6 Αρχιδάμειος πόλεμος
9.7 Περικλής
9.8 Νικίειος Ειρήνη
9.9 Μεσοπόλεμος
9.10 Σικελική Εκστρατεία
9.11 Δεκελεικός Πόλεμος
9.12 Πραξικόπημα στην Αθήνα
9.13 Αιγός Ποταμοί
9.14 Συνθηκολόγηση
9.15 Η υψηλή στρατηγική της Αθήνας
9.16 Πρόσωπα
9.1 Τα αίτια του πολέμου
1. Χάρτης της Αθηναϊκής Συμμαχίας. 2. Αθηναϊκές τριήρεις.
Ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι τα αίτια για την κήρυξη του Πελοποννησιακού Πολέμου «ήταν η ολοένα αυξανόμενη δύναμη της Αθήνας που προκάλεσε φόβο στους συμμάχους της Σπάρτης και κατέστησε την σύρραξη ανάμεσα στις δύο πόλεις αναπότρεπτη».
Οι λόγοι για τους οποίους όλη η Ελλάδα ενεπλάκη σε αυτό τον καταστροφικό πόλεμο ήταν οι εξής :
• Η Αθήνα δημιούργησε ένα ισχυρό ιμπεριαλιστικό κράτος, δυσαρεστώντας τις άλλες πόλεις της Συμμαχίας, οι οποίες είχαν μετατραπεί σε απλές διοικητικές περιφέρειες της «Αθηναϊκής Αυτοκρατορίας».
• Η μεταφορά του ταμείου της Δηλιακής Συμμαχίας (όλων των Ελλήνων), χωρίς έγκριση, από το ιερό νησί της Δήλου στην Αθήνα και η διοχέτευση των πόρων αυτών αποκλειστικά για τη δημιουργία της «Αθηναϊκής Αυτοκρατορίας».
• Τα αριστοκρατικά κόμματα, των άλλων πόλεων, επεδίωκαν την ανατροπή του «αθηναϊκού κατεστημένου».
• Τα οικονομικά συμφέροντα των περισσότερων πόλεων της Ελλάδας και του ελληνικού μεσογειακού χώρου έβλεπαν ότι η ανάπτυξη του αθηναϊκού εμπορίου συνιστούσε άμεση απειλή για το δικό τους.
• Η Σπάρτη για να επιβιώσει στο νέο σχήμα, μη έχοντας ανεπτυγμένο εμπόριο, έπρεπε να πολεμήσει για να αποδείξει εκ νέου τηn θέση της στην ηγεμονία της Ελλάδας.
• Οι σημαντικές πολιτισμικές διαφορές ανάμεσα στην αθηναϊκή κοινωνία και την σπαρτιατική.
• Τα συμφέροντα των Περσών, που υπεισήλθαν στην πορεία του πολέμου χρηματοδοτώντας τις ενδοελληνικές διαμάχες.
9.2 Αφορμές του πολέμου
1. Επίδαμνος στην Ιλλυρία. 2. Ποτίδαια στην Χαλκιδική.
Αφορμή του πολέμου στάθηκε η απόφαση της Αθήνας να διευρύνει ακόμα περισσότερο το εμπόριο και τις πολιτικές της σχέσεις με την Μεγάλη Ελλάδα, δηλαδή τις πόλεις της Κάτω Ιταλίας και της Σικελίας.
Η πόλη που εξυπηρετούσε τους στόχους της Αθήνας ήταν η Κέρκυρα, ενώ εκείνη που τους υπέσκαπτε ήταν κυρίως η Κόρινθος, πόλη πολύ απειλητική εμπορικά. Οι Αθηναίοι θέλοντας με κάθε τρόπο να επεκταθούν δυτικά βρήκαν αφορμή την κήρυξη πολέμου μεταξύ Κορίνθου και Κέρκυρας.
Η Κέρκυρα διέθετε υπολογίσιμο στόλο και ακμαίο εμπόριο, ενώ οι σχέσεις της με την Κόρινθο δεν ήταν ιδιαίτερα καλές λόγω του εμπορικού ανταγωνισμού τους. Όταν το έτος 433 τέθηκε ζήτημα με την Επίδαμνο, ανταγωνίστρια πόλη στο εμπόριο του Ιονίου, η Κέρκυρα ήρθε σε ανοιχτή ρήξη με την Κόρινθο.
Η Κέρκυρα διαβλέποντας όμως ότι υπήρχε κίνδυνος να ηττηθεί, ζήτησε την βοήθεια του αθηναϊκού στόλου. Η Κόρινθος ζήτησε από τους Αθηναίους να μην παρέμβουν υπέρ της Κέρκυρας, γιατί θα παραβίαζαν την 30ετή ειρήνη του 445.
Οι Αθηναίοι θεώρησαν ότι η αποστολή «αμυντικού στόλου» δεν συνιστούσε παραβίαση και αποφάσισαν τα πολεμικά πλοία τους να είναι παρόντα στην επικείμενη ναυμαχία αλλά να αναμιχθούν μόνον αν απειλείτο η πόλη της Κέρκυρας. Οι Κορίνθιοι που έκριναν ότι και μόνο η απειλητική παρουσία των αθηναϊκών πλοίων ήταν παρέμβαση, αποχώρησαν από τη ναυμαχία και ζήτησαν την σύγκληση του συμβούλιου της Πελοποννησιακής Συμμαχίας για κήρυξη πολέμου.
Ταυτόχρονα (432) οι Κορίνθιοι υποκίνησαν αποστασία της Ποτίδαιας στην Χαλκιδική, η οποία ήταν μέλος της Αθηναϊκής Συμμαχίας αλλά και αποικία της Κορίνθου. Όταν οι Αθηναίοι έστειλαν εκεί στρατό, συγκρούστηκαν έξω από τα τείχη με τους Κορινθίους που είχαν σταλεί για να υπερασπιστούν την αποικία τους. Έτσι οι «Τριακοντούτεις σπονδαί» του 445 παραβιάστηκαν πλέον κατάφωρα και ως εκ τούτου ήταν αδύνατον να μη συγκληθεί το συμβούλιο της Πελοποννησιακής Συμμαχίας.
9.3 Συμβούλιο της Πελοποννησιακής Συμμαχίας
1. Συμβούλιο της Πελοποννησιακής Συμμαχίας με έδρα την Σπάρτη. 2. Δραχμή Μεγάρων, 480-431 πκχ.
Στο συμβούλιο της Πελοποννησιακής Συμμαχίας που συγκλήθηκε με αίτηση των Κορινθίων υπήρχαν δύο τάσεις, εκείνη των φιλοπόλεμων πολτικών και εκείνη όσων απέφευγαν την ρήξη.
Η ατμόσφαιρα βάρυνε υπέρ των φιλοπόλεμων όταν τέθηκαν δύο επιπλέον ζητήματα: η εξορία των Αιγινητών από το νησί τους και η οικονομική εξόντωση των Μεγαρέων.
Μετά τον πόλεμο του 459 όπου οι Αθηναίοι είχαν καταλάβει την Αίγινα, την είχαν υποχρεώσει να γκρεμίσει τα τείχη της, να παραδώσει τα πλοία της και να πληρώνει φόρους υποτέλειας. Αργότερα οι Αθηναίοι έδιωξαν τους Αιγινήτες στην Πελοπόννησο και έφεραν στο νησί Αθηναίους.
Το έτος 433 η Αθήνα, με απόφαση της Εκκλησίας του Δήμου (Μεγαρικό Ψήφισμα), είχε επιβάλει εμπάργκο στα προϊόντα των Μεγαρέων σε όλη την επικράτεια της Αθηναϊκής Συμμαχίας, με την αιτιολογία ότι οι Μεγαρείς υπέθαλπαν φυγάδες της Αθήνας και καλλιεργούσαν ιερά εδάφη της Ελευσίνα, στα όρια της αθηναϊκής και μεγαρικής επικράτειας, που ανήκαν πάντως στην Αθήνα.
Το Συμβούλιο αποφάσισε να τεθούν όροι στην Αθήνα και αν αυτή αρνείτο, να κηρυχθεί πόλεμος.
Οι όροι ήταν :
• να λύσει την πολιορκία της Ποτίδαιας
• να επιτρέψει την αυτονομία στην Αίγινα και σε όσες πόλεις της Αθηναϊκής Συμμαχίας το επιθυμούσαν
• να επιτρέψει το εμπόριο στους Μεγαρείς
• να εξορίσει τους Αλκμεωνίδες, ουσιαστικά τον Περικλή ο οποίος καταγόταν από τους Αλκμεωνίδες από την πλευρά της μητέρας του.
Οι Αθηναίοι αρνήθηκαν.
9.4 Οι συμμαχίες
1. Χάρτης με την Αθηναϊκή Συμμαχία και την Πελοποννησιακή Συμμαχία το έτος 431. 2. Έμβολο αθηναϊκής τριήρους, Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιώς.
Σε αυτόν τον πόλεμο που κράτησε σχεδόν 27 χρόνια, διαμορφώθηκαν δύο μεγάλα αντίπαλα στρατόπεδα ή συμμαχίες, στις οποίες άλλες πόλεις ανήκαν σταθερά μέχρι τέλους ενώ άλλες όχι. Στον πόλεμο αυτό οι δύο βασικοί αντίπαλοι ήταν η Αθηναϊκή Συμμαχία (με ηγέτιδα δύναμη την Αθήνα) και η Πελοποννησιακή Συμμαχία (με ηγέτιδα δύναμη την Σπάρτη) με τις ακόλουθες δυνάμεις :
• Αθηναϊκή Συμμαχία
Αθήνα, Πλαταιές, Ακαρνανία, Θεσσαλία, Ναύπακτος κατοικημένη από Μεσσήνιους, Χίος, Λέσβος, Αιγαίο πολλά νησιά, Ιωνία, Ελλήσποντος, Κέρκυρα, Ζάκυνθος, Σικελία μερικές πόλεις, Κάτω Ιταλία μερικές πόλεις.
Στρατός : 32.000 περίπου
Στόλος : 300 τριήρεις μόνο των Αθηναίων
Συγκεντρωμένο χρήμα : Αθηναίοι πολύ, κάτοχοι του ταμείου της Δηλιακής Συμμαχίας
• Πελοποννησιακή Συμμαχία
Σπάρτη, Κόρινθος, Πελοπόννησος εκτός Αργείων και Αχαιών, Μέγαρα, Βοιωτία, Αιτωλία, Φωκίδα, Αμβρακία, Λευκάδα, Τάραντας Κάτω Ιταλίας και Συρακούσες Σικελίας.
Στρατός : 60.000
Στόλος : 200 τριήρεις μόνο των Κορινθίων
Συγκεντρωμένο χρήμα : δεν διέθετε
Η Πελοποννησιακή Συμμαχία είχε όμως με το μέρος της την κοινή γνώμη πολλών πόλεων που ήθελαν να απαλλαγούν από την αθηναϊκή κυριαρχία ή απειλή.
9.5 Οι φάσεις του πολέμου
1. Αρχιδάμειος Πόλεμος (431-421). 2. Εκστρατεία στην Σικελία (415-413). 3. Δεκελεικός Πόλεμος (413-404).
Στον Πελοποννησιακό Πόλεμο εξελίχθηκαν οι ακόλουθες φάσεις :
Αρχιδάμειος Πόλεμος (431-421) :
• εισβολές των Σπαρτιατών στην Αττική
• λεηλασίες των παραλίων της Πελοποννήσου από τις αθηναϊκές δυνάμεις
• ο λοιμός των Αθηνών που αποδεκάτισε την πόλη
Ειρήνη του Νικία (421) : μία εύθραυστη ειρήνη, με κάποια υπεροχή της Αθήνας.
Μεσοπόλεμος (421-415) :
• εκστρατεία των Αθηναίων για την ανάκτηση της Αμφίπολης
• προσπάθειες προσεταιρισμού του ηγέτη Περδίκκα της Μακεδονίας
• ληστρικές επιθέσεις των Αθηναίων στη Μεσσηνία με ορμητήριο την Πύλο
• σποραδικές ναυμαχίες μεταξύ Κορινθίων και Αθηναίων
• επέμβαση των Αθηναίων στην Μήλο
• συμμαχία των Αθηναίων με τους Αργείους εναντίον της Σπάρτης
• εκστρατεία των Αθηναίων στην Σικελία
Εκστρατεία στην Σικελία (415-413) :
• αναποφασιστικότητα και ασθένεια του Νικία
• αυτομόληση του Αλκιβιάδη στο στρατόπεδο των Σπαρτιατών
• ο Λακεδαιμονίος στρατηγός Γύλιππος στο πλευρό των Συρακουσίων
• οι θάνατοι του Λαμάχου, του Νικία και του Δημοσθένη
• συντριβή του αθηναϊκού ναυτικού
Δεκελεικός Πόλεμος (413-404) :
• ανάμειξη των Περσών στην ελληνική διαμάχη
• οι Αθηναίοι σε κατάσταση πανικού
• ναυτική ήττα των Αθηναίων από τους Σπαρτιάτες.
9.6 Αρχιδάμειος πόλεμος
1. Οι Αθηναίοι μαζεύουν τους νεκρούς από τον λοιμό. 2. Ο Περικλής πέθανε από λοιμό το έτος 429, μαρμάρινη προτομή Μουσεία Βατικανού.
Ο βασιλιάς της Σπάρτης Αρχίδαμος εμφανίστηκε στην Αττική στα τέλη Μαΐου του 431 και άρχισε την ερήμωσή της. Οι Αθηναίοι κλείστηκαν στα Μακρά Τείχη, αποφεύγοντας την αντιπαράθεση με το πεζικό των Πελοποννησίων, ενώ το αθηναϊκό ναυτικό για αντιπερισπασμό λεηλατούσε τα παράλια της Πελοποννήσου και κυρίως την Ηλεία. Όταν οι Πελοποννήσιοι αποχώρησαν στα τέλη Ιουλίου, οι Αθηναίοι κυρίευσαν την Αίγινα, ερήμωσαν τις περιοχές των Λοκρών (στη σημερινή Αταλάντη) και λεηλάτησαν τα Μέγαρα.
Στο τέλος του πρώτου έτους, κατά την ταφή των νεκρών Αθηναίων, εκφωνήθηκε και ο Επιτάφιος του Περικλή, ένας φλογερός ύμνος στην Αθηναϊκή δημοκρατία και στην αγάπη του Αθηναίου προς την ελευθερία. Το παρακάτω απόσπασμα αναφέρεται συχνά σε πολεμικούς επικήδειους, καθώς είναι εξαιρετικό παράδειγμα απόδοσης τιμών στους νεκρούς :
«Ανδρών γαρ επιφανών πάσα γη τάφος, και ου στηλών μόνον εν τη οικεία σημαίνει επιγραφή, …» (Διότι τάφος των επιφανών ανδρών είναι κάθε τόπος, και δεν σώζεται το όνομά τους μόνο σε επιγραφές στην πατρίδα τους, αλλά διατηρείται η ανάμνησή τους και στις ξένες χώρες, πιο πολύ στη μνήμη και στις καρδιές των ανθρώπων παρά στα γραπτά μνημεία και στους τάφους.)
Την άνοιξη του 430 η Αθήνα χτυπήθηκε από λοιμό ο οποίος διάρκεσε περίπου 5 χρόνια και αποδεκάτισε κυριολεκτικά την πόλη. Το έτος 429 υπέκυψε και ο Περικλής από τον λοιμό, αφού πρώτα πέθαναν οι δύο γιοι του επίσης από λοιμό.
Οι διάδοχοί του αποδείχθηκαν κατώτεροι των περιστάσεων, αλλά η Αθήνα άντεξε ακόμα είκοσι πέντε χρόνια και νικήθηκε μόνο από το άφθονο περσικό χρήμα που ενίσχυσε τους Πελοποννήσιους.
Στην Αθήνα κυριαρχούσαν τώρα στους δημοκρατικούς ο φιλοπόλεμος και δημαγωγός Κλέων, ενώ στους αριστοκρατικούς ο πράος Νικίας. Το 425 οι Αθηναίοι κατέλαβαν την νήσο Σφακτηρία στην Πύλο, ήταν η πρώτη φορά στην ιστορία που ο σπαρτιατικός στρατός παραδόθηκε! Η Σπάρτη ζήτησε εσπευσμένα ειρήνη με την Αθήνα, αλλά οι δημαγωγοί ηγέτες της δεν δέχθηκαν.
9.7 Περικλής
1. Ο Περικλής Αγορεύων στήν Πνύκα, του Philip Von Folz, 1860, Maximillean Palace, Μόναχο. 2. Ο Περικλής και η Ασπασία επισκέπτονται το εργαστήριο του Φειδία, του Hector Le Roux.
Ο Περικλής ήταν μία χαρισματική και δημοφιλής προσωπικότητα που δεν ακολουθούσε αλλά ηγείτο του λαού της Αθήνας. Ποτέ δεν έπαιρνε μεγάλα ρίσκα και ήταν πάντοτε πολύ προσεκτικός στην επιλογή των εκστρατειών. Ακολουθώντας την στρατηγική σκέψη του Θεμιστοκλή, πίστευε ότι η Αθήνα έπρεπε να βασιστεί στην ναυτική της δύναμη και θεωρούσε τους Πελοποννήσιους σχεδόν ανίκητους στην ξηρά. Για να αμβλύνει το πλεονέκτημα της Σπάρτης στην ξηρά, ξανάκτισε τα τείχη της Αθήνας.
Κατά την διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου, ο Περικλής βασίστηκε σε μία μεγαλειώδη αμυντική στρατηγική που στόχο της είχε την εξασθένηση του αντιπάλου και την διατήρηση του status quo. Η Αθήνα δεν επέλεξε να νικήσει στρατιωτικά την Σπάρτη αλλά να καταστρέψει το στρατηγικό σχέδιο της. Οι Αθηναίοι έχασαν τον πόλεμο μόνον όταν εγκατέλειψαν την μεγαλοφυή στρατηγική του Περικλή.
Η ρητορική του Περικλή είχε έναν εκλεπτυσμένο τύπο λόγου, που δεν ήταν καθόλου χυδαίος, σε αντίθεση με τους περισσότερους δημαγωγούς της εποχής του. Θάμπωνε τους συμπολίτες του με τις ικανότητες λόγου που κατείχε και πάντα μιλούσε με έναν πράο και ήρεμο τρόπο.
Οι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς αποκαλούσαν τον Περικλή «Ολύμπιο», εκθείαζαν τις ικανότητές του και έγραψαν ότι «ο Περικλής κουβαλούσε τα όπλα του Δία όταν έβγαζε τους λόγους του».
Η μεγαλύτερη κληρονομιά που άφησε ο Περικλής θεωρούνται τα έργα τέχνης του Χρυσού Αιώνα της Αθήνας αλλά και τα λογοτεχνικά έργα της εποχής του, που διασώθηκαν μέχρι σήμερα. Η Ακρόπολη των Αθηνών, παρόλο που σήμερα είναι ερειπωμένη, στέκεται μέχρι σήμερα ως σύμβολο της σύγχρονης Αθήνας.
Η ελευθερία του λόγου θεωρείται η μεγαλύτερη και μακροβιότερη κληρονομιά που μας άφησε ο «Αιώνας του Περικλή». Ο Περικλής θεωρείται ο ιδανικός τύπος ηγέτη στην αρχαία Ελλάδα και ο «Επιτάφιος Λόγος» του, ακόμα και σήμερα θεωρείται συνώνυμο της πάλης για την δημοκρατία και την ελευθερία.
9.8 Νικίειος Ειρήνη
1. Νικίας, εκτύπωση του Joachim von Sandrart der Alte, 1675, Νυρεμβέργη, Γερμανία. 2. Πάπυρος που αναφέρεται στην Νικίειο Ειρήνη, Πλούταρχος (Νικ. 9.5). 3. H «Σκεπτόμενη Αθηνά» πεπλοφόρος στηρίζεται στο δόρυ της και μελαγχολική κοιτάζει μια ορθογώνια στήλη, η οποία φέρει ονόματα πεσόντων σε μάχη, Μουσείο Ακροπόπεως, Αθήνα.
Η Πελοποννησιακή Συμμαχία είχε καταφέρει να κυριεύσει τις Πλαταιές, πόλη-κλειδί για την Αθήνα, να νικήσει σε μερικές ναυμαχίες την Αθηναϊκή Συμμαχία, να κυριεύσει την Αμφίπολη της Θράκης, σημαντική σύμμαχο της Αθήνας λόγω της παραγωγής χρυσού και ξυλείας και να νικήσει στο Δήλιο έξω από την Τανάγρα.
Στον πόλεμο ενεπλάκησαν και οι Μακεδόνες βασιλείς που είχαν τις δικές τους φιλοδοξίες στηρίζοντας ενεργά την Πελοποννησιακή Συμμαχία.
Η κυρίευσε της Πύλου έφερε τους Αθηναίους πολύ κοντά στην Σπάρτη και οι λεηλασίες της περιοχής της από τα Κύθηρα, διάψευσαν την πεποίθηση ότι αυτός ο πόλεμος θα διαρκούσε λίγα χρόνια. Επίσης η φυγή των ειλώτων στους οποίους στηριζόταν η επιβίωση της Σπάρτης και η απειλή πολέμου με το έως πρόσφατα ουδέτερο Άργος, θα μπορούσε να οδηγήσει την Σπάρτη σε διμέτωπο αγώνα.
Παρότι ο πόλεμος ήταν αμφίρροπος και οι δύο πλευρές είχαν ανάγκη από μια ανάπαυλα, επιπλέον στις μάχες των τελευταίων χρόνων είχαν σκοτωθεί δύο σημαντικά φιλοπόλεμα πρόσωπα, ο Βρασίδας των Λακεδαιμονίων και ο Κλέων των Αθηναίων. Αυτό άφηνε το έδαφος ανοιχτό για τον Νικία στην Αθήνα και για τον Πλειστοάνακτα στην Σπάρτη, πρόσωπα που επιζητούσαν την ειρήνη.
Οι δύο πόλεις υπέγραψαν την άνοιξη του έτους 421 τη «Νικίειο ειρήνη», η οποία συμφωνήθηκε να έχει διάρκεια 50 ετών, την οποία δεν αποδέχθηκε η Κόρινθος και αρκετές άλλες πόλεις.
Με την ειρήνη αυτή έληξε η πρώτη φάση του πολέμου και οι αντίπαλοι συμφωνήθηκε να επανέλθουν, με εκατέρωθεν μικρές εξαιρέσεις, στα εδάφη που κατείχαν πριν το 431. Στην Αθήνα αναγνωριζόταν το δικαίωμα να διαχειρίζεται ως εσωτερική της υπόθεση τα των συμμάχων της με εξαίρεση τις λιγοστές πόλεις που κατονομάζοντο ως ανεξάρτητες. Εντούτοις Αθήνα και Σπάρτη εξαρχής αποδείχθηκαν απρόθυμες να τηρήσουν τα συμφωνημένα.
9.9 Μεσοπόλεμος
1. Η φρικτή σφαγή των Μηλίων από τους Αθηναίους. 2. Η Αμφίπολη στις όχθες του ποταμού Στρυμόνα.
Το Άργος έχοντας τις δικές του διεκδικήσεις στην Πελοπόννησο συμμάχησε με την Μαντίνεια εναντίον της Σπάρτης, έχοντας τους Αθηναίους στο πλευρό του. Στην μάχη που δόθηκε το 418 μεταξύ Αργείων και Σπαρτιατών νίκησαν οι δεύτεροι με αποτέλεσμα να αναπτερωθεί το ηθικό των Λακεδαιμονίων.
Το έτος 416 οι Αθηναίοι επιτέθηκαν στην Μήλο, μια μικρή Λακεδαιμονική αποικία, με σκοπό να την αναγκάσουν να ενταχθεί στην Αθηναϊκή Συμμαχία. Οι Αθηναίοι μετά την άρνησή των Μηλίων κατάλαβαν το νησί και αφού σφαγίασαν τον πληθυσμό εγκατέστησαν στο νησί Αθηναίους εποίκους.
Σύμφωνα με τους όρους της Νικίειου Ειρήνης οι Σπαρτιάτες έπρεπε να επιστρέψουν την Αμφίπολη στους Αθηναίους. Οι Αμφιπολίτες όμως ευχαριστημένοι από την νέα τάξη πραγμάτων που έθεσαν οι Σπαρτιάτες, αρνήθηκαν να επιστρέψουν στην μητρόπολή τους. Το 414 ο Αθηναίος στρατηγός Ευετίων με συμμάχους τον βασιλιά της Μακεδονίας Περδίκα και πολλούς Θράκες πολιόρκησε την Αμφίπολη αλλά απέτυχε να την καταλάβει.
O Αλκιβιάδης Κλεινίου (450-404) πολιτικός, ρήτορας και στρατηγός, μέλος της αριστοκρατικής οικογένειας των Αλκμεωνίδων, στις αρχές της δεκαετίας του 410, κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, υιοθέτησε μια επιθετική πολιτική και ήταν υποστηρικτής της εκστρατείας στην Σικελία.
9.10 Σικελική Εκστρατεία
1. Αλκιβιάδης, ρωμαϊκό αντίγραφο ελληνικού πρότυπου του 4ου αι. π.Χ., Musei Capitolini, Ρώμη. 2. Νικίας, των W.Je. Bryan, F.W. Halsey, 1906. 3. Η πορεία του αθηναϊκού στόλου προς τη Σικελία
Ο Αλκιβιάδης, πολιτικός με πολλές ικανότητες και υπέρμετρες φιλοδοξίες, χρησιμοποιώντας ως πρόφαση τον πόλεμο δυο σικελικών πόλεων, της Εγέστας και του Σελινούντα, έπεισε την Εκκλησία του Δήμου, παρά τις αντιρρήσεις του Νικία, να οργανώσει μεγάλη εκστρατεία στην Σικελία για την αποστολή βοήθειας προς τους Εγεσταίους, φίλους της Αθήνας. Η Εκκλησία όρισε ως αρχηγούς της εκστρατείας τρεις στρατηγούς με πλήρεις εξουσίες (στρατηγούς αυτοκράτορες), τον Αλκιβιάδη, τον Νικία και τον Λάμαχο.
Όταν ο στόλος των Αθηναίων έφτασε στην Σικελία, στην Αθήνα ξέσπασε οξύτατη πολιτική κρίση. Ο Αλκιβιάδης κατηγορήθηκε από τους εχθρούς του ότι την παραμονή της αναχώρησης για τη Σικελία αυτός και οι φίλοι του, σε κατάσταση μέθης, είχαν ακρωτηριάσει τις ερμαϊκές στήλες που χρησίμευαν ως οδοδείκτες στους δρόμους και τις πλατείες της πόλης. Ο λαός είχε δώσει υπερβολική σημασία στο γεγονός αυτό και η κατηγορία για ιεροσυλία ήταν φοβερή. Η Εκκλησία του Δήμου αποφάσισε να ανακαλέσει από την Σικελία τον Αλκιβιάδη.
Ο Αλκιβιάδης φοβούμενος την καταδίκη του σε θάνατο, αρνήθηκε να επιστρέψει στην Αθήνα και κατέφυγε στην Σπάρτη, όπου προδίδοντας την πόλη του, συμβούλευσε τους Σπαρτιάτες να εκστρατεύσουν στην Σικελία για να βοηθήσουν τους Σελινούντιους και τους σύμμαχους τους Συρακούσιους. Ακόμη προέτρεψε να καταλάβουν και να οχυρώσουν την Δεκέλεια στην Αττική για να αποκόψουν την Αθήνα από την αγροτική ενδοχώρα.
Στην Σικελία η κατάσταση εξελίχθηκε άσχημα για τους Αθηναίους. Ο εμπνευστής της εκστρατείας ήταν απών, ο Νικίας δεν πίστευε στην επιχείρηση και ο Λάμαχος είχε φονευθεί στην μάχη. Όταν έφτασαν οι σπαρτιατικές ενισχύσεις υπό τον ικανότατο στρατηγό Γύλιππο, η κατάσταση χειροτέρευσε για τους Αθηναίους και κατέληξε σε καταστροφή. Οι στρατηγοί Δημοσθένης και Νικίας παραδόθηκαν και εκτελέστηκαν, ενώ 7.000 αιχμάλωτοι Αθηναίοι και σύμμαχοί τους πέθαναν από τις κακουχίες στα λατομεία των Συρακουσών.
9.11 Δεκελεικός Πόλεμος
1. Δεκέλεια Αττικής. 2. Χίος, Κλαζομενές, Ερυθραία και Μίλητος, επαναστατημένες πόλεις.
Ο Αλκιβιάδης στην Σπάρτη υπηρέτησε ως στρατιωτικός σύμβουλος και την βοήθησε να κερδίσει αρκετές σημαντικές μάχες. Μεταξύ άλλων τους συμβούλευσε να κτίσουν ένα μόνιμο φρούριο στη Δεκέλεια 16 χλμ από την Αθήνα, θεατό από την πόλη. Κάνοντας το αυτό οι Σπαρτιάτες απέκοψαν τους Αθηναίους από τα σπίτια τους, τις καλλιέργειες τους και τα ορυχεία αργύρου που είχαν στο Λαύριο.
Αυτό ήταν μέρος του σχεδίου του Αλκιβιάδη να φέρει τον πόλεμο με την Αθήνα μέσα στην Αττική. Αυτή η κίνηση ήταν καταστροφική για την Αθήνα. οι Αθηναίοι αναγκάστηκαν να μείνουν μέσα στα Μακρά Τείχη για έναν χρόνο, λαμβάνοντας εφόδια μόνον από την θάλασσα.
Τα μέλη της Δηλιακής Συμμαχίας βλέποντας την Αθήνα πολιορκημένη σε δεύτερο μέτωπο, άρχισαν να σκέφτονται την εξέγερση. Ο Αλκιβιάδης με τον σπαρτιατικό στόλο πήγε στην Ιωνία όπου παρακίνησε τις ιωνικές πόλεις να αρχίσουν την εξέγερση. Σταδιακά η Χίος, οι Κλαζομενές, η Ερυθραία και η Μίλητος αποστάτησαν. Οι Αθηναίοι αναγκάστηκαν να στείλουν στόλο ο οποίος χρησιμοποιώντας ως βάση την Σάμο, που είχε παραμείνει πιστή, επανέφεραν τις παραπάνω πόλεις στην Δηλιακή Συμμαχία.
Παρά τις πολύτιμες συμβουλές που έδωσε στους Σπαρτιάτες, ο Αλκιβιάδης απώλεσε την εύνοια της σπαρτιατικής κυβέρνησης. Η επιρροή του Αλκιβιάδη μειώθηκε ακόμη μετά την αποχώρηση του Ένδιου, ενός εφόρου με τον οποίο είχε καλές σχέσεις. Τέλος όταν αποκαλύφθηκε ότι είχε ερωτικές σχέσεις με την σύζυγο του βασιλιά Άγη Α’ και διατάχθηκε ο θάνατος του κατέφυγε στην Μικρά Ασία.
Ο Αλκιβιάδης, που είχε καταφύγει στη αυλή του Πέρση σατράπη Τισσαφέρνη, συμβούλευσε τους Πέρσες να διατηρήσουν τον πόλεμο μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης, εξαντλώντας αρχικά την Αθήνα και μετά τη Σπάρτη με στόχο να χρησιμοποιήσει την επιρροή του με τους Πέρσες για να πραγματοποιηθεί η αποκατάσταση του στην Αθήνα.
9.12 Πραξικόπημα στην Αθήνα
1. Αποικίες στον Ελλήσποντο και Προποντίδα. 2. Θρασύβουλος ο αναστηλωτής της Δημοκρατίας.
Μετά την καταστροφή στην Σικελία οι πλούσιοι Αθηναίοι, που επωμίζοντο τις δαπάνες του πολέμου, σχεδίαζαν την ανατροπή του δημοκρατικού πολιτεύματος, καταφεύγοντας και στην δολοφονία επιφανών δημοκρατικών ηγετών, όπως του Ανδροκλή. Στο ολιγαρχικό πραξικόπημα μετείχαν ο ρήτορας Αντιφώντας, οι δημαγωγοί Φρύνιχος και Πείσανδρος και ο μετριοπαθής Θηραμένης.
Οι συνωμότες δημιούργησαν την «Βουλή των 400», ένα σώμα με απόλυτες εξουσίες, αποτελούμενο από ακραίους ολιγαρχικούς, κατάργησαν την εκλεγόμενη Βουλή των Πεντακοσίων καταλύοντας την Δημοκρατία.
Τα πληρώματα του πανίσχυρου αθηναϊκού στόλου που εκείνη την περίοδο βρίσκοντο στην Σάμο, μόλις έμαθαν για το πραξικόπημα στην Αθήνα, ορκίστηκαν πίστη στη δημοκρατία, καθαίρεσαν τους αρχηγούς τους και εξέλεξαν νέους, μεταξύ αυτών τον Θρασύβουλο και τον Θράσυλο. Οι νέοι ηγέτες του στόλου ανακάλεσαν τον Αλκιβιάδη και διακήρυξαν την πρόθεσή τους να συνεχίσουν τον πόλεμο κατά της Σπάρτης.
Στην Αθήνα στους κόλπους των ολιγαρχικών ξέσπασε διαμάχη μεταξύ μετριοπαθών και ακραίων στοιχείων. Οι ακραίοι ολιγαρχικοί υπό τον Φρύνιχο ευρισκόμενοι υπό πίεση, ήταν έτοιμοι να συνάψουν ειρήνη με τους Σπαρτιάτες, θυσιάζοντας την ηγεμονία ακόμη και την ανεξαρτησία της πόλης. Στην αντίδραση των οπλιτών δολοφονήθηκε ο Φρύνιχος και το ίδιο έτος (411) ο Θηραμένης και οι μετριοπαθείς ολιγαρχικοί εγκατέστησαν την «Βουλή των Πεντακισχιλίων» (5.000) δημιουργώντας ένα νέο πολίτευμα με συνδυασμό ολιγαρχικών και δημοκρατικών στοιχείων.
Το 410 οι Σπαρτιάτες με 80 πλοία υπό τον Μίνανδρο και την υποστήριξη του Φαρνάβαζου πολιόρκησαν την Κύζικο του Ελλησπόντου. Το έτος 411 αθηναϊκός στόλος 86 πλοίων υπό τους Αλκιβιάδη, Θηραμένη και Θρασύβουλο, έσπευσε στην Κύζικο όπου νίκησαν τον σπαρτιατικό τον οποίο κατέλαβαν, ενώ ο Αθηναίος στρατηγός Χάρης με τις χερσαίες του δυνάμεις νίκησε το περσικό στρατό του Φαρνάβαζου.
Μετά την νίκη στην Κύζικο, η Αθήνα επανήλθε στην δημοκρατία.
9.13 Αιγός Ποταμοί
1. Η μάχη στους Αιγός Ποταμούς, από Ελλήνων Δίκτυο. 2. Κατάληψη άδειων αθηναϊκών πλοίων, από Ελλήνων Δίκτυο.
Το έτος 405 ο αθηναϊκός και ο σπαρτιατικός στόλος συναντήθηκαν στον Ελλήσποντο. Οι Αθηναίοι προκάλεσαν τους Σπαρτιάτες να ναυμαχήσουν, όμως ο αρχηγός των Σπαρτιατών Λύσανδρος δεν ενέδωσε στην πρόκληση ούτε την πρώτη φορά ούτε την δεύτερη.
Οι Αθηναίοι κάποια στιγμή αποβιβάστηκαν στην δυτική ακτή των Δαρδανελλίων, στη θέση Αιγός Ποταμοί για να προμηθευτούν τα απαραίτητα τρόφιμα. Τότε ο Λύσανδρος βρήκε την ευκαιρία και επιτέθηκε. Συνέλαβε όλα τα αφύλακτα πλοία και παρότι ο Κόνων, ο οποίος ήταν αρχηγός του αθηναϊκού στόλου, σήμανε να επιβιβαστούν όλοι οι Αθηναίοι στα καράβια, ήταν πια πολύ αργά. Κατάφεραν να ξεφύγουν μόνο εννιά από τα πλοία των Αθηναίων ενώ όλα τα υπόλοιπα καταλήφθηκαν.
Πολλοί άνδρες κατέφυγαν στα γύρω βουνά, αλλά καταδιώχθηκαν ανηλεώς. Ο Λύσανδρος εκτέλεσε όλους τους Αθηναίους αιχμαλώτους εκτός από τον Αθηναίο στρατηγό Αδείμαντο. Σύμφωνα με άλλους ο Αδείμαντος γλίτωσε επειδή πρόδωσε.
Μετά την ήττα των Αθηναίων η «Πάραλος», ένα από τα έξι «ιερά πλοία» της Αθηναϊκής Δημοκρατίας έφερε στον Πειραιά την είδηση για την συμφορά. H λύπη των Αθηναίων ήταν μεγάλη, έμειναν όλη την νύχτα ξάγρυπνοι. Την άλλη μέρα όμως ετοιμάστηκαν να αμυνθούν, επισκεύαζαν τα τείχη, εγκατέστησαν φρουρούς και περίμεναν την πολιορκία.
O άλλος βασιλιάς της Σπάρτης, ο Παυσανίας, με τον υπόλοιπο στρατό και τους συμμάχους, εκτός από τους Aργείους, εισέβαλε στην Αττική, στρατοπέδευσε κοντά στα τείχη και άρχισε να πολιορκεί την πόλη.
Oι Aθηναίοι, όσο υπήρχαν τρόφιμα αντιστέκοντο, όταν όμως αυτά τελείωσαν και οι άνθρωποι άρχισαν να πεθαίνουν από την πείνα έστειλαν πρέσβεις στους Σπαρτιάτες για ειρήνη.
9.14 Η Συνθηκολόγηση
1. Επιτύμβιο ανάγλυφο με παράσταση έφιππων πολεμιστών, το επίσημο μνημείο της αθηναϊκής πολιτείας για τους πρώτους νεκρούς του πολέμου, 420-410 πκχ., Villa Albani, Roma. 2. Kατακρήμνιση των τειχών της Αθήνας υπό τους ήχους μουσικής.
O Θηραμένης και εννέα πρέσβεις των Aθηναίων πήγαν στην Σπάρτη και παρουσιάστηκαν στο Συνέδριο. Eκεί οι Kορίνθιοι, και προ πάντων οι Θηβαίοι, και πολλοί άλλοι έλεγαν στους Σπαρτιάτες να μη συνομολογήσουν ειρήνη, αλλά να καταστρέψουν την πόλη και να εξανδραποδίσουν τους κατοίκους της.
Οι Σπαρτιάτες όμως δείχνοντας μεγαλοψυχία και αναλογιζόμενοι την προσφορά της Αθήνας κατά τους Περσικούς Πολέμους αρνήθηκαν να την καταστρέψουν και να υποδουλώσουν τους κατοίκους και δέχτηκαν να συνάψουν ειρήνη σώζοντάς την από την οργή των υπόλοιπων Ελλήνων, αφού καμία πόλη δεν μπορούσε να αμφισβητήσει την απόφαση τους.
Η ειρήνη συνάφθηκε με τους παρακάτω όρους :
• οι Αθηναίοι να παραδώσουν όλα τα πλοία τους, εκτός από 12
• να κατεδαφιστούν τα Μακρά Τείχη και τα τείχη του Πειραιά
• να επανέλθουν όλοι οι πολιτικοί εξόριστοι
• οι Αθηναίοι να ακολουθούν τους Σπαρτιάτες και να έχουν τους ίδιους εχθρούς και φίλους.
Ύστερα από αυτά ο Λύσανδρος, με 200 τριήρεις, κατέπλευσε στον Πειραιά, ενώ οι Aθηναίοι άρχισαν να κατακρημνίζουν τα τείχη υπό τους ήχους μουσικής αυλητρίδων και με πολλή προθυμία, γιατί νόμιζαν ότι εκείνη η ημέρα ήταν η αρχή της ελευθερίας της Eλλάδος. Φρούραρχος της Αθήνας ορίστηκε ο Κολλίβιος με 700 Σπαρτιάτες, ο οποίος εγκαταστάθηκε στην Ακρόπολη.
Ήταν η 16η Mουνιχιώνος (Aπριλίου) του έτους 404. Tην ίδια ημερομηνία οι Aθηναίοι είχαν νικήσει στην ναυμαχία της Σαλαμίνας.
Ο πόλεμος αυτός ήταν το τέλος της αθηναϊκής ηγεμονίας και επηρέασε καθοριστικά τον Ελλαδικό κόσμο. Σχεδόν όλες οι Ελληνικές πόλεις πήραν μέρος σε αυτόν και οι πολεμικές συρράξεις έλαβαν χώρα σε όλον σχεδόν τον ελληνόφωνο κόσμο. Γι’ αυτό και ονομάζεται από νεότερους ερευνητές «Αρχαίος Παγκόσμιος Πόλεμος».
9.15 Η υψηλή στρατηγική της Αθήνας
1. Περικλής, μαρμάρινο άγαλμα, 2006, πλατεία Κοτζιά, Αθήνα. 2. Τα τείχη της πόλης, τα Μακρά Τείχη και τα τείχη του Πειραιά, ήταν ένα από τα πλεονεκτήματα της Αθήνας στο, Πελοποννησιακό Πόλεμο.
Λίγο πριν ξεκινήσει ο πόλεμος, ο Περικλής είχε θέσει τις βάσεις της στρατηγικής που θα ακολουθούσε η Αθήνα : απόρριψη κατευνασμού και αποφυγή υπερεξάπλωσης. Στόχος του Περικλή ήταν να πείσει τους Σπαρτιάτες ότι ο πόλεμος εναντίον της Αθήνας ήταν μάταιος.
Ο Περικλής επέμενε στην εξασφάλιση της ισοτιμίας μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης, διότι κάθε μονομερής παραχώρηση, οσοδήποτε μικρή, εκ μέρους της Αθήνας θα υπονόμευε την ισοτιμία. Παράδειγμα είναι το αίτημα των Σπαρτιατών, πριν από την έναρξη του πολέμου, της ανάκλησης του «Μεγαρικού Ψηφίσματος» για την διατήρηση της ειρήνης. Αυτό το μικρής σημασίας ζήτημα απορρίφθηκε διότι θεωρήθηκε ένα τεστ της αποφασιστικότητας των Αθηναίων.
Αναφορικά με την αποφυγή υπερεξάπλωσης ο Περικλής είχε θέσει σαν προτεραιότητα την διατήρηση της υφιστάμενης κατάστασης, η οποία λόγω της μεγαλύτερης δυναμικής της, θα ωφελούσε μακροπρόθεσμα την Αθήνα.
Τέλος εκτός τα στρατιωτικά χρησιμοποίησε και οικονομικά, διπλωματικά και τεχνολογικά μέσα, των οποίων ο συνδυασμός διέπετο από τις εξής αρχές :
• εξισορρόπηση της ισχύος του αντιπάλου (με συμμαχίες, λαμβάνοντας πλοία και οικονομική υποστήριξη από τους συμμάχους)
• εκμετάλλευση των πλεονεκτημάτων της Αθήνας (τείχη της πόλης, ναυτικό)
• αποτροπή του αντιπάλου με χρήση αντιποίνων
• υπονόμευση της ισχύος του αντιπάλου (οικονομικός πολέμος και εκφοβισμός των συμμάχων της Σπάρτης)
Μετά τον θάνατο του Περικλή με την ηγεσία του Αλκιβιάδη, οι Αθηναίοι εγκατέλειψαν την μη υπερεξάπλωση και επιδίωξαν την κυριαρχία όλου του Ελληνικού κόσμου και της Δυτικής Μεσογείου (Σικελική εκστρατεία). Στην συνέχεια η Αθήνα για να περισώσει ό,τι είχε απομείνει συνέχισε την στρατηγική της εκμηδένισης με αποφασίστηκες εμπλοκές στην θάλασσα. Το αποτέλεσμα ήταν η ήττα στους Αιγός Ποταμούς το έτος 405.
9.16 Πρόσωπα
Περικλής, Νικίας, Αλκιβιάδης, Νικίας, Κόνων.
Ηγέτες της Αθήνας
461-431 Περικλής Ξανθίππου (495-429)
431-430 Φορμίων
430-429 Περικλής Ξανθίππου (495-429)
429-422 Κλέων Κλεαινέτη ( ? -422)
422-420 Νικίας Νικηράτου (469-413)
420-413 Αλκιβιάδης Κλεινίου (450-404)
413-412 Νικίας Νικηράτου (469-413)
412-411 Θηραμένης (451-404)
411-410 Πείσανδρος
410-409 Θρασύβουλος Λύκου ( ? – 388)
409-407 Αλκιβιάδης Κλεινίου (450-404)
407-404 Κόνων Τιμόθεου ( ? -354)
Αθηναίοι στρατηγοί
Άνυτος Ανθεμίωνος
Αυτοκλής Τιμολαίου
Ευκτήμων
Ιώλκιος
Ιπποκλής
Ιπποκράτης Αρίφρωνος (459–424)
Λάμαχος Ξενοφώντος (470-414)
Λυσικλής ( ? -428)
Τολμίδης ( ? -447)
Φρύνιχος
Ολυμπιονίκης
416 Αλκιβιάδης Κλεινία, τέθριππο
Επιλογές :
Αρχική σελίδα : Ιστορία της πόλεως των Αθηνών
Κεφάλαιο 8 : Χρυσός Αιώνας
Κεφάλαιο 10 : Αναγέννηση της Αθήνας
Αθήνα 