Η περιοχή βόρεια του Ιερού Βράχου, η σημερινή Πλάκα, είναι μία από τις πιο παλιές συνοικίες της πόλης. Υπήρξε πάντα κατοικημένη ακόμη και στις πιο δύσκολες στιγμές της ιστορίας της, όταν η πόλη είχε γίνει ένα μικρό χωριό.
Ο χαμηλός λόφος του Ολυμπιείου, με την κοιλάδα του ποταμού Ιλισσού ανάμεσα στην Ακρόπολη και το λόφο του Αρδηττού, υπήρξε ένας από τους παλαιότερους και ιερότερους τόπους της πόλης των Αθηνών. Εδώ απλώθηκε η παλαιά πόλη της Αθήνας και στις όχθες του ποταμού με την πλούσια βλάστηση ιδρύθηκαν σημαντικά αρχαία ιερά, όπως το ιερό του Ολυμπίου Διός, το Πύθιον, το ιερό του Δελφινίου Απόλλωνος, ο ναός του Κρόνου και της Ρέας, το ιερό του Πανελληνίου Διός κ.ά.
1. Βαλανείο του Ολυμπιείου
2. Πύλη Αδριανού
3. Ναός Ολυμπίου Διός
4. Ναός Δελφινίου Απόλλωνος
5. Το Επί Δελφινίω Δικαστήριο
6. Ναός Κρόνου και Ρέας
7. Ναός Πανελληνίου Διός
1. Βαλανείο του Ολυμπιείου
Το ρωμαϊκό λουτρό θεμελιώθηκε μετά την επιδρομή των Ερούλων στα τέλη του 3ου αι. κχ. και κατά τον 5ο αι. κχ. επισκευάστηκε και επεκτάθηκε. Η περιοχή του λουτρού βρισκόταν έξω από την οχύρωση της Αθήνας, στην τοποθεσία με τα άφθονα νερά του παρακείμενου Ιλισού ποταμού και την πυκνή βλάστηση.
Το βαλανείο (λουτρό) των ρωμαϊκών χρόνων περιλαμβάνει δύο αίθουσες με υπόκαυστα, δύο εστίες πυροδότησης και εννέα δεξαμενές. Τα δάπεδα των αιθουσών των καυτών και των χλιαρών λουτρών στηρίζοντο σε μαρμάρινους επιτύμβιους κιονίσκους. Οι δύο εστίες πυροδότησης συνδέοντο με την αίθουσα των καυτών λουτρών με υπόγειες αψιδωτές διόδους. Η μεγάλη ορθογώνια δεξαμενή, με μαρμάρινη επένδηση, διοχέτευε νερό σε μαρμάρινες λεκάνες.
Τον 5ο αι. κχ. οικοδομήθηκαν 4 νέες δεξαμενές με πλακοστρωμένα δάπεδα.
2. Πύλη Αδριανού
Ο Αδριανός ίδρυσε ανατολικά της Αθήνας γύρω από τον χώρο του Ολυμπιείου μία νέα συνοικία η οποία πήρε την προσωνυμία Αδριανούπολις. Όταν ο αυτκράτορας έφτασε στην Αθήνα το 131 κχ. οι κάτοικοι της Αθήνας του αφιέρωσαν μία αψίδα στα σύνορα της παλιάς πόλης και της καινούργιας.
Η αψίδα, κατασκευασμένη εξολοκλήρου από πεντελικό μάρμαρο, είναι κορινθιακού ρυθμού και έχει ύψος 18 μέτρα, πλάτος 13,5 μ και βάθος 2,3 μ και διατηρείται σε άριστη κατάσταση μέχρι σήμερα.
Πάνω από το τόξο βρίσκονται και στις δύο πλευρές δύο επιγραφές. Στην δυτική αναγράφεται: ΑΙΔ’ ΕΙΣ’ ΑΘΗΝΑΙ ΘΗΣΕΩΣ Η ΠΡΙΝ ΠΟΛΙΣ (Αυτή είναι η Αθήνα, η παλιά πόλη του Θησέα) ενώ στην ανατολική: ΑΙΔ’ ΕΙΣ’ ΑΔΡΙΑΝΟΥ Κ’ΟΥΧΙ ΘΗΣΕΩΣ ΠΟΛΙΣ (Αυτή είναι η πόλη του Αδριανού και όχι του Θησέα).
3. Ναός Ολυμπίου Διός
Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Αδριανός ολοκληρώσει το κτίριο το 131 κχ. Οι κολώνες είχαν 17 μέτρα ύψος και διάμετρο 2 μ. Γύρω από τον ναό χτίστηκε ένας περίβολος περιμετρικά του οποίου στήθηκαν προτομές του, προσφορές από όλες τις πόλεις της Ελλάδας. Στο εσωτερικό του ναού τοποθετήθηκε ένα χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία και ένα του Αδριανού.
Το 267 κχ. ο ναός έπαθε σοβαρές ζημιές από τους Ερούλους και ερημώθηκε. Στην συνέχεια ο ναός απετέλεσε λατομείο καθώς το μάρμαρό του χρησιμοποιήθηκε για την παραγωγή ασβέστη.
Το 1436 από τους 104 κίονες είχαν απομείνει μόνον 21. Στις 27 Απριλίου 1759 ο Τούρκος διοικητής της Αθήνας Τσισδαράκης ανατίναξε έναν ακόμα κίονα για να παρασκευάσει ασβέστη για το τζαμί που κατασκεύαζε στην πλατεία Μοναστηρακίου.
Σήμερα υπάρχουν μόνον 16 κίονες.
4. Ναός Δελφινίου Απόλλωνος
Ο κλασσικός ναός του Δελφινίου Απόλλωνος, από παριανό μάρμαρο, οικοδομήθηκε στην περιοχή του Ιλισσού λίγο πριν το 450 πκχ. στο πλαίσιο του κιμώνειου οικοδομικού προγράμματος και είναι προϊόν κατεργασίας εξαιρετικής ποιότητας.
5. Το Επί Δελφινίω Δικαστήριο
Κτίριο των υστεροαρχαϊκών χρόνων (500 πκχ.) με πολυγωνική τοιχοδομία σε επαφή με τον μεταγενέστερο ναό του Δελφινίου Απόλλωνος.
Σύμφωνα με την παράδοση, ιδρύθηκε από τον βασιλέα της Αθήνας Αιγέα, πατέρα του Θησέα, δίπλα στο ανάκτορό του και λειτούργησε ως δικαστήριο όπου δικάζονταν οι «δίκαιοι» φόνοι, δηλαδή αυτοί που διαπράττονταν σε περίπτωση μοιχείας ή κατά την διάρκεια πολεμικών αγώνων.
Το οικοδόμημα έφερε στην μπροστινή πλευρά του αυλή, το λεγόμενο «Περίφρακτον», που περιέβαλλε το δικαστήριο. Ανάμεσα στα τέλη του 4ου αι. πκχ. το κτίριο επισκευάστηκε, ενώ προστέθηκαν βοτσαλωτά δάπεδα στην αυλή του.
Μερικά τμήματά του καταστράφηκαν τον 2ο αι. πκχ. εξαιτίας της ανέγερσης του ναού του Πανελληνίου Διός.
6. Ναός Κρόνου και Ρέας
Το 150 κχ. αναγείρεται στην περιοχή του Ολυμπιείου ένας ναός δωρικού ρυθμού, μέσα σε τέμενος με κτιστό περίβολο και υπαίθριο βωμό. Ο ναός αυτός ταυτίζεται με το Ναό του Κρόνου και της Ρέας.
Ο Κρόνος κι η Ρέα ήταν οι γονείς του Δία και η συγκεκριμένη περιοχή ήταν ήδη συνδεδεμένη με τον Μέγα αυτό Θεό.
7. Ναός Πανελληνίου Διός
Ο Ναός του Πανελληνίου Διός αναγέρθηκε το 131 κχ. από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Αδριανό ως έδρα του «Πανελληνίου».
Το Πανελλήνιο ήταν μια συνομοσπονδία των Ελληνικών Πόλεων της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας με έδρα την Αθήνα την οποία δημιούργησε ο αυτοκράτορας Αδριανός. Σκοπός του Πανελληνίου ήταν η οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη του Ελληνισμού καθώς και η αναβίωση της αρχαίας πίστης, που απειλείτο ανοιχτά πλέον από τον Χριστιανισμό.
8. Δικαστήριο επί Παλλαδίω 9. Γυμνάσιον Κυνοσάργους 10. Γυμνάσιον Αδριανού 11. Ναός Αρτέμιδος Αγροτέρας
8. Δικαστήριο επί Παλλαδίω
Μία σειρά από λείψανα που ανευρέθησαν στην νοτιοανατολική περιοχή της Αθήνας, βορείως του Ιερού του Κόδρου, του Νηλέως και της Νύμφης Βασίλης, είναι δυνατόν να ταυτίζονται με το λεγόμενο «Δικαστήριο επί Παλλαδίω». Πρόκειται για δικαστήριο που διαμορφώθηκε γύρω στα τέλη του 4ου αι. πκχ και δίκαζε υποθέσεις ακούσιων φόνων, βουλεύσεις και περιπτώσεις ηθικής αυτουργίας. Εκεί γνωρίζουμε ότι λατρευόταν και η Αθηνά Παλλάς, από την οποία το δικαστήριο πήρε το όνομά του. Εγκαταλείφθηκε τον 3ο αι. κχ εξαιτίας της οικοδόμησης του υστερορρωμαϊκού τείχους των Αθηνών.
9. Γυμνάσιον Κυνοσάργους
Το γυμναστήριο του Κυνοσάργους ιδρύθηκε τον 6ο αι. πκχ. Εκεί γυμνάζοντο οι νέοι που ένας από τους γονείς τους δεν ήταν Αθηναίος (οι καλούμενοι ως νόθοι). Στην περιοχή τότε ένα άλσος περιέβαλε το γυμναστήριο. Εκεί γυμναζόταν και ο Θεμιστοκλής, νόθος ων, Αθηναίος, (λόγω της αλλοδαπής μητέρας του). Λέγεται ότι ο Θεμιστοκλής κατέβαλε πολλές προσπάθειες για να πείσει τους γνήσιους παίδες Αθηναίους να τον ακολουθήσουν στο Κυνόσαργες για να εξαλειφθεί αυτή η διάκριση. Τούτο όμως δεν φαίνεται να το κατόρθωσε αφού στα χρόνια του Πλουτάρχου υπήρχε ακόμη η διάκριση αυτή.
Το Γυμνάσιο του Κυνοσάργους αν και φαίνεται να είναι υποδεέστερο από τα άλλα δύο Γυμνάσια των Αθηνών (Ακαδημίας και Λυκείου), εντούτοις ακολούθησε την ίδια ακριβώς εξέλιξη. Από αθλητικό καθαρά κέντρο και αυτό μετασχηματίζεται σε εκπαιδευτικό. Σύμφωνα με τον διάλογο «Αξίοχος» του Πλάτωνα, ο Σωκράτης σύχναζε και στο Κυνόσαργες, όπως στην Ακαδημία και το Λύκειο.
10. Γυμνάσιον Αδριανού
Στην περιοχή μεταξύ των λεωφόρων Καλλιρρόης και Βουλιαγμένης, ανατολικά της εκκλησίας του Αγίου Παντελεήμονος, το 1897 εντοπίστηκε κτίσμα ρωμαϊκής εποχής, το οποίο ταυτίστηκε με το αναφερόμενο από τον Παυσανία (Ι.18.9) γυμνάσιο του Αδριανού «με τους 100 κίονες από μάρμαρο της Λιβύης».
Κατά το έτος 2001 βρέθηκε ένα ακόμη τμήμα, μία αίθουσα εσωτερικά της δυτικής πλευράς του κτηρίου. Οι τοίχοι, σωζόμενοι σε ύψος 4 ., διατηρήθηκαν ορατοί και επισκέψιμοι στο υπόγειο της πολυκατοικίας στην οδό Διαμαντοπούλου 1.
Βρέθηκε σημαντική επιγραφή, του δευτέρου μισού του 5ου αι. πκχ, με ψήφισμα που απαγορεύει βυρσοδεψικές εργασίες στον Iλισσό πιο πάνω από το Ηράκλειον του Kυνοσάργους, η ακριβής θέση του οποίου δεν είναι γνωστή.
Ψήφισμα που απαγορεύει βυρσοδεψικές εργασίες στον Iλισσό, Επιγραφικό Μουσείο (EM 12553).
11. Ναός Αρτέμιδος Αγροτέρας
Μικρός ιωνικός τετράστυλος ναός, ο οποίος κτίστηκε στα μέσα του 5ου αι. πκχ. Ο Ναός της Αρτέμιδος είχε πολλές ομοιότητες με τον Ναό της Αθηνάς Νίκης επάνω στην Ακρόπολη και πιστεύεται ότι και οι δύο χτίστηκαν από τον Καλλικράτη και ολοκληρώθηκαν με 20 χρόνια διαφορά ο ένας από τον άλλο.
Το όνομα Αγροτέρα είναι ένα προσωνύμιο της θεάς της φύσεως, της προστάτιδας των κοριτσιών, της θεάς που δεν τέθηκε ποτέ υπό ανδρός (δεν υπό-ανδρεύτηκε, παντρεύτηκε), μίας θεότητας που λατρεύτηκε με θέρμη στην Αττική. Ο ναός της Αγροτέρας θεωρείται ο πλέον σημαντικός ναός των Αθηνών μετά τον Παρθενώνα.
Τον 5ο αι. κχ. ο Ναός της Αρτέμιδος με μεγάλες καταστροφές μετατράπηκε σε χριστιανική εκκλησία (Παναγία στην Πέτρα). Το 1778 κατεδαφίστηκε από τον Χατζή Αλί Χασεκί για να χρησιμοποιηθεί ως υλικό για το οθωμανικό τείχος που έκτισε.
12. Παναθηναϊκό Στάδιο 13. Ναός Θεάς Τύχης 14. Βάση τῆς νεώς 15. Ιερό του Παγκράτη 16. Λύκειο του Αριστοτέλη
12. Παναθηναϊκό Στάδιο
Το πρώτο στάδιο στην αρχαιότητα, ανάμεσα στους λόφους του Άγρα και Αρδηττού, χρησιμοποιείτο για την τέλεση μέρους των Παναθηναίων προς τιμήν της θεάς Αθηνάς.
Το 329 πκχ. επί Λυκούργου το στάδιο ορθομαρμαρώθηκε, καθώς μέχρι τότε τα καθίσματα ήταν ξύλινα.
Το 140 κχ. επί Ηρώδη του Αττικού έγινε μια μεγάλης κλίμακας ανακαίνιση καθώς και αύξηση της χωρητικότητάς του στις 50.000 θέσεις.
Τον Μεσαίωνα το στάδιο απογυμνώθηκε τελείως από τα μάρμαρά του, όπως και τα πλείστα αρχαία κτίρια της Αθήνας.
Όταν ο Βασιλιάς Όθων κήρυξε την Αθήνα πρωτεύουσα του Ελληνικού Βασιλείου στο «καλλιμάρμαρο», μόνο οι δύο κρηπιδότοιχοι των μετώπων δεξιά και αριστερά της εισόδου απέμεναν ως εμφανή ερείπια του άλλοτε σταδίου.
Το 1895 με χρήματα του Γεωργίου Αβέρωφ έγινε η αναμαρμάρωση του Σταδίου για την τέλεση των διεθνών Ολυμπιακών Αγώνων.
• Είσοδος αρχαίας υπόγειας διόδου, διανοίχθηκε την εποχή του Λυκούργου.
• Κατάλοιπα της σειράς των αρχαίων μαρμάρινων πλακών των βαλβίδων (σφενδόνη του Σταδίου). Στις πλάκες αυτές που έφεραν δύο παράλληλες αυλακώσεις πατούσαν οι δρομείς στην αφετηρία των αγώνων δρόμου.
13. Ναός Θεάς Τύχης
Ο Ναός της θεάς Τύχης, στον λόφο του Αρδηττού, δυτικά του Καλλιμάρμαρου Σταδίου, κτύστηκε το 140 πκχ. από τον Ηρώδη τον Αττικό, ως μέρος του προγράμματος των εργασιών ανακαίνησης του Παναθηναϊκού Σταδίου. Ήταν ένας αρκετά μεγάλος Ναός, καθώς η θέση του ήταν πανοραμική και ο Ηρώδης θα ήθελε να φαίνεται από παντού και να είναι και μεγαλοπρεπής. Είχε διαστάσεις περίπου 38 επί 28 μέτρα.
Το ιερό στα Βυζαντινά χρόνια εγκαταλείφθηκε και βανδαλίστηκε.
14. Βάση τῆς νεώς
Της ίδιας εποχής με τον Ναός της θεάς Τύχης είναι και η μεγάλη βάση, στην κορυφή του λόφου στα ανατολικά του Σταδίου, όπου τοποθετείτο ἡ ναῦς που μετέφερε το πέπλο της Αθηνάς κατά την διάρκεια των Παναθηναίων. Για την άνοδο του πλοίου στον λόφο, είχε κατασκευαστεί κρυφός μηχανισμός!
15. Ιερό του Παγκράτη
Το ιερό του Παγκράτη (4ος αι. πκχ.), ανακαλύφθηκε τυχαία το 1952, κατά την κατασκευή της λεωφόρου Βασ. Κωνσταντίνου, και μετά από τις ανασκαφές τα έτη 1953 και 1954 καταχώθηκε.
Ο Παγκράτης ήταν χθόνιος θεός του Kάτω Kόσμου και θεός ιατρός. Για την χθόνια μορφή του συνηγορεί και το ίδιο το ιερό του, που ήταν υπαίθριο, με κέντρο ένα χάσμα γής.
Πρόκειται για τον Δία Παγκράτη, δηλαδή τον Δία Παντοκράτωρα, συντομογραφημένο Παντοκράτωρα, δηλαδή Παγκράτη.
16. Λύκειο του Αριστοτέλη
Η παλαίστρα του Λυκείου, χώρος προπόνησης των αθλητών στην πάλη, στην πυγμαχία και στο παγκράτιο καλύπτει μία έκταση 2,5 στρεμμάτων (50×48 μ). Πρόκειται για ένα μεγάλο κτήριο το οποίο θεμελιώθηκε στον 4ο αι. πκχ. και διατηρήθηκε, με επισκευές και προσθήκες, για περίπου επτά αιώνες, ως του 4ο αι. κχ. οπότε και εγκαταλείφθηκε οριστικά.
Το κτήριο αποτελείται από μία εσωτερική αυλή (23×26 μ) που περιβάλλεται στις τρεις πλευρές της από στοές πλάτους 3,5–4 μ. Η κεντρική είσοδος στην παλαίστρα ήταν στη νότια πλευρά.
Τον 1ο αι. κχ. κατασκευάστηκε στη βόρεια πλευρά της αυλής δεξαμενή ψυχρού λουτρού για τους αθλητές.
Τα γυμνάσια ,συνυφασμένα με το θεσμό της γυμναστικής ως συστήματος εκπαίδευσης, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην φυσική και πνευματική αγωγή των νέων και σταδιακά εξελίχθηκαν σε σπουδαία πνευματικά κέντρα. Τον 4ο αι. πκχ. ιδρύθηκαν στα γυμνάσια οι πρώτες φιλοσοφικές σχολές, τα πρώτα Πανεπιστήμια.
Το 335 πκχ. στην περιοχή του Λυκείου ο Αριστοτέλης ίδρυσε την Σχολή του και δίδαξε για περίπου δώδεκα χρόνια.
Επιλογές :
Αρχική σελίδα : Αρχαιολογικοί χώροι Αθήνας
Κεφάλαιο 8 : Βόρεια Ακροπόλεως
Κεφάλαιο 10 : Τα τείχη των Αθηνών
Αθήνα 