Η πόλη της Αθήνας, από την αρχαιότητα, συνδέει την ιστορία και τη ζωή της, με ένα βασικό πρόβλημα, την ανεπάρκειά της σε νερό. Και τούτο γιατί τα επιφανειακά νερά της στο λεκανοπέδιο ήταν πάντοτε λιγοστά, καθώς δεν υπάρχουν ποτάμια συνεχούς ροής στην Αττική γη. Έτσι η υδροδότηση της πόλης γινόταν κατά το πλείστον από πηγές και από πηγάδια. Παράλληλα υπήρχαν πολλές κρήνες διάσπαρτες μέσα στην πόλη, όπως και πλήθος δεξαμενών, στις οποίες συγκεντρωνόταν βρόχινο νερό (ομβροδέκτες).
Τα υδραγωγεία της Αθήνας ήταν τα ακόλουθα :
1. Πελασγικό υδραγωγείο (Υμηττός)
2. Υδραγωγείο του Θησέως (Πεντελικό)
3. Πεισιστράτειον Υδραγωγείο (Υμηττός)
4. Υδραγωγείο Πνυκός
5. Υδραγωγείο Θησείου
6. Υδραγωγείο Λουτρού
7. Υδραγωγείο Αγ. Τριάδας Κεραμικού
8. Υδραγωγείο Κηφισιάς
9. Υδραγωγείο Γεράνι
10. Υδραγωγείο Καλλιρρόης
11. Υδραγωγείο Σχιστής Πέτρας (Λυκαβηττός)
12. Υδραγωγείο Περισσού
13. Αδριάνειο Υδραγωγείο
1. Πελασγικό υδραγωγείο
Το Πελασγικό υδραγωγείο ήταν το αρχαιότερο που έχει βρεθεί στο λεκανοπέδιο της Αθήνας, κατασκευάστηκε περίπου την εποχή του Τρωικού Πολέμου. Ερείπιά του βρέθηκαν κάτω από το Πελασγικό τείχος της Ακρόπολης, βόρεια της Στοάς του Ευμένη, ενώ η αρχή του ήταν στο φαράγγι της Καισαριανής.
Αποτελείτο από πήλινους αγωγούς, και πιθανολογείται ότι ακολουθούσε την διαδρομή Υμηττός, φαράγγι Καισαριανής, Αγ. Θωμάς-Γουδί, Ιλισσός-Στύλοι Ολυμπίου Διός, νότιες πλευρές της Ακρόπολης, αυχένας λόφου Φιλοπάππου.
2. Υδραγωγείο Θησέως
Ήταν ή επέκταση του αρχαιότερου Πελασγικού υδραγωγείου ή διόρθωσή του. Η πηγή του νερού ήταν στην βόρεια Αθήνα στη θέση «Ποδαράδες». Το υδραγωγείο ήταν από ασβεστόλιθο και προεκτείνονταν προς την οδό Πατησίων.
3. Πεισιστράτειο υδραγωγείο
1. Μέρος του Κεντρικού Αγωγού στην αρχαία Αγορά. 2. Η ύστερη κλασική κοίτη του ποταμού Ηριδανού στον σταθμό του Μετρό στο Μοναστηράκι. 3. Κανάλια μεταφοράς ύδατος στην διασταύρωση των οδών Αιόλου και Σοφοκλέους.
Το Πεισιστράτειο Υδραγωγείο ανάγεται στην εποχή του τυράννου Πεισίστρατου, ο οποίος προχώρησε στην κατασκευή υδραγωγείου για την συγκέντρωση των υδάτων του Υμηττού, και των πηγών των Πελασγών που θεωρούνται ως οι αρχαιότερες στο χώρο της Αττικής. Το έργο χρονολογείται τη περίοδο μεταξύ 540 και 530 πκχ.
Το υδραγωγείο περιελάμβανε μια υπόγεια σήραγγα μεταφοράς νερού μήκους 2,8 χλμ και πολλές διακλαδώσεις σε μορφή καναλιών. Το νερό εντός του υδραγωγείου περνούσε μέσα από πήλινους αγωγούς οι οποίοι τοποθετούντο μέσα στην σήραγγα ή στο κανάλι. Η δημόσια κρήνη Εννεάκρουνος στην Αρχαία Αγορά θεωρείται πως τροφοδοτείτο από αυτό το υδραγωγείο.
Οι κυλινδρικοί πήλινοι αγωγοί, είχαν εσωτερική διάμετρο 20 εκ., και στο πάνω μέρος είχαν ελλειπτικά ανοίγματα με καλύμματα: οι οπές είχαν μέγεθος τέτοιο ώστε να μπορεί να περάσει ανθρώπινο χέρι για τον απαραίτητο καθαρισμό και συντήρησή τους. Οι αγωγοί ήταν χρωματισμένοι με μαύρες ρίγες και συνδέοντο μεταξύ τους ερμητικά και σφραγίζοντο με μόλυβδο για πλήρη αδιαβροχοποίηση.
Την ίδια εποχή υπήρξε επίχωση της κοιλάδας του Ηριδανού και υπογειοποίηση του. Οι μηχανικοί της εποχής εγκατέστησαν δυο υπόγεια κανάλια μέσα από τα οποία έρεε πλέον ο ποταμός. Εκεί, συνέδεσαν τον Κεντρικό Αγωγό, που διασχίζοντας την Αγορά από Βορρά προς Νότο, μετέφερε τα λύματα των κτιρίων και ύδατα των χειμάρρων από τους γύρω λόφους.
Αγωγοί ύδατος
• Μέρος του Κεντρικού Αγωγού στην αρχαία Αγορά. • Η ύστερη κλασική κοίτη του ποταμού στο σταθμό του Μετρό στο Μοναστηράκι.
4. Αδριάνειο Υδραγωγείο
Το Αδριάνειο Υδραγωγείο κατασκευάστηκε από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Αδριανό, και αποπερατώθηκε από τον διάδοχό του, Πίο Αντωνίνο τον 2ο αι. κχ. με κύριο στόχο την ύδρευση της ρωμαϊκής συνοικίας της Αθήνας, η οποία περιελάμβανε τον χώρο που καταλαμβάνει σήμερα το Ζάππειο από την Βουλή έως και το Καλλιμάρμαρο. Τμήμα των ερειπίων του μεγαλοπρεπούς Αδριάνειου υδραγωγείου διακρίνονται σήμερα στην Νέα Ιωνία.
Το υδραγωγείο μετέφερε νερό από τις πηγές της Πεντέλης και της Πάρνηθας με μια σήραγγα μήκους 25 χλμ που ξεκινούσε από την περιοχή του Τατοΐου και μετέφερε το νερό με την βαρύτητα έως και τους πρόποδες του Λυκαβηττού όπου αποθηκευόταν σε λιθόκτιστη δεξαμενή χωρητικότητας 500 κυβικών μέτρων.
Κατά μήκος της σήραγγας υπήρχαν φρεάτια (465 έχουν βρεθεί) καθαρισμού και εξαερισμού, κυκλικής ή ορθογώνιας διατομής, σε απόσταση 33-37 μ μεταξύ τους με διάμετρο περίπου 1,4 μ. Τα φρεάτια ήταν σφραγισμένα ή καμουφλαρισμένα για τον φόβο δολιοφθορών.
Το υδραγωγείο συνέχισε να λειτουργεί μέχρι και στα χρόνια της τουρκοκρατίας, οπότε και καταστράφηκε από τον Χατζή-Aλή Χασεκή (1780). Καθαρίστηκε και ξαναμπήκε σε λειτουργία στους νεώτερους χρόνους από τους δημάρχους Κυριακό και Σούτσο (1880).
1. Μικροφράγμα στην πηγή της Κιθάρας (Βασιλικά κτήματα, Τατόι).
2. Σήραγγα στο Ολυμπιακό Χωριό (Αχαρναί).
3. Φρεάτιο του υδραγωγείου.
4. Υδατογέφυρες Περισσού και Φιλοθέης που στήριζαν υδαταγωγούς.
5. Αδριάνεια Δεξαμενή
1. Σχεδιαστική αναπαράσταση του προπύλου. 2. Τα δύο βάθρα ιωνικών κιόνων χωρίς ραβδώσεις του προπύλου. 3. Το αριστερό τμήμα της επιγραφής του πρόπυλου, σήμερα στον Εθνικό Κήπο.
Το νερό που μεταφερόταν από τις πηγές της Πάρνηθας και της Πεντέλης, με το υδραγωγείο του Αδριανού αποθηκευόταν σε λιθόκτιστη δεξαμενή χωρητικότητας 450 κυβικών μέτρων (9,30×26,10 μ) στους πρόποδες του Λυκαβηττού.
Η δεξαμενή είχε μια μνημειώδη είσοδο (πρόπυλο) που το αποτελούσαν τέσσερεις ιωνικοί κίονες χωρίς ραβδώσεις, στους οποίους πάνω από το μεσαίο μετακιόνιο σχηματιζόταν μια τοξωτή καμάρα. Στα δύο ακραία μετακιόνια υπήρχε η επιγραφή : «Αυτοκράτωρ Καίσαρ Αίλιος Αδριανός Αντωνίνος Αύγουστος, ευσεβής ύπατος, υδραγωγείον εν νέαις Αθήναις αρξάμενον υπο του θείου πατρός, επέρανεν και αφιέρωσεν».
Το πρόπυλο σωζόταν ακέραιο όρθιο μέχρι το 1436, ενώ το 1778 επήλθε η ολοκληρωτική κατεδάφισή του.
Η Δεξαμενή ανακαλύφθηκε το 1870 και μετά την ανακατασκευή και αύξηση χωρητικότητάς της σε 2.200 κυβικά μέτρα, λειτούργησε μέχρι και το 1940.
• Πλατεία Δεξαμενής, Κολωνάκι.
• Ο χώρος της Δεξαμενής δεν είναι επισκέψημος.
Επιλογές :
Αρχική σελίδα : Αρχαιολογικοί χώροι Αθήνας
Κεφάλαιο 10 : Τα τείχη των Αθηνών
Αθήνα 