Ο χώρος του Κεραμεικού υπήρξε περιοχή εγκατάστασης αγγειοπλαστών και αγγειογράφων και ο κύριος τόπος παραγωγής των περίφημων αττικών αγγείων. Η παραποτάμια περιοχή του Κεραμεικού πλημμύριζε συνεχώς και δεν ευνοούσε την κατοίκηση. Άρχισε έτσι να χρησιμοποιείται ως χώρος ταφής, και σταδιακά έγινε το σημαντικότερο νεκροταφείο της αρχαίας Αθήνας.
Ο μικροσκοπικός ποταμός Ηριδανός, που ρέει σήμερα μέσα στον αρχαιολογικό χώρο, είχε εξαφανιστεί επί αιώνες, θαμμένος από επιχώσεις 8-9 μ έως δηλαδή τη σημερινή στάθμη της οδού Ερμού. Έμεινε θαμμένος μέχρι το 1960 και αποκαλύφτηκε με τις ανασκαφές.
Οι αρχαιότεροι τάφοι χρονολογούνται στην Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (2700-2000 πκχ.). Από την υπομυκηναϊκή περίοδο (1100-1000 πκχ.) και εξής το νεκροταφείο αναπτύσσεται συνεχώς. Κατά τη γεωμετρική (1000-700 πκχ.) και αρχαϊκή (700-480 πκχ.) περίοδο οι τάφοι πληθαίνουν, εντάσσονται σε ταφικούς τύμβους ή σημαίνονται με επιτάφια μνημεία. Από την ελληνιστική περίοδο έως τους παλαιοχριστιανικούς χρόνους (Από το 338 πκχ. έως περίπου τον 6ο αι. κχ.) συνεχίστηκε αδιάκοπα η λειτουργία του νεκροταφείου στον ίδιο χώρο.
1. Θεμισκόκλειο τείχος
2. Iερά Πύλη
3. Δίπυλο
4. Πoμπείo
5. Πρόπυλο Πομπείου
6. Κρήνη Διπύλου
7. Οδός Παναθηναίων
8. Προτείχισμα
9. Οδός προς Ακαδημία
10. Τάφος Λακεδαιμονίων
11. Ηριδανός
12. Ιερά Οδός
13. Iερό Tριτοπατόρων
14. Οδός των Τάφων
15. Κιονίσκοι
16. Δημόσιο Σήμα
1. Θεμισκόκλειο τείχος
Το Θεμιστόκλειο Τείχος ήταν το τείχος που περιέκλειε την Αρχαία Αθήνα, με ολική περίμετρο περίπου 6.500 μ και 13 πύλες. Τα θεμέλια του τείχους τέθηκαν το 479-478 πκχ. από τον Θεμιστοκλή.
Σημαντικό τμήμα του τείχους αυτού διασχίζει τον σημερινό αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού σε μήκος περίπου 200 μέτρων που αποτελεί και το καλύτερα σήμερα διατηρημένο τμήμα του.
Το τείχος αναγέρθηκε βιαστικά, μετά την αποχώρηση των Περσών και προ του Σπαρτιατικού κινδύνου. Η βάση του τείχους ήταν λίθινη και το υπόλοιπο ύψος του ήταν κατασκευασμένο με μεγάλους πλίνθους. Το μέγιστο ύψος του έφθανε τα 8 μέτρα όπου και αναπτύσσοντο οι επάλξεις του. Το φάρδος του έφθανε τα 2,5 μέτρα. Εξωτερικά το τείχος έφερε τάφρο η οποία φαίνεται στον χώρο του Κεραμεικού.
2. Ιερά Πύλη
Kοντά στην έξοδο του Ηριδανού ποταμού από το τείχος, υπήρχε η Ιερά Πύλη, απ’ όπου ξεκινούσε η Ιερά Οδός με τελική κατάληξη το Θριάσιον Πεδίον.
Η Ιερά Πύλη αποτελείτο από ένα πυλαίο οικοδόμημα με αυλή και με δύο τετράγωνους πύργους, με τα ανοίγματα για την οδό και την διέλευση του ποταμού.
Η Ιερά Πύλη χρησιμοποιείτο κατά την έξοδο της Πομπής για τα Ελευσίνια Μυστήρια.
Το μισό πλάτος της πύλης καταλάμβανε η κοίτη του Ηριδανού ποταμού. Επί ρωμαϊκής εποχής (3ος αι. κχ.) κατασκευάστηκε εκεί αψίδα.
3. Δίπυλον
Η κεντρικότερη είσοδος της πόλης στην περιοχή του Κεραμεικού, οικοδομημένη το 479 πκχ., ήταν γνωστή ως Θριάσιαι Πύλαι, Κεραμεικού Πύλαι και Δίπυλον.
Από εκεί διέρχοντο οι τρεις βασικώτερες οδικές αρτηρίες της αρχαίας Αθήνας, ο δρόμος γιά την Ακαδημεία, ο δρόμος από τον Πειραιά και ο δρόμος της Ελευσίνος, που συνέδεε την Αθήνα με το Θριάσιο Πεδίον, την Πελοπόννησο και την υπόλοιπη Ελλάδα.
Η πύλη προστατευόταν από δύο ζεύγη τετράγωνων πύργων στα άκρα ισχυρών τοίχων, μεταξύ των οποίων σχηματιζόταν μία αυλή. Ο νότιος εξωτερικός πύργος βρησκόταν αρκετά προς τα έξω σε σχέση με τον αντίστοιχο πύργο της βόρειας πλευράς.
Το Δίπυλο ήταν τόπος συνάντησης ταξιδιωτών οι οποίοι δροσίζοντο στην κρήνη.
Οι τοίχοι του τεράστιου πυλώνα χρησίμευαν για να γράφουν οι νέοι τα ερωτικά τους μηνύματα :
«Μέληττα φιλεί Ερμότιμον» και λίγο πιό κάτω «Ο ναύκληρος Ερμότιμος φιλεί Μέλιτταν».
4. Πoμπείo
Το Πομπείον ήταν ένα ορθογώνιο κτίριο στα νότια του Διπύλου. Κατασκευάστηκε στις αρχές του 4ου αι. πκχ. ως τόπος προετοιμασίας της πομπής των Παναθηναίων η οποία ξεκινούσε από εκεί ακριβώς για να καταλήξει στον Παρθενώνα.
Αποτελείτο από μία κεντρική περίστυλη αυλή γύρω από την οποία βρίσκοντο δωμάτια που χρησήμευαν ως αποθήκες και χώροι εστίασης. Οι εσωτερικοί τοίχοι ήταν καλυμμένοι με τοιχογραφίες ενώ στην αυλή υπήρχε και ανδριάντας του Σωκράτη έργο του Λύσιππου.
Η κεντρική είσοδος ήταν ένα μεγάλων διαστάσεων Ιωνικό πρόπυλο.
Μετά την εορτή των Παναθηναίων, το κτιριο χρησίμευε ως γυμνάσιο.
Το 86 πκχ. καταστράφηκε κατά την εισβολή των Ρωμαίων και δεν ξαναχτίστηκε.
Το 150 κχ. στην θέση του Πομπείου κατασκευάστηκε μία μεγάλη αποθήκη, η οποία καταστράφηκε το 267 κχ. κατά την επιδρομή των Ερούλων.
5. Πρόπυλο Πομπείου
Η κεντρική είσοδος του Πομπείου, ήταν ένα μεγάλων διαστάσεων Ιωνικό πρόπυλο κατασκευασμένο από μάρμαρο Υμηττού.
Η ράμπα στο πρόπυλο, που οδηγούσε έξω από το περιστύλιο, ήταν κατασκευασμένη από ασβεστόλιθο με αυλακιές γιά τροχούς.
6. Κρήνη Διπύλου
Η κρήνη, στην εσωτερική πλευρά του Διπύλου, χρονολογούνται από τον 5ο αι. πκχ.
Το μπροστινό μέρος της κρήνης είχε τρείς ιωνικούς κίονες, σήμερα υπάρχουν μόνον δύο στρογγυλές βάσεις κιόνων.
Το δάπεδο του μπροστινού τμήματος (περιοχή εξυπηρέτησης) της κρήνης ήταν από μάρμαρο Υμηττού.
Στην βόρεια πλευρά υπάρχει η λεκάνη της κρήνης από ασβεστόλιθο.
7. Οδός Παναθηναίων
Η οδός των Παναθηναίων, γνωστή ως «Δρόμος», ήταν μια από τις σημαντικότερες οδικές αρτηρίες της Αθήνας. Αρχιζε από το Δίπυλο στον Κεραμεικό και διασχίζοντας την κεντρική πλατεία της Αρχαίας Αγοράς, κατέληγε στην είσοδο της Ακρόπολης.
Η οδός των Παναθηναίων εξυπηρετούσε τις ανάγκες του πολιτικού και εμπορικού κέντρου της πόλης από τον 6ο αι. πκχ. και τις πλευρές της καταλάμβαναν εμπορικά και διοικητικά κτήρια, βωμοί, ναοί, βάθρα με αγάλματα.
Από την οδό αυτή περνούσε η πομπή προς τιμήν της θεάς Αθηνάς κατά την εορτή των Μεγάλων Παναθηναίων, οπότε ο ιερός πέπλος της θεάς Αθηνάς μεταφερόταν πάνω σε πλοίο στην Ακρόπολη.
Το πλάτος της οδού ήταν 10-12 m και σε ορισμένα σημεία 20 m, με έναν πώρινο αγωγό στην δυτική της πλευρά, για τη συλλογή των νερών της βροχής.
8. Προτείχισμα
O Ρωμαίος αυτοκράτοας Βαλεριανός ενίσχυσε το Θεμιστόκλειο τείχος με ένα προτείχισμα, του οποίου τα ίχνη είναι ορατά μεταξύ των δύο πυλών του Κεραμεικού.
9. Οδός προς Ακαδημία
Ο δρόμος που ξεκινούσε από το Δίπυλο είχε μέγιστο πλάτος 40 μέτρα και κατευθυνόταν προς την Ακαδημία του Πλάτωνα. Σε όλο το μήκος υπήρχαν οι τάφοι των επιφανέστερων Αθηναίων, όπως του Περικλή, του Κλεισθένη, του Αρμόδιου, του Αριστογείτωνα, του Θρασύβουλου και άλλων.
10. Τάφος Λακεδαιμονίων
Ενα επίμηκες κτίσμα, κατασκευασμένο από ορθογώνιους λίθους στην Εγκάρσια Οδό του Κεραμεικού.
Στον τάφο είναι θαμένοι οι Σπαρτιάτες πολέμαρχοι, που έχασαν την ζωή τους στην μάχη κατά των Αθηναίων δημοκρατικών στον Πειραιά το 403 πκχ.
Σον τάφο βρέθηκαν υπολείματα ενεπίγραφης μαρμάρινης πλάκας με τα ονόματα Χαίρων και Θίβραχος και την λέξη ΛΑΚΕΔΑΙΜΟΝΙΟΙ. Η πλάκα, αρχικού μήκους 11 μ, κάλυπτε ολόκληρο τον τοίχο της πρόσοψης του περιβόλου του τάφου.
11. Ηριδανός
Ο Ηριδανός είναι με τον Κηφισό και τον Ιλισό το τρίτο ποτάμι που είχε η Αθήνα στην αρχαιότητα. Πηγάζει από την ΒΔ πλευρά του Λυκαβηττού.
Η πορεία του είναι υπόγεια κάτω από τα κτήρια και κατεβαίνει προς την πλατεία Συντάγματος, την Μητροπόλεως, το Μοναστηράκι και τελικά γίνεται ορατός στον Κεραμεικό, όπου η επιφάνεια του εδάφους βρίσκεται στο επίπεδο των κλασικών χρόνων, δηλαδή τρία μέτρα κάτω από τη σύγχρονη πόλη.
Ο Ηριδανός έβγαινε από την πόλη από ειδικά διαμορφωμένο σημείο της Ιεράς Πύλης και κυλούσε ανάμεσα στα ταφικά μνημεία, παράλληλα σχεδόν με την αρχαία Ιερά Οδό μέχρι περίπου το ύψος της σημερινής οδού Πειραιώς. Το ποτάμι αργότερα προχωρά νότια και ενώνεται με τον Ιλισό εκβάλλοντας στο Φαληρικό Δέλτα.
12. Ιερά Οδός
Η Ιερά οδός ήταν κατά την αρχαιότητα ο δρόμος που ένωνε την πόλη των Αθηνών με την Ελευσίνα και το Θριάσιο Πεδίο, στο οποίο μία φορά το χρόνο τελούντο τα Ελευσίνια Μυστήρια. Είχε μήκος 22 km ξεκινώντας από την Ιερά Πύλη στην περιοχή του Κεραμεικού κατέληγε στο Ιερό της Δήμητρας στην Ελευσίνα.
Οι κάτοικοι της Αθήνας, διέσχισαν την πορεία αυτή για πρώτη φορά κατά την υστεροελλαδική περίοδο (1600-1100 πκχ.) προκειμένου να προσεγγίσουν τον οικισμό της Ελευσίνας.
Αργότερα, όταν ξεκίνησε η λατρεία της θεάς Δήμητρας στην Ελευσίνας (11ο αι. πκχ.) και όταν καθιερώθηκαν επίσημα τα Μεγάλα Μυστήρια (Ελευσίνια μυστήρια, 8ος αι. πκχ.), η αρχαία Ιερά Οδός, διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο, με τις λατρευτικές πομπές να ακολουθούν αυτή τη διαδρομή.
Η διαμόρφωση της Ιεράς Οδού ολοκληρώθηκε επί του τυράννου Πεισίστρατου (6ος αι. πκχ.) όταν η Ελευσίνα ενσωματώθηκε στο αθηναϊκό κράτος και το ιερό της έγινε ευρέως γνωστό σε πανελλήνιο επίπεδο.
13. Iερό Tριτοπατόρων
Το Τριτοπάτρειον το υπαίθριο τέμενος, όπου οι Αθηναίοι λάτρευαν τους κοινούς προγόνους τους βρίσκεται στην διαστράβωση της Ιεράς Οδού με την Οδό των Τάφων, είναι ένα σπάνιο και μοναδικό δείγμα λατρείας τους.
Οι Τριτοπάτορες ανήκουν στους Άνακες, τους αγαθούς δαίμονες, τις ευεργετικές θεότητες με «φυλακτήριες» δυνάμεις. Στα είδωλά τους προσεδίδετο θαυματουργή δύναμη «φυλακτών».
Οι Τριτοπάτορες για τους Αθηναίους ήταν οι «κοινοί πατέρες», οι κοινοί πρόγονοι, ο Αμακλίδης, ο Προτοκλής και ο Πρωτοκλέων.
Επρόκειτο για πολύ σημαντικές θεότητες, οι οποίες εξέφραζαν την κοινή συνείδηση και μνήμη, το κοινό συλλογικό πνεύμα και την συνέχεια των γενιών που όλες έρχονται από τους ίδιους προγόνους.
14. Οδός των Τάφων
Στην Οδό των Τάφων που ξεκινάει από το Τριτοπάτρειον, βρίσκεται το καλύτερα σωζώμενο σήμερα τμήμα του αρχαίου εξωτερικού Κεραμεικού όπου είναι οι ιδιωτικοί τάφοι.
Οι αρχαιότεροι τάφοι του Κεραμεικού χρονολογούνται στην Εποχή του χαλκού. Από την Υπομυκηναϊκή περίοδο (1100-1000 πκχ.) και μετά, το νεκροταφείο Κεραμεικού αναπτύσσεται συνεχώς. Κατά την Γεωμετρική περίοδο (1000-700 πκχ.) και ιδιαίτερα κατά την Αρχαϊκή περίοδο (700-480 πκχ.) οι τάφοι πληθαίνουν και εντάσσονται σε ταφικούς τύμβους με επιτάφια μνημεία.
Κατά την Κλασσική περίοδο (5ος – 4ος αι. πκχ.) την οδό από τον Πειραιά και την Ιερά Οδό πλαισίωναν νεκροταφεία και ταφικά μνημεία, συνήθως οικογενειακά με ταφικά μνημεία.
(Α) – Λουτροφόρος Φιλόξενου.
(B) – Ναΐσκος της Δημητρίας και της Παμφίλης.
(Γ) – Στήλη του Δεξίλεου του Λυσανία.
(Δ) – Τάφος των αδελφών Αγάθων και Σωσικράτη.
(E) – Τάφος Διονυσίου του Αλφίνου.
(Z) – Τάφος Λυσιμαχίδη.
(H) – Οικογενειακός τάφος του Κοροίβου.
(Α) – Λουτροφόρος Φιλόξενου.
(B) – Ναΐσκος της Δημητρίας και της Παμφίλης.
(Γ) – Στήλη του Δεξίλεου από το Θορικό, γιου του Λυσανία, 394 πκχ.
(Δ) – Τάφος των αδελφών Αγάθων και Σωσικράτη από την Ηράκλεια Πόντου.
(E) – Τάφος Διονυσίου του Αλφίνου από τον δήμο του Κολλυτού, ταμίας, 345 πκχ.
(Ζ) – Τάφος Λυσιμαχίδη, δύο άνδρες και μία γυναίκα και ο Χάρος στην βάρκα του.
(H) – Οικογενειακός τάφος του Κοροίβου από την Μελίτη, στήλη της Ηγησούς ― στήλη του Κοροίβου ― λουτροφόρος του Κλειδημίδου, 4ος αι. πκχ.
15. Κιονίσκοι
Η σειρά των μνημειακών ταφικών κτισμάτων σταμάτησε γύρω στο 310 πκχ. και την παράδοση των επιταφίων σημάτων συνέχισαν απλοί κιονίσκοι και τράπεζες
Ο Δημήτριος Φαληρέας, επιμελητής της πόλης τα έτη 317 – 307 πκχ. στους νόμους του για τον περιορισμό της χλιδής απαγόρευσε την κατασκευή μεγαλόπρεπων ταφικών μνημείων.
Λιτές επιτύμβιες στήλες αντικατέστησαν τις πλούσια διακοσμημένες, μαρμάρινες ληκύθους και τα εντυπωσιακά ανάγλυφα με σκηνές αποχαιρετισμού, με αποτέλεσμα το τέλος της αττικής τέχνης των νεκρικών μνημείων.
16. Δημόσιο Σήμα
Το Δημόσιο αυτό νεκροταφείο ιδρύθηκε κατά την κλασική περίοδο και ήταν συνδεδεμένο με την άνοδο της Δημοκρατίας.
Η θέση του ήταν κατά μήκος της αρχαίας οδού προς την Ακαδημία Πλάτωνος και εκεί είχαν ενταφιασθεί, δημοσία δαπάνη, επιφανείς άνδρες όπως ο Περικλής, ο Κλεισθένης, ο Αρμόδιος, ο Αριστογείτων, ο Θρασύβουλος, αλλά και οι πεσόντες στους πολυάριθμους πολέμους των Αθηναίων.
Σύμφωνα με τον Πάτριο Νόμο, οι νεκροί των πολέμων, αφού αποτεφρώνονταν, μεταφέρονταν από τα μακρινά πεδία των μαχών για τιμητικό ενταφιασμό.
Στο σημείο αυτό, εικάζεται ότι ο Περικλής εκφώνησε τον περίφημο Επιτάφιο λόγο του, για να τιμήσει τους πρώτους νεκρούς του Πελοποννησιακού Πολέμου, το 431-430 πκχ.
Στην περιοχή του Δημόσιου Σήματος υπήρχαν δύο ιερά αφιερωμένα στον Διόνυσο Ελευθερέα και στην Αρίστη-Καλλίστη, προσωνύμια της θεάς Αρτέμιδος.
Τμήμα του Δημοσίου Σήματος ανακαλύφθηκε στην οδό Σαλαμινίας 35. Σε οικόπεδο της οδού Μυκάλης βρέθηκε ένα επιβλητικό άγαλμα λέοντα 1,5 μ ύψους.
Επιλογές :
Αρχική σελίδα : Αρχαιολογικοί χώροι Αθήνας
Κεφάλαιο 5 : Αγορά
Κεφάλαιο 7 : Ακαδημία Πλάτωνος
Αθήνα 